Morgunblaðið - 13.10.2000, Blaðsíða 54

MORGUNBLAÐIÐ
FÖSTUDAGUR 13. OKTÓBER 2000
UMRÆÐAN
Brottkastsvandinn
leystur með uppboði
veiðiheimilda?
í NÝÚTKOMINNI
skýrslu auðlindanefnd-
ar er mörkuð sú höfuð-
stefna að leyfi til nýt-
ingar takmarkaðra
sámeiginlegra auðlinda
á borð við fjarskipta-
rásir skuli boðin upp.
Athygli hefur vakið að
nefndin gefur afslátt af
þessari grundvallar-
stefnu þegar kemur að
auðlindum sjávar.
Einnig vekur athygli að
nefndin tekur ekki af-
stöðu til þess hvort
hægt sé að skipuleggja
verslun með rétt til
nýtingar sjávarauð-
lindarinnar með slíkum hætti að
dragi úr brottkast. Brottkast hefur
sem kunnugt er verið einn af stóru
ásteitingarsteinum margra gagn-
tTýnenda núverandi kerfis. Þetta er
skaði, því reynslan af uppboði fjar-
skiptarása bendir til þess að nota
megi uppboð á rétti til að nýta sam-
eiginlega auðlind þannig að mörg
markmið náist samtímis.
Smáfískakvóti og
stórfiskakvóti
Gagnrýnendur núverandi kvóta-
fyrirkomulags í sjávarútvegi hafa
bent á að í kerfinu sé hvatt til brott-
kasts á smáfiski í ríkari mæli en í
öðrum fiskveiðistjórnunarkerfum.
Verjendur kerfisins hafa viðurkennt
þennan ágalla en gert lítið úr um-
fangi vandans. Nú er eðlilegt að
spurt sé: Er hægt að hanna þannig
uppboðskerfi að hvati til brottkasts
verði minni en í núverandi kerfi?
Einn möguleiki væri að brjóta upp
það sem til útboðs er í smærri ein-
ingar. Nú er (gjafa)kvóta úthlutað í
tonnum tegundar upp úr sjó.
A eftirmarkaði má leigja kvóta eða
kaupa. Leigu- eða söluverð kvóta er
óháð stærðarflokkun þess fisks sem
upp í hann gengur. Því stendur út-
gerðarmaður sem fær mikinn afla af
smáfiski frammi fyrir þeim vanda að
þurfa að fórna dýrmætum kvóta fyr-
ir verðlítinn afla. Það
kann því að borga sig
fyrir útgerðarmanninn
að fleygja aflanum og
gera aðra tilraun til að
veiða verðmikinn fisk.
Vandinn felst því í að
hvert veitt kíló af fiski
leggur jafnmikið hald á
kvóta hversu verðmætt
sem það kfló er þegar í
land er komið. Væri
hægt að beita öðrum
aðferðum? Einn mögu-
leikinn væri að skipta
heimiluðum aflalcvóta
upp í stærðarflokka og
leyfa útgerðaraðilum
að bjóða í hvern stærð-
arflokk fyrir sig. Þannig mætti til
dæmis hugsa sér að í boði væru 10
þúsund tonn af þorski undir 50 cm,
Kvótinn
Eigi kerfið að halda
áfram að vera gott,
segir Þórólfur Matt-
híasson, þarf að huga
að því að endurbæta
það og sníða af því
augljósa agnúa.
20 þúsund tonn af 50 til 70 cm þorski
o.s.frv. Ætla verður að jafnvægis-
kvótaverð fyrir smáfiskinn myndi
endurspegla verð á viðkomandi
stærðarflokki á fiskmarkaði og
stærðarsamsetningu afla að því
marki sem útgerðarmenn geta ekki
haft áhrif á hana. Útgerðarmaður
sem nú veiðir smáþorsk verður að
velta fyrir sér hvort hann eigi að
henda kóðinu fyrir borð eða hvort
hann eigi að hirða það og fórna kvóta
að verðmæti ca. 100 kr. Fyrir hvert
kíló. Væri kvótinn stærðarflokkaður
(og leiguverð myndað á grundvelli
uppboðs) væri fórnai’kostnaðurinn
við að landa smáfiskinum væntan-
lega mun lægri og hvatinn til að
henda því verulega minni. Kunnugir
telja vel framkvæmanlegt að skrá
afla eftir stærðarflokkum og eftirlit
með að rétt sé flokkað eftir stærðum
ætti ekki að vera erfiðara en það eft-
irlit sem þegar er stundað með því að
rétt sé flokkað eftir tegundum.
Uppboð er nauðsyn
Einhver kann að spyrja hvort
nauðsynlegt sé að nota uppboð til að
ná markmiðum um minna brottkast
fram. Hvort ekki sé nægjanlegt að
breyta kvótaúthlutuninni og úthluta
í stærðarflokkum og tegundum og
láta eftirmarkaðinn sjá um verð-
myndunina. Nú er það svo að fisk-
veiðar á íslandi eru stundaðar af
misstórum fyrirtækjum sem eru
hvert fyrir sig afar sérhæfð.
Reynslan af útboði fjarskiptarása
við slíkar aðstæður bendir til þess að
hætta sé á að hinir stóru reyni að
sveigja verðkerfið þannig að henti
þeirra hagsmunum. Með rétt fram-
kvæmdu uppboði má sneiða hjá
þessum vanda.
Einu vandkvæðin sem ég sé við þá
lausn að bjóða upp stærðarflokkaðar
aflaheimildir eru að hugsanlegt er að
útgerðarmenn fjárfesti of lítið í
tækni til að draga úr veiðum á smá-
um fiski. Við fyrstu sýn virðist þó
sem líklegt sé að stærðarflokkunar-
kvóti á uppboðsmarkaði myndi ekki
verða lakara fyrirkomulag hvað það
varðar en núverandi gjafakvótakerfi.
Því er stundum haldið fram að ís-
lendingar hafi búið til besta
fiskveiðistjórnunarkerfi í heimi. Það
kann vel að vera. En ef kerfið á að
halda áfram að vera gott þarf að
huga að því að endurbæta það og
sníða af því augljósa agnúa og læra
af reynslu annarra. Reynslan af upp-
boði fjarskiptarásanna í Evrópu gef-
ur gott tilefni til slíks endurmats.
Höfundur er hagfræðingur og
starfar með Áhugahópi um
auðlindir i almannaþágu.
Þórólfur
Matthíasson
Nagladekk -
rangt val!
ÞVÍ hefur verið hald-
ið fram í gegnum tíðina
af hinum ýmsu aðilum
að notkun negldra hjól-
barða leiði til auldns
umferðaröryggis við
vetrarakstur. Ekki
minnist undirritaður
þess að hafa séð neinar
íslenskar rannsóknir
sem styðja þessa full-
yrðingu. Þvert á móti
hafa rannsókir bæði ís-
lenskra og norskra að-
ila leitt í Ijós að enginn
tölfræðilegur munur er
á umframöryggi þeirra
sem aka á negldum
vetrarhjólbörðum og
hinna sem kjósa umhverfisvæna
óneglda hjólbarða.
Rannsóknh- þær sem hér er vitnað
Hjólbarðar
Það eru tilmæli til
Umferðarráðs, segir
Friðrik Helgi Vigfús-
son, að sýna meiri
ábyrgð í starfí.
til eru annarsvegar rannsókn Har-
alds Sigþórssonar verkfræðings sem
tók til 24 þúsund umferðaróhappa
stóra sem smárra á árunum 1983-
1995 og hins vegar rannsóknai' Norð-
mannsins Stein Fosser frá 1996. Nið-
urstöður beggja þessai-a rannsókna
voru birtar í tímairitiu „Nordic Road
and Transport Research".
Þá rannsakaði Haraldur sérstak-
lega umferðarslys þar sem meiðsli
urðu á fólki. Kom þá í ljós, öllum á
óvart, að enn minni umferðarörygg-
isávinningur er af því að vera á nögl-
um, en hann var mjög lítill fyrir öll
óhöpp, og mætti leiða að því líkum, að
þar sé á ferð svokallað „falskt ör-
yggi“, þ.e. menn á nöglum leyfi sér að
aka hraðar. Þetta kom enn skýrar í
ljós eftir því sem alvarleiki slysanna
jókst, en þar vai' þó ekki um tölfræði-
lega marktækni að ræða, þar sem úr-
takið var ekki nógu stórt.
í ljósi ofangreindra staðreynda er
það umhugsunarefni, að
starfsmaður Umferðar-
ráðs hefur í allan fyrra-
vetur fengið óáreittur
og án athugasemda að
hvetja ökumenn í út-
varpi til þess að nota
nelgda hjólbarða frekai'
en óneglda, þrátt fyrir
að fyrir liggi rannsóknir
sem taka til íslenskra
aðstæðna, þar sem sýnt
er fram á með óyggj-
andi hætti að menn eru
engan veginn öruggari í
umferðinni á nagla-
dekkjum en ónegldum.
Þá vekur þessi áróður
starfsmannsins en
meiri furðu þegar litið er til þess að
jafnvel meiri líkur era á alvarlegum
meiðslum, lendi ökumaður á negldum
hjólbörðum í umferðarslysi!
Undimtaður dregur þá ályktun að
hér sé vankunnáttu um að kenna. Að
sjálfsögðu vill Umferðarráð fækka
slysum. Þá hlýtur það einnig að vera
vilji ráðsins að minnka mengun,
vegslit, útgjöld bíleigenda og svo
mætti lengi telja, svo fremi að það
komi ekki niður á umferðaröiyggi.
Það era því vinsamleg tilmæli til
Umferðarráðs og starfsmanna þess
að þeir sýni rneiri ábyrgð í störfum
sínum og hætti að berjast fyrir notk-
un nagladekkja. Hinsvegar- á að
hvetja til notkunar á góðum, ónegld-
um vetrarhjólbörðum á tímabilinu 15.
september til 30. apríl, því vetrar-hjól-
barðar eiga auðvitað að vera undir
bifreiðum landsmanna á því tímabili.
Þá má ekki líta framhjá ábyrgð
stjórnvalda. Islendingar hafa ekki
efni á að henda þeim fjármunum út
um gluggann sem notkun nagla-
dekkja kostar þjóðfélagið á ári
hverju, bæði beint og óbeint. Undh'-
ritaður skorar á umhverfisráðherra
að beita sér í málinu. Besta lausnin
væri sennilega sú, að leggja á sér-
stakan umhverfisskatt á nagladekk
líkt og Norðmenn gera, þar sem sýnt
hefur verið fram á með óyggjandi
hætti að ávinningur af nöglunum er
hverfandi á móti þeim mikla skaða
sem hlýst af notkun þeirra, jafnt á
fólki og götum.
Höfundur er rekstrarhagfræðingur.
Friðrik Helgi
Vigfússon
Starfsmenn RUV undanþegnir
útvarpsgjaldi - heimildarlaust
NÝLEGA ritaði ég
grein hér í Morgun-
blaðið og sagði frá sam-
skiptum mínum við
RUV vegna afnota-
gjaldsins. Niðurstaða
málsins virðist yera sú,
að þeir hjá RÚV ætla
->»ð koma og „innsigla“
nokkur heimilistæki á
þann hátt, að ég geti
ekki lengur nýtt þau til
að_ ná útsendingum
RÚV. Þeim virðist þó
hreint ekki koma við,
að tækin verða í leið-
inni gerð ónýt til að ná
útsendingum annarra
ljósvakamiðla, og lík-
lega einnig til að geta notið mynd-
banda, geisladiska og segulbanda.
Þeir sem hafa haft sig í frammi um
nauðsyn afnotagjalda RÚV og að
helst þurfi að hækka þau, nú síðast
G. Pétur Matthíasson í Morgunblað-
inu 10. október sl., tala um afnota-
gjöld eins og réttlát opinber gjöld
sem heimilin verða að greiða, hvort
sem þeim líkar betur eða verr, til að:
„... tryggja að að allir eigi möguleika
á góðu og fjölbreyttu sjónvarps- og
gútvarpsefni hvar svo sem þeir búa -
"fyrir viðráðanlegt verð.“ Þeim er
nokkur vorkunn, enda
er fjallað um afnota-
gjöld í lögum landsins
sem skatt, útvarps-
gjald.
Úr fyrmefndri
blaðagrein G. Péturs
ætla ég að staldra við
það atriði þegar hann
ritar: „Nú er málum
þannig háttað að 20 til
25 prósent afnota-
gjaldsgreiðenda á
hverjum tíma era elli-
og örorkulífeyrisþegar,
þeir fá 20 prósenta af-
slátt og greiða 1.680
krónur á mánuði en
ekki 2.100 krónur líkt
og aðrir.“ Hér ber að sjálfsögðu að
taka fram að þessi afsláttur er ekki
til kominn vegna sérstaks velvilja
RÚV, heldur er þetta samkvæmt
reglugerð frá menntamála-
ráðuneytinu. G. Pétur minnist þó
ekki á að það er til annar hópur fólks
sem ekki greiðir afnotagjöld „líkt og
aðrir". Og það sem meira er, fyrir
þeirri undanþágu er ekki nokkur
heimild í lögum eða reglugerð! Hér á
ég við starfsmenn RÚV; en þar
greiða þeir sem eru fastráðnir og í
fullu starfi í þrjú ár engin afnota-
Afnotagjöld
*
Eg hef sem betur fer
rétt til að mótmæla,
segir Halldór Hall-
ddrsson, og að gera mitt
ýtrasta til að breyta
hlutunum eftir lýðræð-
islegum leiðum.
gjöld og þeir sem eru fastráðnir og í
fullu starfi í eitt ár greiða 30%, eða
sem nemur hljóðvarpsgjaldi. Sam-
kvæmt upplýsingum menntamála-
ráðuneytisins var þessi hópur 429
manns hinn 28. febrúar sl. Ég vil
taka fram að ég spurðist bréflega
fyrir um þetta atriði frá RÚV fyrr á
þessu ári og fékk mjög greið svör frá
nefndum G. Pétri Matthíassyni. I því
svarbréfi sínu fann G. Pétur hjá sér
þörf til að réttlæta undanþágurnar
með því að vísa til hvernig afnota-
gjöldum er háttað hjá keppinautum
RÚV og fann greinilega til þess að
kjörin hjá hinum vora betri. Nú
kemur mér hreint ekkert við hvemig
Stöð 2 og Morgunblaðið umbuna
starfsmönnum sínum^ en gleymir G.
Pétur ekki að hjá RÚV er hann að
fjalla um lögbundin opinber gjöld, en
ekki verð á vöru og þjónustu? Og
gleymir ekki G. Pétur líka, ef hann
vill vera með samanburðarfræði, að
áður en starfsmenn Stöðvar 2 geta
farið að njóta niðurfellingar á afnota-
gjöldum af Stöð 2, Sýn o.fl. verða
þeir fyi-st að borga skattinn til RÚV?
Sá sem þetta ritar hefur aldrei neit-
að að greiða lögbundin gjöld; sama
hve óréttlát þau eru. Þannig finnst
mér vera um alla skatta þar sem
verðmæti í einkaeign, án tillits til
nýtingar, myndai' stofn til gjaldtöku.
Ég greiði þessi gjöld, en ég þarf ekki
að borga með bros á vör! Ég hef sem
betur fer rétt til að mótmæla og að
gera mitt ýtrasta til að breyta hlut-
unum eftir lýðræðislegum leiðum.
Og ég hef einnig rétt til að leita leiða
til að komast hjá gjaldtöku, eins og
RÚV býður upp á hvað varðar út-
varpsgjaldið með „innsiglun" sjón-
varps- og útvarpstækja. Reyndar tel
ég þá meðferð RÚV á heimilistækj-
um mínum ólögmæta, og ég hef
reynt að kalla eftir úrskurði ráð-
herra í málinu, en þar vantai' víst
kæruheimild í lögin um Ríkisútvarp-
ið hvað varðar innheimtuaðgerðir
Halldúr
Halldórsson
RÚV, svo menntamálaráðherrann
sagðist skorta úrskurðarvald og vís-
aði málinu frá sér! Sem er dálítið
undarlegur snúningur, þegar haft er
í huga að innheimtudeild RÚV er fal-
in innheimta þessa skatts, útvarps-
gjaldsins, með reglugerð frá
menntamálaráðuneytinu! Mennta-
málaráðuneytið fjallaði einnig, fyiir
mína tilstuðlan, um undanþágur
starfsmanna RÚV frá útvarpsgjald-
inu og fann „enga sérstaka heimild
til slíkrar undanþágu". Hins vegai'
fundu þeir gögn um...að hér sé um
venju frá upphafi ríkisrekstrar á út-
varpi að ræða“. Að síðustu er í svari
menntamálaráðuneytisins óljóst lof-
orð um að ráðherra muni smíða ný
lög og ganga frá öllum hnútum og
lausum endum varðandi afnotagjöld.
Mér þykir athyglisvert að með „at-
hugasemdalausri framkvæmd til
margra áratuga“, þrátt fyrir heim-
ildarleysi, sé hægt að undanþiggja
hóp starfsmanna einnar ríkisstofn-
unar opinberum gjöldum. Og nú velti
ég því fyrir mér hvort þetta sé svona
hjá öðrum stofnunum. Hvernig er
þessu háttað hjá Fasteignamati rík-
isins? Eða hjá Tollstjóraembættinu?
Starfsmenn RÚV, líkt og víða hjá
ríkinu, era eflaust ekki of sælir af
launum sínum og standast kannski
illa samanburð við kjör starfsmanna
annarra fyrirtækja á samkeppnis-
markaði. Þann mun má hins vegar
aldrei reyna að jafna með því að fella
niður skatta sem hluta af starfs-
tengdum kjörum. Það er óviðunandi!
Höfundur er skrifstofumaður
í Hafnarfirði.