Morgunblaðið - 08.10.2000, Blaðsíða 6

6 SUNNUDAGUR 8. OKTÓBER 2000
MORGUNBLAÐIÐ
ERLENT
Reuters
Andstæðingar Slobodans Milosevic í Júgóslavfu ráðast á lögreglubíl fyrir utan þinghúsið 5. október. Reiði al-
mennings magnaðist enn er stjórnvöld reyndu að ógilda forsetakosningamar að hluta til að vinna tíma.
Örvæntingin of
mikil, kjörin of bág

|||g "1
m
BAKSVIÐ
Breytingarnar sem hafa skekið Balkan-
skagann um árabil hafa loksins náð til
Serbíu, skrifar Urður Gunnarsdóttir, sem
telur að reiðin vegna slæmra lífskjara,
einangrunar og vonleysis hafi að þessu
sinni rekið Serba áfram.
ATBURÐIR síðustu daga
í Serbíu minna um
margt á þá umbyltingu
sem átti sér stað víða í
Austur-Evrópu fyrir áratug.
Óánægður almenningur hefur tek-
ið völdin í sínar hendur, með hóf-
saman mann í broddi fylkingar.
Pólland og Tékkóslóvakía komu
upp í hugann og Rúmenía reyndar
líka á fímmtudag þegar svo virtist
sem mótmælendur myndu ráðast á
bústað Slobodans Milosevic. En
aðgerðimar fóru ekki úr böndun-
um, nokkuð sem var í takt við
kosningabaráttu Vojislavs Kostun-
icas og sýnir ef til vill betur en
margt annað hve almennur stuðn-
ingur er við hann.
Ofbeldi er oftar en ekki mætt
með ofbeldi á Balkanskaga en að
þessu sinni virðist sú regla hafa
verið brotin. Milosevic viðurkenndi
loks ósigur sinn í forsetakosning-
unum 24. september í sjónvarps-
ávarpi á föstudag eftir að stjórn-
lagadómstóll Júgóslavíu hafði
úrskurðað að Kostunica hefði verið
kjörinn forseti.
Áreynslulítið
Leiðtogi Serba síðasta áratuginn
var þrautseigur í embætti og erfið-
ur viðureignar fyrir vestræna
stjórnmálamenn, sem settust ít-
rekað að samningaborði með hon-
um og oftar en ekki stóð Milosevic
uppi með pálmann í höndunum.
Það var í raun ekki fyrr en í Kos-
ovo-deilunni sem Vesturveldin,
með Bandaríkin í broddi fylkingar,
spymtu raunveralega við fótum og
hættu að láta undan Milosevic,
sem hafði einstakt lag á því að ná
sínu fram.
Um tíma var talið að sveitir inn-
an lögreglunnar myndu styðja
Milosevic en á fimmtudag tóku
hundrað lögréglumanna niður húf-
ur og hjálma og bættust í hóp mót-
mælenda, fullsaddir á einræðis-
herranum sem kallað hefur svo
mikla eymd yfir þjóð sína. Lög-
reglumenn hafa haldið uppi gæslu
við mikilvægar stofnanir en blaða-
maðurinn og stjórnmálaskýrand-
inn Bratislav Grabacic sagði í sam-
tali við Morgunblaðið að hún hefði
eingöngu verið til málamynda. „Og
þetta gekk allt vel og áreynsluhtið
fyrir sig,“ segir hann.
Reiðir fremur en hræddir
Margir þeirra sem rætt hefur
verið við í Belgrad af fjölmiðlum
hafa sagt fólk enn óttaslegið vegna
óvissunnar um hvað Milosevic
kunni að taka til bragðs. En Grab-
acic er ekki á sama máli. „Mér
finnst fólk ekki hafa verið hrætt,
það var miklu frekar reitt.“
Og það er reiðin sem hefur rekið
Serba áfram. Reiðin vegna slæmra
iífskjara, einangranar og vonleys-
is, sem hefur verið að byggjast upp
um árabil. Lengi vel tókst Milosev-
ic að spila á strengi öfgafullrar
þjóðernisstefnu og útmála Vestur-
lönd sem höfuðandstæðinginn. Við-
skiptaþvinganir Evrópusambands-
ins og sprengjuárásir Atlants-
hafsbandalagsins þjöppuðu fólki
saman gegn andstæðingnum sem
flestir höfðu þó að mörgu leyti tek-
ið í sátt, þar sem vestræn menning
og vestræn lífskjör freista ekki síð-
ur Serba en annarra á Balkan-
skaga.
Það er í raun óskiljanlegt hvern-
ig Serbar hafa getað dregið fram
lífið á þeim sultarlaunum sem þeir
hafa haft síðustu árin. Meðal-mán-
aðarlaun um 40 þýsk mörk, um
1.500 ísl. kr., atvinnuleysi útbreitt
og breytingar ekki í augsýn undir
valdhafanum Milosevic. „Örvænt-
ingin var orðin of mikil, kjörin of
bág,“ segir Grabacic. Og svo birt-
ist Kustunica, stjórnmálamaður
sem almenningur treysti. Fimm-
tugur lögfræðingur sem veit nú
varla hvaðan á hann stendur veðr-
ið í öllu því óskaplega umróti sem
verið hefur síðasta mánuðinn.
Réttur maður á réttum tíma
Kostunica hefur lýst því yfir að
hann hafi ekki granað hvað væri í
aðsigi þegar hann ákvað að bjóða
sig fram og víst er að hann er ekki
einn um það. Hann þótti í byrjun
litlaus stjómmálamaður en hann
hafði það til að bera sem mestu
skipti; heiðarleika og algerlega
óháður Milosevic. Ólíkt því sem
fólk átti að venjast frá þeim mönn-
um sem reynt hafa að fylkja serb-
nesku þjóðinni að baki sér; Vojslav
Seselj, Vuk Draskovic, Zoran
Djindjic.
Hann var einfaldlega réttur
maður á réttum tíma.
Annað lykilatriði sem nefnt hef-
ur verið er verkfall námamann-
anna í bænum Kolubara. Það var
hluti hinnar almennu óhlýðni er
Kustunica hafði boðað til og þegar
lögreglu var skipað að leysa upp
setuverkfall námamannanna á mið-
vikudag snerist hún á sveif með
þeim. Þar með var ísinn brotinn í
hugum margi-a og ekki aftur snúið.
Góð áhrif á Balkanskaga
„Einungis góð áhrif,“ var svar
Carstens Flidelius prófessors við
Kaupmannahafnarháskóla, sér-
fræðings í málefnum Balkanskaga,
þegar hann var spurður hvaða
áhríf fall Milosevic myndi hafa á
nágrannalöndin. Þar vísar hann til
þess að viðskipti og flutningar
verði óhindraðir að nýju þegar
ESB aflétti efnahagsþvingunum af
Serbíu, og því að fall Milosevic
verði til þess að gefa lýðræðisöfl-
um í löndunum aukinn meðbyr
eins og raunin hafi orðið í Króatíu.
„Lega Serbíu er afar mikiðvæg
fyrir flutninga og samgöngur í
Evrópu og bannið hefur gert
mönnum ákaflega erfitt fyrir. Nú
þegar hægt verður að fljúga til
Serbíu, yfir Serbíu og keyra um
Serbíu, losnar um stóran hnút, og
efnahagur landsins mun að sjálf-
sögðu glæðast með öllu því fjár-
magni sem líklega mun streyma
þangað. Og áhrifin á lýðræðisþró-
un eru eingöngu jákvæð, þegar
einn einræðisherra fellur, fylgja
hinir, þeir hafa haldið hverjir öðr-
um við völd. Þetta er einstakt ár
sem hófst með láti Franjo Tudjm-
ans í Króatíu og nú þetta,“ segir
Flidelius.
Hann kveðst þess fullviss að það
sama verði upp á teningnum í
Kosovo, þar sem ný stjómvöld í
Belgrad muni styðja lýðræðisöfl í
héraðinu, menn á borð við Ibrahim
Rugova. Um það era þó skiptar
skoðanir. Albanir sem Morgun-
blaðið ræddi við í gær sögðust lít-
inn áhuga hafa á því sem væri að
gerast í Serbíu, sér kæmi það ekki
við. „Ég er hræddur um að hér
hafi menn ekki alveg áttað sig á
því hvaða afleiðingar atburðirnir í
Serbíu kunna að hafa í Kosovo. Yf-
irmenn stjórnar Sameinuðu þjóð-
anna sitja nú á löngum fundum til
að ræða þau og er nema von,“
sagði háttsettur starfsmaður Ör-
yggis- og samvinnustofnunar Evr-
ópu í Kosovo.
„Ég hef enga trú á því að öfl á
borð við þau sem standa að baki
Hashim Thaci [leiðtoga fyrram
Frelsishers Kosovo, KLA] kunni
að meta þær breytingar sem eru
að verða í Serbíu og fyrir því eru
einkum tvær ástæður; peningar og
sjálfstæði,“ bætti hann við. „I
fyrsta lagi eykst nú samkeppnin
um það fé sem lagt er í uppbygg-
ingu á Balkanskaga og í öðru lagi
verða menn nú að líta aftur á
ályktun Öryggisráðs Sameinuðu
þjóðanna no. 1244, sem hefur verið
grandvöllur vera og starfs SÞ og
NATO í Kosovo. I ályktuninni er
kveðið á um að Kosovo sé hluti af
Serbíu. Á Vesturlöndum hefur
engum dottið í hug að framfylgja
þessu ákvæði á meðan Milosevic
hefur verið við völd en hvað gerist
nú?“
Þá er ekki útilokað að minnt
verði á samkomulag NATO við
serbnesk stjórnvöld þar sem kveð-
ið var á um að hluti af her og lög-
reglu Serba gæti snúið aftur til
Kosovo. I kosningabaráttunni lýsti
Kostunica, sem er yfirlýstur þjóð-
ernissinni, því yfir að eitt af því
sem biði hans væri að skilgreina að
nýju landamæri Serbíu. Kosovo er
hins vegar fjarri því að vera Serb-
um ofarlega í hug nú í þeirri um-
byltingu sem er að eiga sér stað í
landinu sjálfu.
Breytingarnar sem hafa skekið
Balkanskagann um árabil hafa
loksins náð til Serbíu, síðasta hluta
gömlu Júgóslavíu.
bók eftir Sigrúnu Eldjárn
iMl
Mál og monnlntiÍIffl
malogmsnnlng.l8ip|l
Laugavegl 18 • Slml 515 2500 • Sfðumúla 7 • Slml 510 2500
Bráðskemmtileg
og frábærlega
myndskreytt bók
fyrir hressa krakka
eftir einn
vinsælasta
barnabókahöfund
okkar.
Kólumbíumenn flýja
átök milli skæruliða
Bogota. AP, AFP.
HÖRÐ átök hafa geisað milli
tveggja skæruliðahreyfinga í rík-
inu Putumayo í suðurhluta Kól-
umbíu og íbúar á átakasvæðunum
hafa flúið í átt að landamærunum
að Ekvador.
Liðsmenn stærstu skæruliða-
hreyfingar marxista í Kólumbíu,
FARC, og hægrimenn í Sameinuð-
um sjálfsvarnarsveitum Kólumbíu
berjast um yfirráð yfir plantekrum
þar sem ræktaðir era kókarunnar,
en þurrkuð lauf þeirra eru notuð í
kókaín og fleira. Hersveitir hafa
verið sendar á vettvang til að
binda enda á átökin og opna vegi
sem skæraliðarnir hafa lokað.
„Fyrirtæki eru farin að loka
dyrum sínum, matvælabirgðir eru
að ganga til þurrðar og bensín
fæst ekki lengur,“ sagði ríkisstjóri
Putumayo, Jorge Devia.
Átökin hófust fyrir tæpum hálf-
um mánuði og óstaðfestar fregnir
herma að mikið mannfall hafi orð-
ið. Matvælaflutningar hafa stöðv-
ast þar sem skæruliðar hafa hótað
að eyðileggja flutningabíla á þjóð-
vegunum.
Ríkisstjórinn segir að „mjög
verulegur" fjöldi íbúa á átaka-
svæðunum hafi lagt á flótta að
landamærunum að Ekvador. Þá
var skýrt frá því að skæruliðar
hefðu myrt níu bændur á þriðju-
dag.
Stjórn Kólumbíu hefur í hyggju
að senda um 3.000 hermenn, sem
hafa verið þjálfaðir í Bandaríkjun-
um, til Putumayo og nágranna-
ríkisins Caqueta til að binda enda
á kókaínsmygl skæruliðanna og
borgarastríð sem hefur kostað
130.000 manns lífið síðustu 36 árin.
Um tvær milljónir manna hafa
þurft að flýja heimili sín vegna
stríðsins.
Bandaríkin hafa stutt áform
stjórnarinnar en grannríki Kól-
umbíu hafa gagnrýnt þau þar sem
óttast er að hernaðaraðgerðirnar
verði til þess að flóttafólk,
skæruliðar og eiturlyfjasmyglarar
streymi yfir landamærin.