Morgunblaðið - 05.10.2000, Blaðsíða 56

-áfe FIMMTUDAGUR 5. OKTÓBER 2000
MORGUNBLAÐIÐ
TOP SHOP Lækjargötu, Libia Mjódd, Snyrtivörudeildir
Hagkaups Kringlunni, Smáratorgi, Skeifunni og Akureyri,
Gallery Förðun, Keflavík.
Vetrarlitirnir í HARD CANDY
eru ævintýri líkastir
Komdu og sjáðu ♦ ♦♦

20%
afsláttur af allri
Nicotinell línunni
Onicoiine
í Þrjá
daga
g Komast a pall með þeim sem ekki reykja.
* Eilyfja
Lyf á lágmarksverði
Tft (í^vtrí
wul WítotíneW
Lyfja Lágmúla • Lyfja Laugavegi
Lyfla Hamraborg • Lyfla Setbergi. Útibú Grindavík
Apótek Garðabæjar (Lyfja Garðatorgi)
Nicotineir
HÚSAVÍKUR
ÆN,®SAPOlfii< & aPÓTEK &
S. ■ ■— - ísamvmnu viö Lyfju
Áforn-cí\írí

m Iðnbúð 1,210 Garðabæ sími 565 8060 Collection
SKOÐUN
AÐ BRJÓTA FJÖREGG
ÓVÍÐA á byggðu
bóli tíðkast önnur eins
dýrkun á gróða og
hagkvæmni eins og á
ísa köldu landi enda
hefur stór hluti þjóð-
arinnar asklok fyrir
himin. Til að bæta
gráu ofan á svart þjá-
ist margur mörlandinn
af enskumennsku,
gapir upp í allt sem frá
hinum enskumælandi
heimi kemur. Kannski
á dýrkunin á „íslend-
ingnum“ Bjarna Sig-
tryggssyni, „the game-
fari“, rætur í dýrkun á
enskri tungu. „The
game-fari“ hætti nefnilega að tala
íslensku og tók upp ensku í staðinn.
Og eins og allir vita þá eru framfar-
irnar orðnar svo enskar í framburði
sínum svo snúið sé út úr ljóðlínu
Steins Steinarr.
Hvað kostar að
skipta um mál?
Því skyldi engan undra þótt
menn velti því fyrir sér hvort leggja
beri íslenskuna niður af hagkvæmn-
issökum. Benedikt nokkur Jóhann-
esson boðar þetta nýja fagnaðarer-
indi í greininni „Hvað kostar að tala
íslensku?"1 Höfundur spyr sig
þeirrar spurningar hvort íslending-
ar ættu að hætta að tala móðurmál-
ið og taka upp ensku í staðinn. Það
kosti nefnilega svo mikið að tala ís-
lensku, við myndum græða hvorki
meira né minna en sautján millj-
arða króna á ári á því að taka upp
goðamálið göfuga, ensku.
Margt er skrítið í útreikningum
Benedikts. Til dæmis staðhæfir
hann að það að vera enskumælandi
myndi auka aðgang íslenskra lista-
manna að erlendum markaði og for-
þénustan yrði tveir og hálfur millj-
arður króna á ári. En þetta eru
hreinar ágiskanir sem hann rök-
styður ekki, hvernig veit hann að
ágóðinn yrði ekki hundrað trilljón
milljarðar króna eða bara tíu þús-
und naglbítar? Svo staðhæfir hann
að það að taka upp ensku myndi
auka ferðamannastrauminn, ekki sé
nein goðgá að tala um tuttugu prós-
ent aukningu (Hvers vegna ekki
0,1% eða 35%? Hvar eru sannanirn-
ar?). Jafnframt viðurkennir hann að
ákveðinn ferðmannahópur gæti
misst áhuga á íslandi vegna mál-
skiptanna. En hvernig getur hann
útilokað að sá hópur yrði svo stór að
ferðamannastraumurinn minnkaði?
því næst segir Benedikt að Is-
lendingar myndu eiga auðveldara
með framhaldsnám erlendis og að
koma fyrir á alþjóðlegum vettvangi
ef þeir töluðu ensku. Auk þess yrði
auðveldara fyrir erlenda sérfræð-
inga að setjast hér að ef svo yrði. Á
þessu myndi þjóðarbúið þéna um
tvo milljarða. Áftur spyr ég: Hvern-
ig veit hann þetta? Hvaðan kemur
honum sú viska að erlendir sérf-
ræðingar myndu sækja hingað í
auknum mæli? Hvernig veit hann
að gróði er af því að koma vel fyrir
erlendis? Og hvaðan kemur talan
„tveir milljarðar“? Sumir af út-
reikningum Benedikts svífa því í
lausu lofti og slíkir útreikningar eru
lítils virði. Eins og spakvitur maður
sagði: „Til eru lygar, bölvaðar lygar
og statistik."
í ofanálag gleymir hann þeirri
frumreglu bókhaldsins að hyggja
ber að útgjöldum jafnt sem tekjum.
Hann athugar ekki að það myndi
kosta stórfé að skipta um tungumál.
Þýða yrði öll opinber skjöl á ensku
og skófla þeim íslensku á sorphaug-
ana. Sama gildir um skjöl einka-
fyrirtækja, hræddur er ég um að
sum þeirra færu á hvínandi hausinn
fyrir vikið. Moka yrði íslenskum
bókum út úr bókasöfnum og kaupa
ógrynni bóka á ensku í staðinn.
Ekki yrði heldur ókeypis að kenna
öllum íslendingum ensku svo vel að
þeir gætu notað hana
skammlaust dagsdag-
lega. Sennilega myndi
öll venjuleg atvinnu-
starfsemi truflast
verulega af þeim sök-
um því hálf þjóðin yrði
að vera á skólabekk
stóran hluta dagsins.
Skólakerfinu þyrfti að
breyta frá A til Ö og
slík breyting myndi
kosta skilding. Til að
mynda yrði að kosta
stórfé til að láta
enskukennslu taka
þann sess sem íslensk-
ukennsla hafði áður og
finna ný störf handa
íslenskukennurum (rithöfunda yrði
sennilega að skjóta og byssukúlur
eru ekki beint billegarl). Stór hluti
þjóðarinnar yrði um áraraðir hálfr-
uglaður málfarslega og myndi jafn-
vel sletta (!!) íslensku. Það gefur
augaleið að málruglað fólk er tæp-
ast góður starfskraftur í þekkingar-
samfélaginu. Auk heldur er líklegt
að svona róttækar breytingar á
þjóðfélaginu myndu valda upplausn
og rótleysi sem aftur gæti aukið eit-
urlyfjaneyslu og alkóhólisma. Slíkt
og þvílíkt yrði ekki þjóðarbúinu til
framdráttar þótt einstaka dópsali
myndi maka krókinn. Vopnasalar
gætu líka grætt því málskipti gætu
leitt til borgarastyrjaldar. Ástæðan
er sú að sumir málunnendur myndu
heldur drepa og deyja en að þola
málskiptin. Borgarastríð eru sem
frægt er orðið ekki ýkja hagkvæm,
spyrjiði bara fólkið á Balkanskaga.
Aukinheldur yrðu Islendingar að
skipta um nöfn því íslensk nöfn eru
mörg hver ekki skrifanleg á goð-
tungunni miklu. Eins og nær má
geta yrðu slík nafnskipti þjóðinni
mjög kostnaðarsöm, sjá má af öllu
að málskiptin myndu verða Islend-
ingum geypilega dýr. Auk þess
verða málskipti vart framkvæmd
nema með umfangsmikilli opinberri
áætlanagerð en flest bendir til þess
að áætlunarbúskapur sé afar óhag-
kvæmur. Þess utan gæti slík áætl-
anagerð ógnað einstaklingsfrelsinu
en frelsið telja margir helstu for-
sendu efnahagslegra framfara.
Benedikt til varnar má nefna að
hann sér að það að tala íslensku
gæti hafa hleypt stáli í þjóðina sem
aftur gæti hafa eflt efnahaginn. En
hann athugar ekki að beinn gróði
kunni að vera af því að tala ís-
lensku. Hefðu íslendingar lagt ást-
kæra ylhýra niður fyrir tuttugu ár-
um síðan hefði ættfræðiþekking
Islendinga sennilega glatast. Þá
hefði íslensk erfðagreining aldrei
séð dagsins ljós en það fyrirtæki
malar Islendingum gull eins og al-
kunna er. Ættfræðiþekkingin ís-
lenska er gott dæmi um þá stað-
reynd að í öllum tungumálum er
fólgin sérþekking sem ekki verður
svo auðveldlega yfirfærð til annarra
tungna. í hvert sinn sem tungumál
frumstæðra þjóða í regnskógunum
deyr út hverfur gífurleg þekking,
ekki síst á jurtum sem nota má til
lækninga. Líka má ætla að verk-
þekking ýmiss konar sé fólgin í
tungumálum, ekki er örgrannt um
að slíka þekkingu megi finna í ís-
lensku sjómannamáli.
I þessu sambandi má nefna að
Nóbelsverðlaunahafínn Friedrich
von Hayek og fjölfræðingurinn
Michael Polanyi sögðu að efnahag-
urinn hvíldi á stoðum sem ekki
verða svo auðveldlega vegnar og
metnar. Polanyi sagði að grundvöll-
ur efnahagslífsins væri svo kölluð
þögul þekking, þ.e. þekking sem
ekki er auðtjáð í staðhæfingum. Það
gefur augaleið að hagrænt gildi
slíkrar þekkingar er varla mælan-
legt. Bæta má við að margt bendir
til þess að vinnusiðferði og spar-
semistrú mótmælenda hafi reynst
efnahagslífi víða um lönd lyftistöng
en engin leið er að mæla þau áhrif í
Málskipti yrðu efna-
hagslegt og siðferðilegt
glapræði, segir Stefán
Snævarr í grein sinni
um Benedikt Jóhannes-
son og íslenskuna.
krónum og aurum. Sjálfur held ég
að minnimáttarkennd Norðmanna
vegna þess að þeir glötuðu tungu-
máli sínu hafi skaðað þá efnahags-
lega, þótt sá skaði verði ekki bein-
línis mældur. Nær má geta að
málmissir myndi valda svipaðri
minnimáttarkennd hjá íslendingum
sem aftur gæti skaðað efnahaginn.
Reyndar held ég að vissa Islend-
inga um afrek forfeðra sinna á rit-
vellinum hafi aukið þeim kjark. þeir
hafa gjarnan ansi mikið sjálfstraust
miðað við Norðmenn og sjálf-
straustið er örugglega gott fyrir
efnahagslífið. Ef þetta er rétt hefur
það beinlínis borgað sig fyrir ís-
lendinga að viðhalda tungunni. Án
hennar hefðu fornsögurnar horfið í
gleymskunnar dá og Islendingar
ekki fengið þann innblástur til af-
reka frá sögunum sem þeir nutu
lengi.
Hvað sem því líður bendir margt
til þess að efnahagsstarfsemi byggi
á ómælanlegum grunni. Þess vegna
er ég ekki viss um að hægt sé að
mæla tap eða gróða af því að tala ís-
lensku. Hvemig á að mæla gróða
Islenskrar erfðagreiningar af ætt-
fræði? Er þekking á Bergsættinni
gróðavænlegri en þekking á Zoéga-
fjölskyldunni?
Enska og alþjóðavæðing
Ég vona Benedikts vegna að
hann trúi því ekki að það að mæla á
enska tungu eitt og sér hljóti að efla
hagsæld. Bretar og írar búa við öllu
verri lífskjör en íslendingar og ekki
hefur enskan gert hina „fokríku"
íbúa Jamaiku feita. Jamaika er
blásnauð og enskumælandi eins og
fjöldi annarra ríkja víða um veröld.
Áuðvitað geta menn sagt að íbúar
þessara landa væru enn fátækari ef
þeir töluðu eitthvert heimatilbúið
hottentottamál en sönnunarbyrðin
hvílir á þeim sem það telja. Finnar
tala svo sannarlega slíkt hotten-
tottamál, samt hefur þeim ekki orð-
ið skotaskuld úr því að byggja upp
farsímaveldi. Þriðji hver farsími
sem seldur er á jarðarkringlunni er
framleiddur í Finnlandi, landi þar
sem stór hluti þjóðarinnar talar
varla erlend mál. Nágrannar Finna,
Svíar, eru vissulega sleipari í al-
þjóðamálum en tala smátungu og
eru samt annað helsta netveldi
heimsins. Svo má ekki gleyma Jap-
önum sem eru mæltir á annarlega
tungu. Þeir eru önnur mesta iðnað-
arþjóð heimsins og það þótt þeir
noti ritmál sem virðist flest annað
en hagkvæmt.
Á tímabili virtust Japanir komnir
góða leið með að sigla fram úr
Bandaríkjamönnum á efnahagssv-
iðinu. Fyrir hundrað árum benti
flest til þess að þýska yrði mál
framtíðarinnar, Þýskaland aðal-
efnahagsstórveldið. Því er ekki
hægt að útiloka að enskan missi
stöðu sína sem heimsmál, Banda-
ríkin forystuhlutverk sitt í efna-
hagslífi heimsins. Það myndi ekki
koma mér hið minnsta á óvart þótt
Kínverjar eða Indverjar tækju við
því hlutverki innan næstu hundrað
ára. Eiga íslendingar þá að skipta
um tungumál enn á ný? Og hvað ef
spænskumælandi Bandaríkjamönn-
um heldur áfram að fjölga eins
hratt og nú? Margir telja að
spænska verði aðaltunga Banda-
ríkjanna í lok næstu aldar og hvað
þá, litla þjóð? Vaya con dios, sahib!
Þá kann einhver að segja að
hvernig sem allt veltur muni al-
Stefán
Snævarr