Morgunblaðið - 10.10.2000, Blaðsíða 32

32 ÞRIÐJUDAGUR 10. OKTÓBER 2000
MORGUNBLAÐIÐ
UMSKIPTI í JÚGÓSLAVÍU
Þurfa
milljarð
dala fyrsta
árið
Serbar fagna því að efnahagsþvingunum
hefur verið aflétt og hygg;jast nú einbeita
sér að því að fá erlenda fjárfesta inn í landið
og hefja einkavæðingu.
Morgunblaðið/Þorkell
„Nú verður allt í lagi, meira vöruúrval og fólk getur keypt meira,“ sagði Jelika Tomic brosandi og vísaði til
þess, að efnahagsþvingunum hefði verið aflétt. Tomic starfar í kjötverslun og segir greinilegt hvernig fólk hafi
orðið að herða sultarólina eftir því sem Milosevic sat lengur í embætti. Fólk keypti minni og minni kjötskammta
og dínarinn var orðinn verðlaus. Sjálf segist hún hafa lagað sig að breyttum aðstæðum, leyfí sér engan munað,
aðeins brýnustu nauðsynjar, og svo hafí verið í nær tíu ár. Launin eru enda ekki há þótt Tomic telji sig heppna
en hún er með um 2.000 dínara á mánuði, um 3.500 ísl. kr.
SERBÍA þarf um milljarð banda-
ríkjadala í erlend fjárframlög fyrsta
árið ef takast á að koma lagi á efna-
hag landsins, að sögn Mladja Dinkic,
framkvæmdastjóra G17 Plus sem
eru samtök óháðra hagfræðinga og
annarra menntamanna. Dinkic segir
mikilvægasta verkefni nýrrar ríkis-
stjórnar augljóslega vera efnahags-
mál og að sá lærdómur sem draga
megi af reynslu annarra fyrrverandi
kommúnistaríkja við umbyltingu
efnahagsins sé að einkavæðing er
mikilvægur hluti hennar og hún
verður að gerast hratt.
Samtökin G17 Plus tengjast fylk-
ingu Vojislav Kostunica, forseta
Júgóslavíu, og hafa verið áhrifamik-
ill hluti stjórnarandstöðunnar frá
upphafí níunda áratugarins. Til
marks um það má nefna að fullvíst er
talið að Dinkic verði næsti seðla-
bankastjóri sambandslýðveldisins.
G17 Plus njóta myndarlegs fjár-
hagsstuðnings Norðmanna og ESB
sem hefur gert þeim kleift að vinna
að rannsóknum á efnahag, velferðar-
kerfi, menntakerfí og menningu
landsins, og hafa þau undirbúið
breytingar á lagasetningu Serbíu og
Júgóslavíu sem eru óhjákvæmilegar
þegar færa á hana í lýðræðisátt.
Dinkic sagði í gær að mikilvægasta
verkefnið sem fyrir Kostunica liggur
væri að mynda ríkisstjóm skipaða
sérfræðingum fremur en stjóm-
málamönnum og að hún sæti í eitt ár
til þess að henni gæfist færi á að
koma breytingum í gegn. Stjórn sem
sæti skemur yrði ekkert ágengt.
Dinkic útilokaði þó ekki að stjóm
skipuð að hluta til af sérfræðingum
og að hluta til stjórnmálamönnum
yrði til góðs. „Aftur á móti er fyrir
öllu að sama umbylting og átt hefur
sér stað í sambandslýðveldinu nái
einnig til Serbíu og að skipuð verði
sérfræðingastjóm þar.“
Hraði lykillinn
að efnahagsumbótum
Mikilvægasta verkefni nýrrar rík-
isstjórnar er að bæta efnahag lands-
ins sem er í rúst, að sögn Dinkic.
Erfitt er að gefa nákvæmar tölur um
hve slæmt ástandið er því opinberar
stofnanir hafa að jafnaði gefið vill-
andi upplýsingar um það til að fela
það hversu illa er komið fyrir efna-
hagnum. Aætlað er að verðbólga sé
um 100% og tvær milljónir af átta
séu atvinnulausar. Gengi júgó-
slavneska dinarsins hefur rokkað
upp og niður, fór niður í 40 gagnvart
þýska markinu í lok síðustu viku,
rauk á sunnudag upp í 22 og svo aft-
ur niður í 25 í gær. Dinkic sagði að
G17 Plus hefði í samvinnu við seðla-
bankann tekist að stöðva þessa
miklu hreyfingu á gjaldmiðlinum en
hún væri þó fyllilega skiljanleg.
Óstöðugleiki gjaldmiðilsins væri
bein afleiðing óstöðugleika í stjórn-
málum og nú þegar Kustunica hefur
svarið í embættiseið teldi fólk fullvíst
að birta myndi til í efnahagsmálun-
um sem aftur yrði til þess að styrkja
gjaldmiðilinn.
Dinkic segist vera bjartsýnn á að
hægt verði að bregðast við skjótt
þegar tekist hafi að koma gömlu
valdhöfunum frá í öllum stofnunum
ríkjanna beggja, Serbíu og Júgóslav-
íu. Fjöldi erlendra banka, fyrirtækja
og stofnana hafi lýst sig reiðubúin til
að koma til aðstoðar, m.a. norska rík-
isstjómin sem hafi lofað 35 milljón-
um marka. Hari Stainer stjómmála-
skýrandi segir nú komið að því að
Vesturlönd efni loforðin um aðstoð.
„Okkur var boðin hjálp við að koma
Milosevic frá völdum og við að reisa
efnahaginn úr rústunum. Við vildum
sjálfir koma honum frá en nú er
komið að ykkur að standa við fögra
orðin.“
Hröð einkavæðing
Mestu máli skiptir að bragðist
verði skjótt við, að sögn hagfræðing-
anna, annars er hætt við að bjartsýni
og von almennings víki fyrir
óánægju og vonbrigðum. „Þá verður
einnig að koma lagaumbótum í gegn
sem skjótast og í því sambandi má
nefna að við höfum unnið að undir-
búningi þess um árabil," segir Dink-
ic. „Drög að fjölmörgum nýjum laga-
setningum er varða efnahagsmál,
menntun og fleira era þegar til.“
Dinkic segir að veita þurfi um millj-
arð dala til serbnesks efnahags
fyrsta árið ef takast á að rétta hann
við, bæta samgöngur, tryggja raf-
magns- og olíubirgðir og tryggja
dinarinn í sessi. Fyrri tillaga G17
Plus-samtakanna til Stöðugleika-
sáttmála Balkanskaga hafi verið 650
milljónir í byrjunarfé.
Hagfræðingar G17 Plus segjast
hafa lært af mistökum annarra Aust-
ur-Evrópuþjóða hvað varði um-
breytinguna úr sósíalisma í kapítal-
isma. Helsti lærdómurinn sem megi
draga af því sé að einkavæðing er
eina lausnin til þess að losa ríkið
undan gríðarlegu skuldafargani og
hún verður að gerast eins hratt og
auðið er. Einn hagfræðinga G17
Plus, Branco Gradulavic, segir að hið
eina sem teljist jákvætt við áratug
efnahagsþvingana sé að Serbar geti
komist hjá því að gera sömu mistök
og aðrar Austur-Evrópuþjóðir
gerðu.
Predrag Markovic, sérfræðingur
G17 Plus í menningarmálum, segir
að ein helstu mistökin sem gerð voru
við einkavæðingu og umbyltingu
efnahagskerfisins hafi verið of mikil
græðgi. Stjómvöld verði að kunna
sér hóf og verði að stjóma því hvar
fjárfest sé, ekki megi gefa fjárfest-
um algerlega lausan tauminn. Þá
verði öll loforð um umbætur að vera
hófleg, svo að þjóðin missi ekki trú á
stjómvöldum og því sem þau séu að
reyna að gera.
Spilling í sósíalíska kerfinu var
geysileg og mikil blaðaskrif hafa ver-
ið um embættismenn sem sakaðir
eru um að hafa dregið sér um 50
milljónir þýskra marka úr velferðar-
kerfinu og veitt til eigin fyrirtækja.
Þá hafi Milosevic veitt fé til velferð-
arkerfisins sem nota hafi átt til ann-
ars í þeim tilgangi einum að kaupa
sér frið og koma í veg fyrir uppreisn
vegna vangreidds ellilífeyris og at-
vinnubóta. Dinkic segir sannanir
þurfa til að hægt sé að fara með mál
sem þessi fyrir dómstóla og kveðst
vona að það verði gert. Telur hann
ljóst að nokkrir háttsettir embættis-
menn seðlabankans muni sjá sitt
óvænna og flýja. Þá kveðst hann
vona að einn þeirra sem verða
ákærðir fyrir að draga sér fé úr sjóð-
um ríkisins verði Milosevic. Forset-
inn fyrrverandi eigi sér í raun ekki
marga kosti, annaðhvort að flýja eða
fara fyrir rétt. Dinkic ýjar raunar að
þvi að stjórnvöldum kæmi best að
Milosevic flýði, því að þá þurfi þau
ekki að takast á við þá spurningu
hvort framselja eigi Milosevic eður
ei.
Þeir era einnig margir sem efnast
hafa á vafasaman hátt og varla dett-
ur nokkram manni í hug að haegt
verði að draga þá alla fyrir rétt. Áð-
urnefndur Markovic segir að í raun
sé næg refsing íyrir þá að standa
uppi í markaðskerfi, þar sem þeir
njóti ekki vemdar valdhafa.
ESB afléttir
refsiaðgerðum
gegn Júgóslavíu
Milosevic væri ekkert því til fyrir-
stöðu að landið fengi aðild að sam-
starfi um endurappbyggingu á
Balkanskaga, en það gæti þýtt að
Júgóslavar fengju um 170 milljarða
króna í aðstoð á næstu sjö áram.
Ólík sjónarmið
Kostunica hefur lýst því yfir að
hann muni ekki framselja Slobodan
Milosevic til stríðsglæpadómstóls
Sameinuðu þjóðanna í Haag, en ólík
sjónarmið era uppi meðal leiðtoga
vestrænna ríkja um hvort setja eigi
framsal forsetans fyrrverandi og
samstarfsmanna hans sem skilyrði
fyrir efnahagsaðstoð við Júgóslavíu
í framtíðinni. Robin Cook sagði
fréttamönnum í gær að of snemmt
væri að taka ákvörðun um það og
Joschka Fischer, utanríkisráðherra
Þýskalands, sagði það ekki vera for-
Lúxemborg, Þessalóníkía. AFP, AP, Reuters.
UTANRIKISRÁÐHERRAR Evr-
ópusambandsríkja samþykktu á
fundi sínum í gær að aflétta refsiað-
gerðum gegn Júgóslavíu að mestu
leyti, í kjölfar þess að Slobodan MiÞ
osevic sagði af sér forsetaembætti. I
yfirlýsingu þeirra segir að þetta sé
fyrsta skrefið í átt að innlimun
landsins í alþjóðasamfélagið á ný.
„Júgóslavneska þjóðin hefur kos-
ið lýðræði og í kjölfarið hefur
Evrópusambandið ákveðið að end-
urskoða stefnu sína í garð landsins,"
segir í yfirlýsingu sambandsins. Ut-
anríkisráðhemar aðildarríkjanna
ákváðu á fundi sínum í gær að af-
létta án tafar banni við olíusölu, fjár-
festingum, áætlunarflugi og útgáfu
vegabréfsáritana, en þvinganir sem
beinast sérstaklega gegn Milosevie
og samstarfsmönnum hans era enn í
gildi.
Robin Cook, utanríkisráðherra
Bretlands, sagði að Evrópusam-
bandið ætti að bregðast „skjótt og af
örlæti" við nýrri stjóm í Júgóslavíu,
og ráðherramir tilkynntu eftir fund
sinn að ESB hefði hafið undirbúning
að aðstoð við uppbyggingu í landinu.
Gert er ráð fyrir að nánari upplýs-
ingar um fyrirhugaða efnahagsað-
stoð verði kynntar á aukaleiðtoga-
fundi Evrópusambandsins í Biarritz
í Frakklandi í lok vikunnar, en Voj-
islav Kostunica, nýskipuðum forseta
Júgóslavíu, hefur verið boðið til
fundarins.
Hubert Vedrine, utanríkisráð-
herra Frakklands, sagði frétta-
mönnum eftir ráðhemafundinn í
gær að ákveðið hefði verið að hefja
umræður um hugsanlega inngöngu
Júgóslavíu í ESB í framtíðinni.
Vedrine sagði einnig að eftir afsögn
Morgunblaðið/Þorkell
Lífið er óðum að færast í eðlilegt horf, en þessi mynd
er tekin bak við þinghúsið.
gangsverkefni. Kostunica hlaut
stuðning frá Madeleine Albright, ut-
anríkisráðhema Bandaríkjanna, á
sunnudag, er hún útilokaði að gera
aðstoð háða framsali Milosevic.
Kvaðst hún treysta því að stuðning-
ur við framsal stríðsglæpamanna
færi vaxandi meðal almennings í
Serbíu. Þá sagði William Cohen,
varnarmálaráðhema Bandaríkj-
anna, í gær að Kostunica þyrfti að
koma á reglu og stöðugleika í land-
inu áður en hann tæki afstöðu til
framsals meintra stríðsglæpa-
manna.
Evrópusambandið hóf refsiað-
gerðir gegn Júgóslavíu í september
1998 til að þrýsta á stjórn Milosevic
að hætta ofsóknum gegn albönskum
íbúum Kosovo-héraðs. Sambandið
hafði reyndar áður lýst því yfir að
framsal Milosevic væri skilyrði fyrir
því að refsiaðgerðunum yrði aflétt,
en hét því fyrir kosningarnar í síð-
asta mánuði að falla frá aðgerðunum
ef Kostunica færi með sigur af
hólmi. Javier Solana, æðsti embætt-
ismaður sambandsins í utanríkis- og
öryggismálum, sagði í gær að nauð-
synlegt hefði verið að senda strax
jákvæð skilaboð til nýn-ar stjórnar í
landinu.