Morgunblaðið - 10.10.2000, Blaðsíða 12

12 ÞRIÐJUDAGUR 10. OKTÓBER 2000
MORGUNBLAÐIÐ
FRÉTTIR
Svar lögreglunnar í Reykjavík við bréfí Blaðamannafélags íslands
Áhersla á að gesturinn
yrði ekki fyrir truflun
BRÉF lögreglunnar í Reykjavík
vegna fyrirspurnar Blaðamannafé-
lags íslands varðandi heimsókn Li
Pengs fer hér á eftir: „Með bréfi,
dags. 15. september sl., óskar Blaða-
mannafélag íslands eftir skýringum
frá lögreglunni í Reykjavík á nokkr-
um tilteknum atriðum er öll varða
samskipti lögreglu og starfsmanna
fréttastofu Stöðvar 2 í tengslum við
heimsókn Li Peng, forseta þjóðþings
Kína. Svör lögreglunnar fara hér á
eftir í sömu röð og spurt er í tilv.
bréfí. Rétt er þó að taka fram að ör-
yggisgæsla og aðgerðir lögreglu á
Nesjavöllum voru ekki undir stjórn
eða á ábyrgð lögreglustjórans í
Reykjavík. Því verður hér ekki fjall-
að um það atvik sem varð á Nesja-
völlum heldur eingöngu um það atvik
er átti sér stað við Gyðufell 8 í
Reykjavík.
1. Yfirstjóm öryggisgæslu vegna
opinberra heimsókna er á forræði
ríkislögreglustjórans (RLS), en
framkvæmd hennar er í höndum lög-
reglustjóra á hverjum stað. Lög-
reglustjórinn í Reykjavík fékk eins
og endranær fyrirmæli um sinn þátt í
öryggisgæslu vegna heimsóknar Li
Peng og sat yfirlögregluþjónn al-
mennrar löggæslu undirbúnings-
fundi með fulltrúum RLS og kín-
versku sendinefndarinnar. Við
undirbúning og skipulagningu var
lögð áhersla á að tryggja að gestur-
inn og fylgdarlið yrði ekki fyrir trufl-
un eða áreiti. Stjórnandi fram-
kvæmda af hálfu lögreglustjórans í
Reykjavík var Geii' JónÞórisson, yf-
irlögregluþjónn almennrar löggæslu.
Heimsókn Li Peng á heimili í Gyðu-
felli 8 var ekki á þeirri dagskrá sem lá
fyrir þegar öryggisgæslan var skipu-
lögð í upphafi. Snemma morguns,
sunnudaginn 3. september sl., bárust
boð frá aðstoðaryfirlögregluþjóni hjá
RLS, sem fór með yfirstjórn allrar
öryggisgæslunnar, að ákveðið hefði
verið að Li Peng og hluti af fylgdar-
liði hans myndi heimsækja íslenska
fjölskyldu sem býr í íbúð á 2. hæð í
Gyðufelli 8. Óskað var eftir gæslu ut-
andyra til að tryggja að heimsóknin
yrði ekki fyrir utanaðkomandi áreiti
því að um einkaheimsókn væri að
ræða og ekki yrði gefin út tilkynning
um hana. Á vettvang fór Geir Jón
Þórisson yfirlögregluþjónn við sjötta
mann. Fyrii’varinn var stuttur og
hann notaður til að koma boðum til
íbúa hússins, en ekki mun þó hafa
tekist að ná til þeirra allra. Voru
gerðar ráðstafanir til að takmarka
umferð um götuna við húsið meðan
fylgdin var á ferðinni og loka af svæði
framan við húsið þannig að hugsan-
legum áhorfendum og öðrum vegfai'-
endum yrði haldið í tiltekinni fjar-
lægð frá húsinu meðan á heimsókn
stæði. Það atvik er varð við fjölbýlis-
húsið í Gyðufelli 8, og mjög hefur ver-
ið fjallað um, hófst með því að frétta-
maðurinn gerði tilraun til að fara inn
á það svæði sem lögregla var búin að
afmarka, en honum var meinaður að-
gangur.
Lögreglan hefur almennt ekki
heimild til að hindra eða koma í veg
fyrir myndatökur eða hljóðupptökur
blaðamanna á opinberum vettvangi
og heldur ekki við þær aðstæður sem
voru við Gyðufell í umrætt sinn. Fyi'-
irmæli um slíkt hafa heldur aldrei
verið gefin. Aðgerðir lögreglu gagn-
vart fréttamanninum í þessu tilviki
gengu út á að beina honum frá lokaða
svæðinu og á stað utan þess. Á meðan
Geii' Jón Þórisson yfirlögregluþjónn
átti samskipti við fréttamanninn mun
lögreglumaður hafa haft afskipti af
myndatökumanni sem var þar
skammt frá, en Geir Jón hafði gefið
þau fyrirmæli að fréttamenn eins og
aðrir fengju ekki að fara inn á lokaða
svæðið. Það er starfsregla hjá lög-
reglunni í Reykjavík að vísa frétta-
mönnum á ákveðinn stað í slíkum til-
vikum, en engum lögreglumanni
hefur verið fyrirskipað að koma í veg
fyrir myndatökur. Sá lögi-eglumaður
sem þarna átti í hlut hefúr komið at-
hugasemdum sínum á framfæri og
bent á að myndatökumaðurinn hafí
þráast við að færa sig og jafnan haft
myndavélina fyrir andlitinu þrátt
fyrir að verið væri að ræða við hann.
Hann hafi jafnvel beint myndavélinni
að þessum tiltekna lögreglumanni
þegar hann ávarpaði myndatöku-
manninn, þegar eðlilegra hefði verið
að hann tæki hana frá andlitinu til að
ræða við viðkomandi lögreglumann.
Hann hafi því verið að mynda lög-
reglumanninn í stað þess að fara að
fyrirmælum hans og færa sig. Við
þær aðstæður tók lögreglumaðurinn
á vélinni. Þegar hefur verið beðist
velvirðingar á því að gripið var fyrir
linsu myndatökuvélarinnar, enda er
það ekki í samræmi við það verklag
sem í gildi er hjá embættinu. Við-
komandi lögreglumaður hefur skýrt
frá því hvernig það gerðist, sbr. ofan-
ritað. Hefur ríkislögreglustjóri í sinni
greinargerð tekið undir það sjónar-
mið að þessi aðgerð; að taka fyrir
linsu myndavélarinnar, hafi verið
óréttmæt og ónauðsynleg. Þá er rétt
að taka fram að meðan á þessu stóð
náðist samband við þann starfsmann
Alþingis sem annaðist samskipti við
lögreglu vegna öryggisgæslu og upp-
lýsti hann að enginn væri á staðnum
af hálfu Alþingis til að sinna blaða-
mönnum enda væri ekki gert ráð fyr-
ir þeim á staðnum.
2. Samkvæmt 1. mgr. 15. gr. lög-
reglulaga nr. 90/1996 hefur lögreglan
heimild til afskipta af borgurunum til
að gæta öryggis einstaklinga eða al-
mennings. Samkvæmt 2. mgr. sömu
greinar getur lögreglan einnig lokað
af svæði, takmai'kað umferð eða
bannað þar dvöl. Þá má benda á 19.
gr. laganna þar sem lögfest er sú al-
menna regla að almenningur skuli
hlýða fyrirmælum lögreglu, hvort
sem er vegna umferðarstjórnar eða
til þess að halda uppi lögum og
reglum á almannafæri.
3. í 14. grein lögreglulaga nr. 90/
1996 er lögfest heimild lögreglu til að
beita valdi við framkvæmd skyldu-
starfa, en aldrei má þó ganga lengra í
beitingu valds en þörf er á hveiju
sinni. Þetta ákvæði er túlkað svo að
meginreglan sé að lögreglan fram-
kvæmi störf sín án valdbeitingar og
ekki komi til þess, nema önnur úr-
ræði hafi verið reynd án árangurs.
Mat á því hvenær valdbeitingar er
þörf liggur hjá stjómanda hverju
sinni en annars hjá lögreglumannin-
um sjálfum ef ekki er um fyrirfram
skipulagðar aðgerðir að ræða. Það er
óumdeilt og staðfest af Geir Jóni Þór-
issyni yfirlögregluþjóni að hann ýtti
ákveðið við fréttamanninum til að
færa hann á þann stað sem hann
mátti vera á enda hlýddi hann ekki
margítrekuðum fyrirmælum.
4. Við framkvæmd öryggisgæsl-
unnar í Reykjavík er fjölmiðlum ekki
mismunað. Ef fjölmiðlamenn eiu á
annað borð til staðar gildir það sama
fyrir þá alla, hvort sem er á vettvangi
rannsóknar eða við opinberar heim-
sóknir. í Gyðufelli mun það hafa
gerst að ljósmyndari frá Morgun-
blaðinu var á svæði sem annars var
lokað almenningi og fjölmiðlafólki og
mun jafnvel hafa farið inn í umrædda
íbúð á 2. hæð. Um þetta vissu lög-
reglumenn ekki þegar komið var á
staðinn. Sú skýring hefur komið fram
að húsráðandi bauð ljósmyndaranum
heim, enda var um einkaheimsókn að
ræða og hvorki kínversku gestirnii1
né yfirstjórnendur öryggisgæslunn-
ar gerðu athugasemd við það. Lög-
reglan hafði ekkert með það að gera
hverjum var boðið í heimsókn hjá
fólkinu sem þar býr. Ef um mismun-
um var að ræða þá réðst hún ekki af
ákvörðun lögreglu. Rétt er að taka
fram að engum fjölmiðlamönnum var
hleypt inn á svæðið eða í húsið eftir
að lögreglumenn komu á staðinn og
mun fyrmefndur Ijósmyndari Morg-
unblaðsins hafa verið kominn á stað-
inn áður. Ennfremur má benda á það
sem fram kemur í greinargerð
ríkislögreglustjórans að í fylgdarliði
Li Peng voru fulltrúar fjölmiðla í
Kína og voru þeir af kínverskum yfir-
völdum skilgreindir sem hluti af
sendinefnd þeirri sem fylgdi Li Peng.
5. Aðgerðir lögreglu við fram-
kvæmd öryggisgæslu við opinberar
heimsóknir miðast við það að tryggja
öryggi hinna opinberu gesta. Island
er aðili að alþjóðasamningum og hef-
ur íslenska ríkið með því undirgeng-
ist að tryggja erlendum sendimönn-
um og þjóðhöfðingjum vernd í formi
öryggisgæslu. Vemdin nær tU hvers
konar árása á þessa aðila, gegn frelsi
þeirra og virðingu. Að öðra leyti en
að ofan greinir má hér taka undir eft-
irgreind orð í greinargerð Jóns H.
Snorrasonar saksóknara og Helga
Magnúsar Gunnarssonar, lögl. full-
trúa, til ríkislögreglustjóra, dags. 19.
september sl., en greinargerðin hef;
ur í heild verið birt í dagblöðum: „I
þessu felst að þegar öryggisgæsla er
skipulögð í tengslum við heimsóknir
þjóðhöfðingja og/eða háttsettra emb-
ættismanna erlendra ríkja verður að
taka tillit tU óska þeirra um sam-
skipti við fréttamenn og fjölmiðla.
Ákvörðun um viðtöl og myndatöku
og það hvar fréttamönnum er hleypt í
návígi við þessa aðila verður því ekki
tekin af fréttamönnum sjálfum. Or-
yggisgæsla lögreglu felst meðal ann-
ars í því að koma í veg fyrir að utan-
aðkomandi aðilar, þar með taldir
fréttamenn, ryðjist fram hjá lög-
gæslu og að viðkomandi gestum. Yrði
slíkt látið óátalið væri skipulag ör-
yggisgæslu í uppnámi auk þess sem
íslenska íTkið væri að bregðast skyld-
um sínum að þjóðarétti. Stöð 2 var af
starfsmönnum Alþingis ásamt öðrum
fjölmiðlum kynnt dagskrá heimsókn-
arinnar þar sem gerð var nákvæm
grein fyiúr hvar og hvenær frétta-
mönnum gæfist kostur á að taka
myndir af Li Peng og gestgjöfum
hans. Fjölmiðlasamskipti ogskipulag
í þeim efnum var á hendi Alþingis en
ekki lögreglu." í framhaldi af þessu
er rétt að ítreka að heimsókn Li Peng
í Gyðufell 8 var ekki á opinberri dag-
skrá heimsóknarinnar og þangað var
fjölmiðlum ekki stefnt. Álþingi eða
stai'fsmenn þess gáfu lögreglu engin
fyrirmæli um einstakar aðgerðir eða
viðbrögð þegar á hólminn var komið.
Virðingarfyllst, Ingimundur Einars-
son varalögreglustjóri".
Álitsgerð stjórnar Blaðamannafélags íslands vegna heimsóknar Lis Pengs
Fluttu inn eigin fréttamenn
sem nutu fyrirgreiðslu
EFTIRFARANDI er álitsgerð
stjómar Blaðamannafélags Islands
frá 6. október vegna samskipta við yf-
irvöld vegna heimsóknar Lis Pengs,
forseta kínverska þingsins:
„Stjóm BÍ hefur við samningu eft-
irfarandi álitsgerðar sinnar jafnframt
haft hliðsjón af m.a. svari Ríkislög-
reglustjórans við hliðstæðum fyrir-
spumum Áma Snævarrs, frétta-
manns, og Páls Magnússonar,
fréttastjóra á Stöð 2, bréfi kínverska
sendiráðsins til fréttastofu Ríkisút-
varpsins/hljóðvarps, myndbandsupp-
tökum frá fréttastofu Stöðvar 2 og
Ríkisútvarpsins/sjónvarps auk erind-
is Atla Gíslasonar, lögmanns BÍ, á
Pressukvöldi nýverið.
Fyrir liggur að hinir kínversku
gestir Alþingis kærðu sig ekki um
fjölmiðlaumfjöllun, sem þeir gætu
ekki haft stjóm á sjálfir. M.a. þess
vegna var ekki efnt til blaðamanna-
fundar, eins og venjan er, þegar er-
lendir gestir heimsækja landið í boði
Alþingis. Tilgangurinn, sem fyrir
þeim vakti, var augljóslega sá að
bregða upp þeirri falsmynd af heim-
sókninni heima fyrir að allt væri með
felldu, án þess að getið væri um mót-
mæli eða gagnrýni. í því skyni fluttu
þeir með sér sína eigin svokölluðu
fréttamenn, sem nutu margvíslegrar
fyrirgreiðslu af hálfu innlendra gest-
gjafa umfram íslenska blaða- og
fréttamenn. Nægir hér að nefna rúm-
an aðgang sem þeim var veittur, en ís-
lenskum fjölmiðlamönnum meinaður,
að fundum Lis Pengs með forseta ís-
lands á Bessastöðum og forsætisráð-
herra íslands í Ráðherrabústaðnum.
Stjóm BÍ fellst því ekki á þá fullyrð-
ingu forsætisnefndar Alþingis, að
starfsmenn þingsins beri enga ábyrgð
á því að fjölmiðlum var mismunað.
Forsætisnefnd Alþingis upplýsir að
Alþingi hafi aðeins borist ein ,Jbrm-
leg“ beiðni um fréttaviðtal við Li
Peng og henni hafi ldnverska sendi-
nefndin hafnað með þögninni. Kín-
verska sendiráðinu er hins vegar ekki
kunnugt um neina viðtalsbeiðni.
Stjóm BÍ hefur aftur á móti upplýs-
ingar um að starfsmenn Alþingis hafi
sagt ýmsum fréttamönnum, sem leit-
uðu eftir viðtali við Li Peng, að það
væri til einskis, hann veitti ekld viðtöl.
Þorri fréttamanna gat ekki haft vitn-
eskju um að óskir um viðtöl þyrftu að
uppfylla einhver sérstök formsatriði
tU þess að skrifstofa Alþingis kæmi
þeim til skila við rétta aðila. Slíkt er
nýlunda í samskiptum þingsins við
fjölmiðla og síst til hægðarauka. A
hinn bóginn skorti ekki á að starfs-
menn Alþingis bæra fréttamönnum
boð frá kínverskri öryggisgæslu um
að ekki mætti trafla þingforsetann
með spurningum. Athygli vekur að
forsetar Alþingis koma sér hjá því að
svara fyrirspum stjómar BI um
hvort þeir telji þá atburði, sem áttu
sér stað í samskiptum fjölmiðla og
lögreglu annars vegar og starfs-
manna Alþingis hins vegar í tengslum
við heimsóknina, hafi verið með eðli-
legu móti.
Andlýðræðisleg vinnubrögð
Greinilegt er og viðurkennt að
skipuleggjendur heimsóknarinnar
hér á landi kostuðu kapps um að
verða við óskum gestanna, jafnvel
þótt þær væra í andstöðu við lýðræð-
ishefðir og viðtekna reglu Alþingis.
Kínverski þingforsetinn skipaði sjálf-
an sig í aðalhlutverk, Alþingi annaðist
leiktjöldin og lögreglan sá til þess að
ekld féOi blettur á leiksýninguna.
Ljótustu dæmin um framgöngu lög-
reglunnar meðan á heimsókninni stóð
era afskipti hennar af fréttamönnum
Stöðvar 2 við Gyðufell og á NesjavöU-
um, þar sem lögregluþjónar létu
hendur skipta af lítilfjörlegu tílefni.
Stjóm BÍ fuUyrðir að lögreglumenn
hafi í hvoragt skiptið gætt 73. gr.
stjórnarskrárinnar um málfrelsi né
meðalhófs íslensks stjómsýsluréttar.
Lögreglustjórinn í Reykjavík hefúr
beðist velvirðingar á framkomu lög-
reglumanns, sem með ofbeldi hindr-
aði myndatöku við Gyðufell, og lýst
því yfir að aðgerðir hans hafi verið
bæði óréttmætar og ónauðsynlegar.
Rfldslögreglustjórinn hefur jafnframt
lýst afskipti lögreglu og kínverskra
öryggisvarða af Áma Snævarr,
fréttamanni, á Nesjavöllum óréttmæt
og ónauðsynleg, önnur en þau að
hindra að hann nálgaðist Li Peng.
Stjóm BÍ hefúr skilning á því að
lögreglan verði að gæta öryggis er-
lendra gesta í opinberam heimsókn-
um. Við Gyðufell var öryggissvæði þó
aUs ekki Ijóst aftnarkað, þegar þá
fréttamennina, Áma Snævarr og
Þorvarð Björgúlfsson, bar að garði,
og innan hinna ósýnilegu fjarlægðar-
marka, sem lögregla skipaði þeim að
virða, vora auk lögregluþjóna og
starfsmanna Alþingis íbúar í húsinu
númer 8, böm að leik, kínverskt
fylgdarlið og ljósmyndari Morgun-
blaðsins. í ljósi þess, að á Áma var
brotin lögfest jafnræðisregla, vora
mótmæU hans á vettvangi fuUkom-
lega réttmæt. Þau kölluðu engan veg-
inn á harkaleg viðbrögð Geirs Jóns
Þórissonar, yfirlögregluþjóns, sem
lagði á Ama hendur, þegar hann sneri
sér við og gekk á braut í samræmi við
fyrirmæli sem Geir Jón gaf honum.
Réttlæting lögreglu á þessu atviki er
ótrúverðug og álítur stjóm BÍ að yfir-
lögregluþjónninn hafi farið offari. Á
Nesjavöllum átti lögreglan ásamt kín-
verskum fylgdarmönnum Lis Pengs
þátt í að þagga niður í sama frétta-
manni, sem bar upp þá spumingu,
sem allt skipulag heimsóknarinnar
ber merki um að átt hafi að vemda
þingforsetann kínverska fyrir, nefni-
lega spuminguna um ábyrgð hans á
fjöldamorðunum á Torgi hins himn-
eska friðar árið 1989. Látið hefur ver-
ið að því liggja að Ámi hafi brugðist
trausti þeirra, sem hleyptu honum í
návígi við Li Peng, með því að dirfast
að varpa fram spumingu sinni. Nær
væri að segja að hann hefði bragðist
trausti hefði hann ekki spurt. Þá er
ekki átt við traust þeirra, sem vildu
tryggja að Li Peng sæi aðeins það
sem hann vildi sjá og heyrði aðeins
það sem hann vildi heyra, heldur
traust almennings. Aðgerðir viðkom-
andi lögreglumanna í þessu efni bera
því miður vott um skilningsleysi á
hlutverki fjölmiðla í lýðræðisþjóðfé-
lagi og skeytingarleysi um stjórnar-
skrárbundin réttindi fulltrúa þeirra,
enda gengu afskipti þeirra af Áma
Snævarr lengra en eðlilegt er og
heimilt, hafi ásetningurinn eingöngu
verið sá að koma í veg fyrir að hann
ryddist fram fyrir Li Peng. Þessa til-
burði lögreglunnar má jafna til rit-
skoðunar.
Fréttamönnum óviðkomandi
Lögregluyfirvöld telja sér skylt að
taka tillit til óska erlendra gesta um
samskipti við fréttamenn og fjölmiðla,
þegar öryggisgæsla er skipulögð í
tengslum við heimsóknir þjóðhöfð-
ingja og/eða háttsettra embættis-
manna annarra ríkja. Þau segja ör-
yggisgæsluna felast m.a. í því að
koma í veg fyrir að „utanaðkomandi
aðilar, þar með taldir fréttamenn,
ryðjist fram hjá löggæslu og að við-
komandi gestum“. Stjóm BÍ sættir
sig ekki við það viðhorf, sem skín í
gegnum svör Rfldslögreglustjórans
og lögreglustjórans í Reykjavík, að
fréttamenn teljist óviðkomandi við
opinberar heimsóknir. Það er krafa
Blaðamannafélagsins að lögregla og
aðrir, sem hlut eiga að skipulagningu
heimsókna af umræddu tagi, haldi
ávallt í heiðri lýðræðislegar hefðir og
geri sér grein fyrir þýðingu frjálsrar
fjölmiðlunar, þrátt fyrir að boðið sé
gestum frá alræðisríkjum. Ekki verð-
ur við það unað að gestir færi með sér
einræðislegar venjur sínar og hátt-
semi hingað til lands.“
í lokin fagnar stjóm BI fagnar því
framkvæði Rfldslögreglustjórans að
skipa starfshóp um samskiptareglur
lögreglu og fjölmiðla og þiggur
stjómin boð um að skipa fulltrúa frá
blaða- og fréttamönnum í þá nefnd.
Segir að félagið hafi falið Atla Gísla-
syni hrl., að taka saman upplýsingar
um hvemig mannréttindadómstóll
Evrópu hefur afgreitt mál varðandi
stöðu og hlutverk blaðamanna.