Morgunblaðið - 10.10.2000, Blaðsíða 40

40 ÞRIÐJUDAGUR 10. OKTÓBER 2000
MORGUNBLAÐIÐ
MORGUNBLAÐIÐ
ÞRIÐJUDAGUR 10. OKTÓBER 2000 41
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Framkvœmdastjóri: Hallgrímur B. Geirsson.
Ritstjórar: Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
REFSIAÐGERÐUM GEGN
JÚGÓSLAVÍU AFLÉTT
Ríki Evrópusambandsins ákváðu
í gær að aflétta flestum efna-
hagslegum refsiaðgerðum
gegn Júgóslavíu og buðu stjórnvöldum
í Belgrad jafnframt að taka upp form-
legt pólitískt samband við ESB. Þeim
refsiaðgerðum er snerta Slobodan
Milosevic, fyrrverandi forseta Júgó-
slavíu, og nánustu starfsmenn hans
var þó ekki aflétt. I því felst að eignir
þeirra erlendis verða frystar áfram og
þeir munu ekki geta ferðast utan Júgó-
slavíu.
Refsiaðgerðir voru fyrst lagðar á
Serbíu af Sameinuðu þjóðunum árið
1992 vegna átakanna í Króatíu og
Bosníu. Þeim var hins vegar aflétt að
mestu eftir undirritun Dayton-sam-
komulagsins árið 1995.
Þegar upp úr sauð í Kosovo gripu
Evrópusambandið og Bandaríkin til
refsiaðgerða á nýjan leik og hafa þær
nú verið í gildi frá árinu 1998.
Þessar aðgerðir undanfarinna ára
hafa haft alvarleg áhrif á efnahagslíf
Júgóslavíu. Útflutningur hefur hrunið,
atvinnuleysi aukist verulega og skort-
ur verið á flestum nauðsynjavörum,
ekki síst eldsneyti. Við þetta bætast
áhrif sprengjuárása Atlantshafs-
bandalagsins á síðasta ári þar sem fjöl-
mörg samgöngumannvirki voru eyði-
lögð og verksmiðjur sprengdar í loft
upp. Refsiaðgerðirnar komu vissulega
illa við almenna borgara í Júgóslavíu
en þær drógu jafnframt hægt og hægt
úr styrk stjórnar Slobodans Milosevic.
Á innan við viku hafa aðstæður í
Júgóslavíu gjörbreyst. Slobodan Mil-
osevic hefur hrökklast frá völdum og
Vojislav Kostunica tekið formlega við
embætti forseta. I gær sagði ríkis-
stjórn Serbíu af sér og skömmu síðar
lýsti Momir Bulatovic, forsætisráð-
herra Júgóslavíu, því yfír að hann
myndi láta af embætti. Líklegt er talið
að kosningar verði haldnar í Serbíu
þegar í desember og má búast við að
þar muni stuðningsmenn Kostunicas
ná meirihluta.
Valdagrundvöllur Milosevics er að
hverfa og stuðningsmenn hans í kerf-
inu á útleið þótt hann hafi raunar sjálf-
ur lýst því yfir að hann hyggi á áfram-
haldandi afskipti af stjórnmálum.
Vesturlönd geta ekki haft bein áhrif á
stjórnmálaþróunina í Júgóslavíu. Þeim
ber hins vegar skylda til að styðja nú
við bakið á serbnesku þjóðinni, sem
með eftirminnilegum hætti reis upp
gegn harðstjóranum í síðustu viku.
Evrópusambandið hefur þegar aflétt
refsiaðgerðum sínum og boðað um-
fangsmikinn fjárhagslegan stuðning.
Stjórnvöld í Bandaríkjunum hafa lýst
því yfír að þau muni fylgja í kjölfarið
innan skamms. Þessu ber að fagna.
Vissulega er ekkert sem bendir til
að Milosevie verði á næstunni látinn
svara til saka fyrir grimmdarverk þau
er hann ber ábyrgð á. Hinn nýi forseti
Júgóslavíu hefíir raunar lýst því yfír
að hann muni ekki framselja Milosev-
ic. Þessa ákvörðun Kostunicas verður
að virða enda vandséð hvernig ser-
bneskur stjórnmálamaður ætti að geta
gert annað í stöðunni.
Því má hins vegar ekki gleyma að
Milosevic er ákærður stríðsglæpamað-
ur. Yfirgefi hann Júgóslavíu ber öðr-
um ríkjum skylda til að handtaka hann
og afhenda stríðsglæpadómstólnum í
Haag. Fyrr eða síður mun hann svara
til saka, hvort sem það verður fyrir
dómstólum í Belgrad eða Haag.
Það sem skiptir mestu máli nú er að
samskiptin við Júgóslavíu og ástandið
innan Júgóslavíu komist í eðlilegt horf.
Það mun taka langan tíma og kosta
óhemju fjármuni að endurreisa efna-
hag landsins. Þar verða önnur ríki að
sýna stuðning sinn í verki enda besta
tryggingin gegn því að afturkippur
komi í hina pólitísku þróun. Ákvörðun
Evrópusambandsins í gær var fyrsta
skrefið í þá átt.
RÁÐSTAFANIR TIL AÐ
FÆKKA FÓSTUREYÐINGUM
ÍKISSTJÓRNIN hefur samþykkt
að grípa til ráðstafana til að fækka
fóstureyðingum hér á landi, einkum hjá
ungum stúlkum. Fóstureyðingum hef-
ur fjölgað síðustu árin á íslandi og voru
um 900 talsins á síðasta ári.
Samkvæmt skýrslu starfshóps heil-
brigðisráðuneytisins kemur í ljós, að
fóstureyðingar hjá stúlkum undir 20
ára aldri eru mun fleiri á Islandi en á
hinum Norðurlöndunum. Tíðnin hjá
þessum hópi á hverjar 1000 konur var
10,2 í Finnlandi (1997), 15,9 í Dan-
mörku (1996), 17,8 í Svíþjóð (1997), 18,7
í Noregi og 24,1 á íslandi (1998). Tíðnin
hefur farið lækkandi á hinum Norður-
löndunum undanfarin ár, öfugt við það
sem gerist á Islandi.
Ingibjörg Pálmadóttir heilbrigðis-
ráðherra segir að landlækni hafí verið
falið að hrinda af stað miklu fræðslu-
verkefni, sem snýr að starfsfólki
heilsugæzlunnar, skólum og almenn-
ingi. Kynntar verða þær getnaðarvarn-
ir, sem til eru, og þær verða gerðar að-
gengilegri, þ.á m. svokölluð
neyðargetnaðarvarnarpilla, sem kem-
ur hér á markað um áramótin. Hún
verður gerð aðgengileg í heilsugæzl-
unni og verður ekki lyfseðilsskyld.
Heilbrigðisráðuneytið hefur markað
þá stefnu, að ótímabærum þungunum
ungra stúlkna, einkum 19 ára og yngri,
fækki um 50% á næstu tíu árum, svo og
verði veruleg fækkun fóstureyðinga í
framtíðinni.
í skýrslu starfshópsins er bent á, að
greiða þurfí fullt gjald fyrir getnaðar-
varnir hér á landi og þær séu meira en
tvöfalt dýrari en í flestum nágranna-
löndum. Sums staðar séu getnaðar-
varnir ókeypis eins og í Bretlandi og í
Finnlandi sé fyrsta getnaðarvörn án
endurgjalds. Starfshópurinn leggur
m.a. til, að fyrsta getnaðarvörn verði
ókeypis hér á landi og neyðargetnaðar-
vörn verði á kostnaðarverði fyrir ungt
fólk.
Þá þurfí sveigjanlegri afgreiðslutíma
á þjónustu vegna getnaðarvarna, svo
og að hjúkrunarfræðingar í skólum fái
leyp til að veita neyðargetnaðarvörn.
Ákvörðun ríkisstjórnarinnar um að-
gerðir er lofsverð og ástæða til að vinna
að því að tíðni fóstureyðinga verði ekki
meiri hér en í nálægum löndum.
Nýskipan norræna
samstarfsins
Norrænn starfshópur,
sem Jón Sigurðsson,
bankastjóri Norræna
fj árfestingarbankans,
er formaður fyrir, gef-
ur í dag út skýrslu sína
um framtíð norræns
samstarfs. Jón Sig-
urðsson gerir, í grein
sinni hér á eftir, grein
fyrir tillögum starfs-
hópsins.
NORRÆN samvinna hef-
ur lengi verið snar þátt-
ur í skiptum íslendinga
við aðrar þjóðir. Það
varðar því íslendinga afar miklu að
samstarf Norðurlanda sé mark-
visst, bæði inn á við og út á við.
Um þessar mundir er þörf fyrir
gagngerar breytingar í verkefna-
vali og skipulagi norrænnar sam-
vinnu. Núverandi samstarf á vegum
Norðurlandaráðs er þrískipt. Þar er
um að ræða Evrópumálefni, málefni
grannsvæðanna í austri og Norður-
landamálefni. Þessu þarf að breyta.
I stað þrískiptingar ætti að koma
samstarf sem byggt yrði á sveigjan-
legum samstarfshringum um mikil-
væga málaflokka. Slík tilhögun
myndi í senn gera norrænt sam-
starf markvissara og auðvelda sam-
starf við grannríkin í austri og
vestri. Auk þess ættu helstu fasta-
nefndir þjóðþinganna að taka bein-
an þátt í samstarfinu.
Þetta er álit starfshóps sem ríkis-
stjórnir Norðuilanda skipuðu í
fyrra til þess að greina framtíðar-
verkefni og meginstefnu norrænnar
samvinnu við upphaf nýrrar aldar.
Vaxandi hnattvæðing sýnir
greinilega að einstök þjóðríki eru
þess ekki lengur megnug að leysa
ýmis mikilvæg verkefni þjóðmál-
anna. Verði ekki vakað sameigin-
lega yfir þörfum Norðurlanda í
evrópskri samvinnu og víðar á al-
þjóðavettvangi er hætt við að hvort
tveggja verði fyrir borð borið, nor-
rænir hagsmunir og norrænt gildis-
mat.
Stöðugt nánara samstarf innan
Evrópusambandsins (ESB) og
fjölgun aðildairikja þess á næstu
árum veldur því að Norðurlönd geta
ekki lengur látið sér nægja að sam-
ræma sjónarmið, heldur þurfa þau
að tala einum rómi í mikilvægum
stefnumálum bæði í evrópskum
samskiptum og á alþjóðavettvangi.
Skýrsla starfshópsins
I hópnum, sem nú hefur skilað
skýrslu sinni til ríkisstjómanna,
störfuðu, auk þess sem þetta skrif-
ar, Britta Lejon frá Svíþjóð, Ole
Norrback frá Finnlandi, Tove Bull
frá Noregi, Lykke Friis frá Dan-
mörku, Marianne Jensen frá
Græniandi, Jóannes Dalsgaard frá
Færeyjum og Anders Yngves frá
Álandseyjum.
Verkefni starfshópsins var að
greina sameiginlega þætti í þjóðfé-
lagsþróun á Norðurlöndum við upp-
haf nýrrar aldar og kanna hvaða
kröfur hún gerir til norrænnar sam-
vinnu.
Hópurinn ákvað að freista þess
að skilgreina mikilvæga þróunar-
þætti sem móta framtíð Norður-
landa, meta áhrif þeirra á samstarf
landanna og gera tillögur um sam-
eiginleg viðbrögð og aðgerðir af
þeirra hálfu.
Hópurinn telur mikils um vert að
horfið verði frá þvi að norræn sam-
vinna sé fyrst og fremst innhverft
og lokað samstarf. Hann vill líta á
þetta samstarf sem pólitískt starf-
stæki fimm ríkja
sem bjóði öðrum
þjóðum til sam-
starfs þegar það á
við. Á það er bent
að áhrif Norður-
landa ykjust í heimi
tíðra og snöggra
breytinga ef nor-
rænu ríkin lýstu í
tæka tíð sameigin-
legri afstöðu sinni
skýrt og skorinort.
Tíu þættir
í skýrslu starfs-
hópsins er gerð
grein fyrir tíu mik-
ilvægum mála-
flokkum og settar
fram hugmyndir
um stefnu og að-
gerðir sem tengjast hverjum þeirra.
Þættirnir tíu eru:
1. Hnattvæðing
2. Tækniþróun
3. Evrópusamruni
4. Öryggi
5. Fólksfjöldaþróun ogfólks-
flutningar
6. Menning og menntun
7. Markaður og hagkerfi
8. Velferð
9. Lýðræði
10. Umhverfi
Norðurlönd sem
heimamarkaður
Hér er þess ekki kostur að fjalla
um allar þær tillögur sem hópurinn
gerir, en ég skal fara nokkrum orð-
um um Norðurlönd sem markaðs-
svæði.
Þegar lögð eru á ráð um aukin
umsvif í norrænu atvinnulífi er það
orðið eðlilegt og sjálfsagt að líta á
Norðurlönd sem óskiptan heima-
markað. Þetta á jafnt við um stór-
fyrirtæki og önnur smærri, bæði um
gróna atvinnuvegi og nýjar há-
tækni- og þekkingargreinar. Aukin
umsvif fyrir tilstilli samruna eða
með yfirtöku á öðrum fyrirtækjum
eru eðlilegur þáttur í vexti og við-
gangi atvinnulífsins. Slíkt getur ver-
ið bæði flókið og tímafrekt. í seinni
tíð er oft um að ræða samruna fyrir-
tækja yfir landamæri. Það er þess
vegna mikilvægt verkefni að gera
það sem gera þarf til þess að Norð-
urlönd myndi í raun einn sameigin-
legan heimamarkað með samruna
og yfirtöku á fyrirtækjum yfir
landamæri. í þessu þarf ekki að fel-
ast að fyrirtækjalöggjöf landanna
verði samræmd í öllum gi’einum.
Með því að fella niður óþarfar höml-
ur í þessum efnum má styrkja nor-
rænan heimamarkað. Opinn nor-
rænn fyrirtækjamarkaður og náið
samstarf norrænna verðbréfaþinga
yrði mikilvæg viðbót við vaxtar-
möguleika norrænna fyrirtækja til
gagns fyrir starfsfólk þeirra, eig-
endur og neytendur.
Leiðbeiningar Evrópusambands-
ins um hlutafélagalöggjöf (sem eru
bindandi fyrir Norðurlönd) ná ekki
til samruna lýrirtækja yfir landa-
mæri. Ekki er til neinn non-ænn
samningur um
þetta efni. Þá eru
ekki heldur til nein-
ar almennar reglur
sem tryggja hlut-
lausa skattameð-
ferð við samruna
fyrirtækja eða yfir-
töku yfir landa-
mæri milli ESB-
landa og annarra
landa á Evrópska
efnahagssvæðinu
(EES).Þaðervafa-
laust hvorki ráð-
legt né framkvæm-
anlegt að sam-
ræma allar þær
reglur sem gilda á
Norðurlöndum um
starfsemi fyrir-
tækja. En það er
án efa gagnlegt að auðvelda og örva
ráðstafanu- af þessu tagi sem auka
atvinnuvegunum vaxtarmegn. Á
þessu sviði gætu Norðurlönd gegnt
forystuhlutverki innan ESB/EES
með því að koma á þjálum og hald-
góðum reglum um þetta efni í sam-
ræmi við EES-samninginn. Nor-
rænn samningur um þetta efni og
lagaleg viðurkenning á tilvist nor-
rænna hlutafélaga er áhugavert og
mikilvægt verkefni í norrænni sam-
vinnu. Náið samstarf um eftirlit með
starfsemi fjármálastofnana og verð-
bréfaviðskiptum er annað slíkt
verkefni sem treystir enn betur nor-
rænan heimamarkað. Eystrasalts-
löndin þrjú gætu svo tengst slíku
samstarfi á næstu árum.
Skipulag samstarfsins
Skáldskap og stjórnmálum er líkt
farið að því leyti að form og efni
verður ti-auðla að skilið. Af þessum
sökum fjallaði starfshópurinn nokk-
uð um skipulag norræns samstarfs í
almennum atriðum auk þess sem til-
lögur voru settar fram um mála-
flokkana tíu sem fyrr gi-einir.
Starfshópurinn telur að miklir kost-
ir fylgi því fyrirkomulagi sem ríkt
hefur um nokkurt árabil að forsæt-
isráðherrar hafi forystu um sam-
starf landanna og samráð þeirra á
milli.
Starfshópurinn telur að þrískipt-
ing í Evrópumál, grannsvæðamál og
norræn málefni feli í sér þá hættu að
kröftum verði dreift um of. Bent er á
að Rússland verði senn eina grann-
svæðið í þessum skilningi. Auk þess
tekur Evrópusamvinna nú til svo
margra þátta þjóðmálanna að nor-
rænu samstarfi verður ekki einbeint
að henni sem einu verksviði.
I stað þriggja stuðla skipulagsins
leggur starfshópurinn til samstarfs-
aðferð sem byggist á allmörgum
samstarfshringum með ólíkri þátt-
töku Ianda eftir málefnum. Málefna-
skiptingin gæti hugsanlega fylgt í
aðalatriðum þáttunum tíu sem hóp-
urinn fjallar um. Á það er lögð
áhersla að samræmi sé í skipulagi
samstarfs á vegum ráðherranefnda
Norðurlanda á aðra hlið og Norður-
landaráðs, þ.e. þjóðþinganna, á hina.
Hugmynd starfshópsins er að Norð-
urlönd myndi fastan kjarna í hverj-
um hring sem mætti víkka eftir efn-
um og ástæðum til þátttakenda utan
hins norræna svæðis.
Lífríki Norður-Atlantshafs
Gott dæmi um útvíkkun norræns
samstarfs er sú tillaga starfshópsins
að Norðurlönd eigi frumkvæði að
samvinnu allra strandríkja við
Norðuratlantshaf til verndar lífríki
hafsins og til þess að stuðla að
ábyrgri og skynsamlegri nýtingu á
auðlindum sjávar. I þessari tillögu
styðst stai'fshópurinn við gi'einar-
gerð sérfræðinga sem fengnir voru
til þess að greina þá mörgu milli-
rikjasamninga og stofnanir sem
fjalla um noi'ðlægar slóðir. Á þessu
sviði er þörf fyrir pólitíska yfirsýn
og fi'umkvæði ríkisstjórna. Norður-
lönd eiga að taka hér forystu. Þetta
er að sjálfsögðu mikið hagsmuna-
mál fyrir hin vestlægu Norðurlönd,
en hér er þó enn meira í húfi því að
jarðarbúar allir eiga mikið undir líf-
ríki Norðuratlantshafs. Starfshóp-
urinn leggur ríka áherslu á mikil-
vægi umhverfismála í norrænu
samstarfi og vill gera veg þeirra enn
meiri en verið hefur.
Einbeiting samstarfsins
Starfshópurinn dregur í efa gagn-
semi þess að hafa jafnmargar nor-
rænar ráðherranefndir og nú sitja
að störfum, en þær munu vera nærri
tveimur tugum. Hópurinn mælir
með því að ráðherranefndir verði
um það bil tíu og sinni þverfaglegum
viðfangsefnum, líkum þróunarþátt-
unum tíu sem fyrr voru nefndir.
Samsvarandi nefndaskipan innan
Norðurlandaráðs og bein tengsl
þess við helstu nefndir þjóðþing-
anna myndi án efa einnig styrkja
samstarfið og gera það markviss-
ara. Skipulag af þessu tagi myndi
örva umræðu um málefni Norður-
landa og auka áhuga á norrænu
samstarfi.
Starfshópurinn mælir með því að
skipulag norrænnar samvinnu verði
bætt, að norrænu velferðarsamfé-
lögin, og þar með alþjóðleg sam-
keppnishæfni Norðurlanda, verði
efld, að aukin áhersla verði lögð á
umhverfismál í samstarfinu, að
samstarf landanna um
öryggismál verði aukið og Norð-
urlönd efli samstöðu um sameigin-
legt gildismat og mannúðarhugsjón-
ir jafnt heima fyrir og á
alþjóðavettvangi. Þá er í skýrslunni
lagt til að birt verði norræn rétt-
indaskrá þar sem lýst verði á að-
gengilegan hátt gagnkvæmum rétt-
indum Norðurlandabúa í löndunum
fimm.
Starfshópurinn leggur áherslu á
að norrænt samstarf sé pólitísk leið
til að efla hag Norðurlandabúa allra.
Áhersla er lögð á þá stefnumörkun
að norrænt samstarf beinist í fram-
tíðinni í meira mæli út á við en verið
hefur. Þetta er nauðsynlegt til þess
að tryggja réttindi og tækifæri
Norðurlandabúa á tímum hnattvæð-
ingar. Á alþjóðavettvangi eiga
Norðurlönd sameiginlega að beita
sér fyrir því að jákvæð áhrif hnatt-
væðingar nái til allra þjóða og gegn
neikvæðum áhrifum hennar. Aðild
þriggja af þjóðunum fimm að Atl-
antshafsbandalaginu og þriggja að
Evrópusambandinu felur í sér tæki-
færi til jákvæðra áhrifa sem þarf að
nota. Sú staðreynd að norrænt sam-
starf á hljómgrunn hjá öllum al-
menningi á Norðurlöndum gefur því
kraft umfram annars konar millir-
íkjasamstarf. Þennan styrk þarf að
nota til góðra verka. Til þess að það
takist þarf að einfalda og styrkja
skipulag samstarfsins.
Höfundur er bnnkastjórí Norræna
tjárfestingarbnnknns í Helsingfors.
Skýrsla norræna starfsbópsins,
sem bann er formaöur fyrir, „Öpp-
ct för várldens vindar: Norden
2000“, kemur út ibókarformi ídag.
Hún er jnfnfrnmt birt á Netinu með
netfnnginu: www.norden.org/vis.
Alþjóðlegi geðheilbrigðisdagurinn er í dag
Engin heilsa án geðheilsu
Yfírskrift alþjóðlega geðheilbrigðisdagsins
er vinna og geðheilbrigði. Jóhanna K.
Jóhannesdóttir kynnti sér málið frekar
og heimsótti Dvöl, athvarf fyrir geðfatlaða
í Kópavogi.
Morgunblaðið/Ásdís
Eydís Sveinbjarnardóttir, formaður Geðhjálpar og sviðsstjóri geð-
hjúkrunarsviðs Landspítala - háskólasjúkrahúss.
Gengið frá Hallgríms-
kirkju í Ráðhúsið
EYDÍS Sveinbjarnadótt-
ir, formaður Geðhjálp-
ar og nýráðin sviðs-
stjóri geðhjúkrun-
arsviðs Landspítalans -
háskólasjúkrahúss, sagði í sam-
tali við Morgunblaðið að dagur-
inn hafi verið lengi í undirbún-
ingi enda sé hugmyndin sú að
vinna út frá þemanu allt árið en
ekki aðeins þennan eina dag.
Geðrækt, samstarfsverkefni
Geðhjálpar, geðsviðs Landspít-
ala - háskólasjúkrahúss og
Landlæknisembættisins, gengur
út frá þessu með sameiginlegu
átaki á sviði fræðslu og forvarna
í geðheilbrigðismálum. Einkunn-
arorð Geðræktarinnar eru „eng-
in heilsa án geðheilsu". Að sögn
Eydísar sýna rannsóknir að
kostnaður samfélagsins af geð-
heilsuvanda sé síst minni en af
líkamlegum veikindum. Þennan
kostnað megi minnka með fyrir-
byggjandi aðgerðum svo sem að
fólk verði betur meðvitað um
geðræna heilsu sína. Þannig má
koma í veg fyrir þjáningu, sárs-
auka og áföll sem geta fylgt
langvarandi fjarveru frá vinnu
og heimili vegna geðraskana.
„Við verðum að samhæfa
líkamsrækt við geðrækt og huga
þannig jafnt að líkamlegri heilsu
og andlegri. Hver og einn þarf
þannig að líta í eigin barm og
skoða hvað þarf að gera til að
halda bæði góðri líkamlegri
heilsu og geðheilsu.
Fólk verður að geta
rætt líðan sína
Eydís segir nauðsynlegt að
huga að fyrirbyggjandi aðgerð-
um snemma á lífsleiðinni, allt
niður í leikskólabörn. „Það þarf
að byrja að tala við börn og
unglinga um að eitthvað geti
komið upp á andlega og að það
sé ekki síður mikilvægt en að
tala um skrámur og sár á líkam-
anum. Börn þurfa að geta sagt
að sér líði illa og einnig spurt
sig hvers vegna þeim líði illa.
Þau eiga að geta rætt líðan sína
og vita að það séu til aðferðir til
úrbóta, alveg eins og þegar við
fáum sár þá setjum við plástur á
sárið til að lækna meinið." Hvíld
er líkama og sál nauðsynleg til
að endurnærast. Nú er að sögn
Eydísar rætt um að íslensk börn
sofi of lítið og fái þar af leiðandi
ekki næga hvíld. „Það hefur
áhrif á geðheilsu að sofa ekki
nóg. Börn verða ekki aðeins úrill
á morgnana og eiga erfitt með
að einbeita sér við skólastarfið
heldur hefur svefnskortur líka
ALÞJÓÐLEGI geðheilbrigðis-
dagurinn er haldinn hátíðlegur
um heim allan 10. október. I til-
efni dagsins standa stuðnings-
og styrktarfélög geðsjúkra fyrir
dagskrá til þess að vekja athygli
á mikilvægi góðrar geðheilsu og
vitundarvakningar meðal al-
mennings um að það búa allir
við geð sem nauðsynlegt er að
rækta líkt og lfkamann. „Geð-
sjúkir vilja einnig vekja athygli
á sínum málum og þeirri laun-
helgi sem enn hvílir yfir mála-
flokknum, vilja brjóta upp múra
fordóma og fáfræði," segir í
fréttatilkynningu.
Dagskráin er fjölbreytt en
hápunktur hennar er samkoma í
Tjarnarsal Ráðhússins frá kl. 17
til kl. 19. Lúðrasveit tónlistar-
skóla Hafnarfjarðar leikur við
innganginn. Helgi Seljan fundar-
stjóri setur hátíðarfundinn og
Auður Hafsteinsdóttir fíðluleik-
ari leikur við undirleik Guðríðar
Sigurðardóttur. Helga M. Jóns-
dóttir flytur erindi um lxðan á
vinnustað og Jón Sigurgeirsson
fjallar um hugmyndafræði
klúbbsins Geysis fyrir heil-
brigða. Þá syngja Berþór Páls-
son og Helgi Björnsson við und-
irleik Kjartans Valdimarssonar.
Héðinn Unnsteinsson verkefnis-
stjóri Geðræktar kynnir svo
þetta samstarfsverkefni Geð-
hjálpar, Landlæknisembættisins
og geðsviðs Landsjpítala - há-
skólasjúkrahúss. Áður en sam-
koman hefst er gengið í kröfu-
göngu frá Hallgrímskirkju að
Ráðhúsinu. Gangan hefst kl.
16:30 en safnast verður saman
við kirkjuna kl. 16. Til þess að
vekja sem mesta athygli á mála-
fíokknuxn hefur verið ákveðið
að hafa gönguna með sérstökum
hætti. Göngufólki er boðið að
ganga með brúna bréfpoka á
höfðinu, aðeins ineð opum fyrir
augu og munn. Pokarnir eru
tákn fáfræði og fordóma. Þegar
komið er að Ráðhúsinu eru pok-
arnir teknir af og brenndir á
opnum eldi fyrir utan húsið sem
tákn um að brenna burt það lýti
sem fordómar og fáfræði í garð
geðrænna vandkvæða eru í
þjóðfélaginu.
áhrif á geðheilsu þeirra og
heildarvellíðan."
Það eru ekki bara börn sem
þurfa að kunna að tjá sig um til-
finningar sínar, fullorðnir þurfa
líka að læra að leysa tilfinninga-
hnútinn og tala um líðan sína.
„Við fullorðna fólkið ættum að
leggja áherslu á það í uppeldi
barna okkar og viðhorfum að
það bæði megi og sé nauðsyn-
legt að ræða hvernig okkur líð-
ur. Þá taka börnin þeim skila-
boðum og koma til með að ræða
sín mál óþvingað.“ Geðraskanir
eru enn feimnismál og fordómar
gegn geðsjúkum ekki óalgengir.
Þetta mynstur þarf að sögn
Eydísar að rjúfa og opna enn
frekar fyrir umræðu um mál
þeirra sem lifa við geðröskun
eða geðsjúkdóma. „Við erum að
byrja að opna okkur og átak
eins og Geðrækt er hugsað til að
opna gættina enn betur. Sérhver
einstaklingur verður svo að gera
það upp við sig hvort eða hversu
mikið hann vill ræða um sína
geðrænu líðan. Það er von okkar
að eftir því sem umræðan verð-
ur jákvæðari eigi fólk eftir að
tala meira um geðheilbrigði eins
og sjálfsagðan hlut sem hann og'
er.“ Eydís segir að umræðan sé
vel á veg komin hvað börn og
unglinga varði og foreldrar eigi
mun auðveldara nú með að ræða
vandamál og lausnir barna sinna
en áður. Mikil fjölgun hefur orð-
ið á þeim sem sækja og fá þjón-
ustu hjá BUGL - barna- og
unglingageðdeild Landspítalans
og segir Eydís að það séu um
600 fjölskyldur sem eiga sam-
skipti við deildina á ári.
Til að auka fræðslu og bæta
aðgengi um málefni geðheil-
brigðis verður í dag opnaður
vefur á vegum Geðhjálpar, „alls-
herjarupplýsingavefur þar sem
fólk getur á þægilegan hátt
fengið upplýsingar um geðsjúk-
dóma og geðræn vandamál auk
upplýsinga um meðferð og geð-
heilbrigðiskerfið sjálft.“ Fram-
tíðaráætlanir um vefinn eru svo
að þar geti fólk fengið raunveru-
lega og áþreifanlega hjálp, pant-
að tíma hjá sérfræðingum
o.s.frv. Slóðin er: http://www.-
ged.is/.
Þar sem málefni Geðhjálpar
og geðhjúkrunarsviðs Landspít-
ala - háskólasjúkrahúss eru ná-
tengd telur Eydís að ekki farí
vel á því að vera í forsvari á báð-
um stöðum. Hún hefur því
ákveðið að gefa ekki kost á sér á
næsta aðalfundi Geðhjálpar sem
haldinn verður í vor.
Brú milli sjúkrahúss og samfélags
HJÁ DVÖL í Kópavogi finna þeir, sem eiga
við geðraskanir og geðfötlun að stríða, sér
athvarf. Dvöl var stofnuð 10. október 1998
og fagnar því tveggja ára starfsafmæli í
dag. Athvarfið er liður í þriggja ára til-
raunasamstarfi Kópavogsbæjar, svæðis-
skrifstofu málefna fatlaðra á Reykjanesi
og Rauða kross íslands - Kópavogsdeild-
ar. Forstöðumaður Dvalar, Sigríður
Hrönn Bjarnadóttir, segir að gestir at-
hvarfsins kunni vel að meta heimilislegt
og rólegt andrúmsloft sem í húsinu er.
Húsið opnar níu á morgnana og þá taka
einhverjir hinna þriggja fastráðnu starfs-
manna eða fimmtán sjálfboðaliða á móti
árrisulum gestum. Sigríður leggur
áherslu á að Dvöl sé ekki stofnun. Þar
standa allar dyr opnar og ólæstar og
skýrslur eða lyf er hvergi að finna. Gest-
irnir koma til að hitta annað fólk og þar
með losna úr þeirri félagslegu einangrun
sem margir geðsjúkir finna sig stadda í.
„Hér fær fólk stuðning og félagslega hjálp
og því erum við eins konar brú á milli
sjúkrahúss og samfélags," segir Sigríður.
„Það tekur fólk stundum tíma að aðlagast,
því sem okkur hinum finnst svo lítið mál,
átakinu bara að koinast út úr húsi, en þeg-
Morgunblaðið/Árni Sæberg
Þórunn Selma Þórðardóttir og Sigríður
Hrönn Bjarnadóttir forstöðumaður
Dvalar.
ar því skrefi er náð kemur það hingað aft-
ur og aftur.“
Allir sem í athvarfið koma hjálpast að
við að gera daginn sem ánægjulegastan.
Gestir skiptast á að elda hádegisverð og
listasmiðjan er vel sótt auk þess sem hvfld-
arherbergi fyrir nudd og slökun nýtur vin-
sælda. Tölvuaðstaða er að komast í gagnið
þar sem kennsla fer fram, m.a. í heima-
síðugerð. Aðeins þrjár grunnhúsreglur er
að finna: að vera kurteis og tillitssamur
við aðra, niatartíminn skal virtur og vímu-
efni eru að sjálfsögðu bönnuð.
Sigríður segir sjálfboðaliða Dvalar vera
ómetanlega fyrir starfið. Sjálfboðaliðarn-
ir eru fimmtán talsins og á aldrinum frá
tvítugu upp í sjötugt. Hópurinn er breiður
og vinnur að ólíkum verkefnum, t.d. koma
tveir hjúkrunarfræðingar í heimsókn
reglulega og veita nudd og höfuðbeina- og
spjaldhryggsmeðferð. Sjálfboðaliðarnir
starfa aðallega um helgar og hlaupa einn-
ig til í miðri viku þegar álag er mikið.
Að jafnaði sækja 12-13 gestir liúsið heim
á degi hverjum og er þetta að sögn Sigríð-
ar mun tneiri aðsókn en gert var ráð fyrir
við stofnun Dvalar. Aðsóknin hefur nú náð
jafnvægi og er nokkuð jöfn yfir árið.