Morgunblaðið - 14.10.2000, Blaðsíða 41

LISTIR
MORGUNBLAÐIÐ
LAUGARDAGUR 14. OKTÓBER 2000 '41
Bemar línur, náköid forni og naumhyggja hafa vikið fyrir bogahnum,
ávölum formum og útbrotum í anda barrokksins eins og sjá má í húsum
stjörnuarkitektsins Frank O. Gehry.
heimi þeirra, eins og táknmál á að
heita móðurmál heymarlausra, en
sem fáir skilja utan þeirra sjálfra og
skólagenginna táknmálstúlka, svona
líkt og iðulega gerist um hin bólgnu
skrif hinna...
ú er ég manna ánægðastur er
ég frétti af jákvæðri at-
hafnasemi og velgengni
fólks á listsöguvettvanginum. Tilefni
að upplýsa að í París eigum við einn
kvenkyns sérfræðing og doktor í
hönnunarsögu, kornung hálfíslenzk
kona kominn í beinan kvenlegg af
Skúla fógeta, Charlotta Laubard að
nafni, er í þann veginn að taka við
stöðu sýningarstjóra við nýtt núlista-
safn í borginni, gefur auga leið að
hún hefur þjálfun í þeim efnum eftir
störf í útibúi MoMA í New York, og
ekki langt síðan íslensk kona fékk
hæstu einkunn þ.e.10 á útskriftar-
prófi í listasögu við Svartaskóla,
(Sorbonne) með Cobra sem lokarit-
gerð. Þá skal vísað til stórmerkilegra
rannsókna Æsu Sigurjónsdóttur á
sviði gamalla Ijósmynda, og að á
staðnum er Laufey Helgadóttir sem
um árabil hefur opnað forvitnum ís-
lenzkum ferðalöngum listheima
borgarinnar. Allt er þetta til að
hrópa húrra fyrir. Er afar hrifinn af
metnaðarfullri framkvæmdasemi
kvenna á listasviði og það er einmitt
ástæða þess að ég hef um árabil ósk-
að eftir sjálfstæðum og víðsýnum
kjamakonum til rýnistarfa. Síst
minnkaði sú löngun mín er ég fyrr á
árinu rakst á nýútkomna kilju í
Listahöll Hamborgar um konur ald-
arinnar, Frauen des Jahrhunderts.
Las af athygli kaflann um Marion
Grafin Dönhoff, útgefanda der Zeit,
sem sögð er hafa reist sér minnis-
varða á lifanda lífi fyrir stórhuga
blaðamennsku. Er yfirlýst fyrir-
mynd Rudolfs Augstein, sem gefur
út Der Spiegel, trúlega best skrifaða
og opinskáasta vikurit í heimi, jafn-
framt samviska þýsku þjóðarinnar,
einnig fleiri fjölmiðlamógúla í Þýska-
landi. Valkyrjan var upprunalega
róttækur sósíalisti, en þegar á reyndi
kom í ljós að gagnrýnar skoðanir
áttu engan veginn upp á pallborðið
hjá slíkum. Hefur þó alla tíð verið trú
yfirlýstum stefnumörkum sínum:
„Sú spurning þrengir mjög að, hvað
verði um lífsrými einstaklingsins,
svo framarlega sem hann telst ekki
einungis ríkisborgari heldur ein-
staklingui-... Nútímaríki sem ríki
valds, er stöðug hótun við tilveru
manneskjunnar, og því er skylda
borgarans að vera slöngvari (sá sem
setur út á eitthvað), hvarvetna í við-
bragsstöðu þar sem ríkið misbýður
rétti einstaklingsins eða heldur ekki
orð sín - jafnvel þegar það gengur
einungis út á manntal."
Þetta er lausleg þýðing og rétt að
þessi fræga stefnuyfirlýsing komi
Hugsjónamaðurinn John Ruskin hefur verið endurreistur með braki,
gerist vel að merkja á sama tíma og náttúruvemd og virðingin fyrir
umhverfinu eru í brennidepli.
hér á þýsku svo áhersluþungin skilj-
ist fullkomlega af þeim sem vald hafa
á málinu: „Es drangt sich einem
dabei die Frage auf, was eigentlich
dem einzlenen, sofern er nicht nur
Staatsbúrger, sondern auch Individ-
ium ist, als Lebensraum noch iibrig-
bleibt... Der moderne Staat als
Machtstaat stellt eine standige
Bedrohung des menschen dar, und
darum ist es die Pflicht des heutigen
Búrgers, in vieler Hinsicht als
Frondeur zu leben und immer und
úberall dort Opposition zu machen,
wo der Staat das Recht verletzt oder
sein Wort nicht halt - auch, wenn es
sich nur um Volkzáhlungen handelt."
etta er einnig í fullu gildi í list-
um, að menn haldi vöku
sinni; séu slöngvarar í við-
bragðsstöðu, aldrei mikilvægara en
nú er sögufölsun, siðleysi og ragns-
núningur einkenna tímana, og því
fast sótt að sýningarstjórum og
bendiprikum, þeir undir smásjá.
Islendingar virðast langt í frá hafa
öðlast þroska til að skilja mikilvægi
skeleggrar rökræðu til fulls, svo sem
menn hafa meira en orðið varir við
undanfarin misseri, þeim fundið flest
til foráttu er mótmæla þá gengið er á
rétt einstaklingsins og náttúrunnar,
þarf því sterk bein til að vera slöngv-
ari. Þetta á og sömuleiðis við í listum,
þvi fæstir hafa hér þor af ótta við að
það komi þeim á einhvem hátt illa,
eyðileggi fyrir þeim möguleika varð-
andi stöðuveitingar og/eða aðgengi
að styrkjum og starfslaunum. Svo
langt gengur þetta að greinar eftir
metnaðargjama listsögufræðinga og
myndlistarmenn em afar fátíðar í
dagblöðunum, þannig að menn svífa í
lausu lofti um skoðanir þeirra og rit-
fæmi. Þá em fræðingamir ekki í
framvarðsveit þeirra sem beijast
fyrir viðgangi hagsmunum og mann-
réttindum myndlistarmanna hér á
landi og því síður opnum skoðana-
skiptum. Umræddur sleggjudómur í
tímariti Máls og menningar mjög
lýsandi dæmi. Aðalsteinn virðist þó
alveg sammála hinum háskalega
stórkritíker, að höfuðástæðan fyrir
svikum og prettum á myndlistar-
markaði sé lélegt upplýsingaflæði og
mætti einmitt ætla það verðugt verk-
efni fyrir lærða listsögufræðinga að
leitast við að bæta hér úr.
- Hvað myndlistarfræðslu áhrær-
ir hefur mér löngum fundist einkenni
hennar hafa verið að þræða yfirborð-
ið af hlutunum, önnur leið valin innan
MHÍ en ég var talsmaður fyrir. Það
síðasta sem að mínu viti skal kennt í
listaskólum er list, því list er ekkert
afmarkað óhagganlegt og áþreifan-
legt hugtak. Frekar um að ræða
virðingu fyrir einstaklingnum, frum-
kvæðinu og lyfta undir skapandi
kenndir, kenna nemendum að vinna
með áherslu á umræðu, orðræðu og
samræðu í kringum viðfangsefnið,
en engin mörkuð einstefna til próf-
gráða. Nemendur eiga að koma til
hlutanna en ekki hlutimir til nem-
enda, hér gilda sömu lögmál og í
mannlíftnu, að maðurinn eigi að
koma til vinnunnar en ekki vinnan til
mannsins. Líki ríkjandi stefnu-
mörkum helst við grjónagraut móð-
ur minnar forðum daga, en mér þótti
skánin er myndaðist á yfirborðinu
fjarska góð og fékk hana oft á disk-
inn minn, en það var eðlilega fleira
sem hann innibar, til að mynda
mjólk, gijón og súrt slátur og allt
skyldi innbyrt, viðkvæðið var: borð-
aðu grautinn þinn! Það gerði ég yfir-
leitt af mikilli ánægju og tel eina
undirstöðu minnar góðu heilsu.
Líkamleg og andleg næring gengur
þannig ekki út á að þræða einungis
skánina af spónamatnum heldur
borða hann allan, og hér hreyft við
kjama og undirstöðu heildstæðrar
döngunar.
Frábært dæmi um öfugsnúning
í listum og listmenntun, er
nýleg grein eftir Peter Dahl,
fyrrverandi prófessor við Listhá-
skólann í Stokkhólmi. Hann kemur
víða við og tekur meðal annars fyrir
nýlega ráðningu í prófessorstöðu við
skólann. Fyrirsögnin var; Prófessor í
engu, (Professor i ingenting). Segir
frá deilum af ráðningu í stöðu pró-
fessors í teikningu, þar sem þeir
höfðu ráðningarvald sem höfðu verið
andsnúnir teikningu á skólaáram
sínum en vildu svo sjálfir koma til
greina! Menn em einfaldlega ekki
ráðnir prófessorar í ákveðnum
námsgreinum lengur, heldur list (!),
öllum faggreinum hrært saman við
hugtakið list, og ekki tekið tillit til
reynslu og undirstöðuþekkingar við-
komandi. I sjónvarpinu heyrði hann
Don Wolgers, prófessor við listhá-
skólann lýsa því yfir, að menn ættu
að losa sig við hugtakið list. Það léti í
eyrum eins og skynsamleg hreinsun.
Spurningin væri þá í hvaða greinum
menn era eiginlega ráðnir prófessor-
ar við Listaháskólann í Stokkhólmi
er svo væri komið? Svarið var; ná-
kvæmlega í engu!
Þetta þótti Peter Dahl dæmigert
um ástandið í listinni í dag og vitnar
einnig í skrif hins kunna listsögu-
fræðings Ulf Linde, fyrrverandi
listrýni með ægivald á sjöunda ára-
tugnum, þar sem hann spyr sjálfan
sig hvernig eitthvað verði að list á
okkar dögum. Þar er hann ómyrkur í
máli; stofnanastjómir samansettar
af gagnrýnendum, listhöndlurum,
listasafnsfólki, menningamefndum,
o.s.frv. útnefnir hluti eða annað lista-
verk, svona nokkum veginn á sama
hátt og konungar íyrr á tímum slógu
þá til riddara sem þeún líkaði við. Ef
svo er tilfellið, væri listin algjörlega
staðnað fyrirbæri. Og Dahl klykkir
út í sinni skeleggu og opinskáu grein;
Svartklæddu gagnrýnendumir og
fræðikenningahöfundarnir í stóra
dagblöðunum og listtímaritunum era
af þeim sem vinna alvarlega að list-
um álitnir „klíka sýndaheimspekinga
og vindhana“ sem ekki er hægt að
taka alvarlega öðruvísi en sem tízku-
skapendur með vald til að þegja um
sýningar (og listamenn) sem maður
vildi gjaman vera upplýstur um...
Að lokum skal aðeins vikið að
fyrirbærinu menningamótt,
sem verður stærri viðburður
með ári hveiju. Viðbrögðum almenn-
ings við þeim opna og skilvirka fram-
níngi má líkja við holskelfu mitt á
tímum er opinbera sýningarsalimir
era að tæmast fyrir einhæfa og
ósvífna markaðssetningu, ósjálf-
stæði, þýlyndi og einstrengingshátt,
þrátt fyrir að fleiram og fleirum sé
stefnt á opnanir þeirra. Er ekki kom-
inn tími til að menn dragi lærdóm
hér af, virki þennan ónýtta kraft í
fjöldanum, svona líkt og gerst hefur
úti í hinum stóra heimi?
(Utanlandsferð og misskilningur
seinkaði birtingu þessa pistils um
rúmar þrjár vikur.)
Bragi Ásgeirsson
Til aldingarðsins
MYNPLIST
Stöðlakot,
Itoklilöðustfg li
PASTEL- OG VATNS-
LITIR GUÐMUNDUR W.
VILHJÁLMSSON
Til 15. oktúber. Opið daglega
frákl. 14-18.
SENN lýkur sýningu Guðmundar
W. Vilhjálmssonar í Stöðlakoti en
þetta er fimmta einkasýning hans á
átján ára ferli. Eins og listamenn
sem ekki þurfa að sanna sig gagnvart
listheiminum - eða umheiminum yf-
irleitt - gefur Guðmundur sér fullt
frelsi gagnvart miðlinum og málar af
hjartans lyst. Þessi óháða afstaða
kemur skýrt fram í verkunum sem
hann sýnir á báðum hæðum Stöðla-
kots. Hún Ijær myndum hans ein-
lægt yfirbragð og tryggir þeim tíma-
lausan innileik þar sem sýndar-
mennska er víðs fjarri.
Að vísu er manni ekki örgrannt um
að Guðmundur sigli einum of ljúfan
byr því myndir hans era helsti tilvilj -
anakenndar, eða ómarkvissar öllu
heldur, ef marka má nöfnin sem hann
gefur þeim. Sjálfur staldrar hann við
eina mynda sinna - ef til vill þá
áhugaverðustu á sýningunni - og
reifar út af henni minnið um aldin-
garðinn. Þetta eru heillandi spekúla-
sjónir og mættu að ósekju ráða ferð-
inni á sýningu hans. í staðinn fær
þemað jafnsnöggan endi og mynd-
inni sleppir. Sama er að segja um
aðra mynd sem Guðmundur útlistar
út frá bók sem hann las án frekari af-
leiðinga fyrir heildina.
Það má vera að Guðmundur kæri
sig kollóttan og hirði síst um leiðar-
stef verkum sínum til halds og
trausts. Það breytir því þó ekki að
Marcel sálugi Duchamp taldi titil
myndar vera mikilvægasta hluta
hennar og síðan er okkur nauðugur
sá kostur að gaumgæfa án refja
hvert við eram að fara með list okkar.
Listamaðurinn mundi með öðram
orðum dýpka til muna allt viðfang
sitt ef honum tækist að dvelja þema-
tískt við eina hugmynd í einu. Myndir
hans mundu þéttast um ákveðna
rannsókn og öðlast mun sterkari
heildarsvip. Um leið yrði inntak
þeirra átakameira og marksæknara.
Allir lyklamir að slíkum árangri era
þegar til staðar. Guðmundur á bara
eftir að kanna að hvaða dyram hver
og einn gengur.
Halldór Björn Runólfsson