Morgunblaðið - 14.10.2000, Blaðsíða 50
50' LAUGARDAGUR 14. OKTÓBER 2000
NEYTENDUR
MORGUNBLAÐIÐ
Ofurvið-
kvæmni
„Auðvitað villfólk útrýma lúalegum
vinnubrögðum afþessu tagi. Hins vegar
hefurkannski full vel til tekist með
herferðinnigegn persónulegum árásum
í kosningabaráttu. Eða líklega væri
réttara að segja að skilgreiningin á
„persónulegri árás“sé orðin ofalmenn“.
Eftir Hönnu
Katrínu Frið-
riksson
MEÐAL þess sem
hefur einkennt
forsetaslaginn í
Bandaríkjunum
er opinber um-
ræða um neikvæða kosninga-
baráttu og persónuárásir. Banda-
rískir kjósendur hafa undanfarið
lýst því yfir í könnunum að þeir
hafi vaxandi áhyggjur af auknu
neikvæði og persónulegu skít-
kasti tengdu stjórnmálum og
skilaboðin hafa verið þau að
stjómmálamönnum væri hollast
að gera þarna bragarbót á vilji
þeir atkvæðin. Pað er því ekki að
VIÐHORF un<lra að .,
v ™nUnr margir stjorn-
málamenn
hafi tekið mál-
ið upp á arma
sína og gert
fyrirheit um jákvæða kosninga-
baráttu að sérstöku kosninga-
máli.
A1 Gore, varaforseti Banda-
ríkjanna og forsetaframbjóðandi
demókrata lýsti því til dæmis yfir
snemmsumars að hann myndi
forðast neikvæðar árásir á fram-
bjóðanda repúblikana, George
Bush, í forsetaslagnum. Gore
sagðist frekar ætla að einbeita
sér að því að kryfja og gagnrýna
afstöðu Bush til ákveðinna mál-
efna (Þetta þótti fréttaefni!) Með
því sagðist hann vilja eiga sinn
þátt í því að hefja bandaríska
kosningabaráttu á æðra svið. Síð-
an hefur hann sjálfur fitjað upp á
nefið í hvert skipti sem honum
mislíkar gagnrýni og oft á tíðum
komist upp með að svara því ein-
göngu til að þarna finnist honum
að sér vegið persónulega. Punkt-
ur. Þetta sagði hann til dæmis
um daginn þegar í hámæli kom-
ust í fjölmiðlum állar þær ýkjur
sem hann hefur látið flakka í hita
leiksins til að sýna eigið ágæti.
George Bush er líka langt frá
því að vera saklaus af því að nýta
sér ákall kjósenda um heiðarlega
og sanngjama kosningabaráttu
til þess að koma sér úr snörunni.
Nýjasta dæmið má taka frá
sjónvarpskappræðum frambjóð-
enda í vikunni. Bush lá þar á
tímabili undir harðri gagnrýni frá
Gore sem sagði slæma stöðu
trygginga- og heilbrigðismála í
Texas, ríkinu sem Bush er í for-
svari fyrir, draga úr trúverðug-
leika loforða Bush um hvemig
hann ætlaði að stórbæta stöðu
allra landsmanna í þessum mála-
flokkum kæmist hann í Hvíta
húsið. Sérstaklega tók Gore fram
hve staða bama í þessum málum
væri slæm í Texas. Bush brást
hinn versti við og spurði hvort
andstæðingur hans væri að saka
hann um grimmlyndi í garð
bama. „Það er ekki rétt, í Texas
er okkur annt um börnin okkar,“
svaraði Bush klökkur og sár yfir
því að að sér skyldi vegið með svo
neikvæðum og persónulegum
hætti. Og margir áhorfenda tóku
andköf.
Institution ofGlobal Ethics í
Bandaríkjunum er öflug stofnun
um siðferðismál sem hefur meðal
annars beint sjónunum að sið-
ferði í kosningabaráttu stjóm-
málamanna og -flokka. Á heima-
síðu stofnunarinnar segir að
undir persónulegar ásrásir í
kosningabaráttu megi ekki flokka
öflugar rökræður, þær ættu ein-
mitt að vera áberandi í góðum
kosningaslag. Stofnunin styddi
og fagnaði heiðarlegri og bein-
skeyttri gagnrýni á málefnalega
afstöðu pólitískra andstæðinga,
þar sem það væri viðeigandi.
Sem dæmi um það sem kjós-
endur teldu almennt setja svart-
an blett á viðkomandi stjóm-
málamenn og stjórnmál yfirhöfuð
tilgreinir Institution of Global
Ethics órökstuddan orðróm, að-
dróttanir eða hálfsannleik, árásir
sem höfðuðu til ótta og fordóma
kjósenda, niðurlægjandi auglýs-
ingar og yfirhöfuð aðferðir sem
era frekar ætlaðar til að beina
kastljósinu að persónuleika and-
stæðinga frekar en málefnum.
Auðvitað vill fólk útrýma lúa-
legum vinnubrögðum af þessu
tagi. Hins vegar hefur kannski
fullvel til tekist með herferðinni
gegn persónulegum árásum í
kosningabaráttu. Eða líklega
væri réttara að segja að skil-
greiningin á „persónulegri árás“
sé orðin of almenn.Vissulega gera
flestir sér grein fyrir því að það
er ekki hægt að flokka allar
„slæmar" auglýsingar sem pers-
ónulegar árásir. Sumar gera ekki
annað en lýsa staðreyndum og
forðast eins og hægt er að koma
persónulegu bragði á and-
stæðinginn. En séu staðreyndirn-
ar neikvæðar fer ekki hjá því að
neikvæðu ljósi sér varpað á um-
ræddan stjómmálamann. Um-
rædda persónu. Til þess er leik-
urinn auðvitað gerður, en þetta
fer fyrir brjóstið á þeim sem vilja
skilgreina persónulega árás sem
allt sem tengist viðkomandi pers-
ónu.
Það sem eftir stendur er þá
spumingin hvemig frambjóðend-
ur eigi að koma til skila til al-
mennings neikvæðum upp-
lýsingum sem þeir búa yfir um
aðgerðir, aðgerðaleysi, af-
rekaskrá, orð og ákvarðanir póli-
tískra andstæðinga. í nýrri skoð-
anakönnun kemur til dæmis fram
að 70% bandarískra kjósenda
þykir ósanngjamt af frambjóð-
anda að gagnrýna pólitískan and-
stæðing sinn fyrir að halda í orði
fram ákveðinni (vinsælli) skoðun
en hafa orðið uppvís að því að
greiða andstæðri skoðim atkvæði
sitt. Aðeins rúmlega helmingi
kjósenda þykir í lagi að frambjóð-
andi greini frá og gagnrýni hvaða
málefnum andstæðingur hefur
veitt brautargengi með atkvæði
sínu og hvaða málefnum hann
hefur hafnað. Engu virðist skipta
þó viðkomandi frambjóðandi sýni
allt annan lit í kosningabarátt-
unni, nokkuð sem gjaman hefur
verið kallað að villa á sér heimild-
ir. Kannski skiptir þetta heldur
engu máli. Kannski er bara eðli-
legt að sá verði forseti sem hefur
besta og bjartasta brosið og er
duglegastur að læra heima íyrir
kappræður í sjónvarpssal.
Misjafnt hvort fólk vill tilbúna fískrétti eða
kýs að matbúa fískinn sjálft
Tilbúnir fiskréttir eru innan við 1% af sölunni hjá
Atla enda leggur hann megináherslu á hefðbund-
inn fisk eins og viðskiptavinir hans kjósa helst.
Morgunblaðið/Kristinn
Um 85% af sölu Fiskbúðarinnar okkar er sala á til-
búnum fiskréttum að sögn Pálma sem hér er með
einn af sinum fjölmörgu réttum.
Um 80% físk-
sölunnar er ýsa
Æ fleirí kaupa tilbúna fískrétti í allskonar
sósum sem einungis þarf að hita í ofni.
Hrönn Indriðadóttir ræddi við tvo físksala
og komst að því að það eru líka margir sem
vilja matbúa sinn físk sjálfír.
NÍU ár era liðin frá því
Pálmi Karlsson, fram-
kvæmdastjóri Fiskbúð-
arinnar okkar, hóf
rekstur verslunar sinnar og segir
hann reksturinn hafa breyst gíf-
urlega á þeim áram. Hann rekur
nú þrjár verslanir; í Álfheimum, á
Nesvegi og á Smiðjuvegi.
„Segja má að verslunin hafi
breyst frá því að vera hefðbundin
fiskbúð í að vera verslun með sæl-
kerarétti,“ segir Pálmi. „Innkaup
á fiski hafa breyst mikið og sömu
sögu er að segja af verðlagning-
unni en fiskur hefur hækkað tölu-
vert í verði. Síðast en ekki síst
hafa neysluvenjur fólks á fiski
breyst líkt og með kjöt og aðrar
matvörur."
Pálmi segist merkja breyting-
una einna helst á því að viðskipta-
vinir hans eru í ríkara mæli að
kaupa tilbúna fiskrétti sem ein-
göngu þurfi að hita í ofni. „Sam-
hliða því höfum við verið að þróa
margvíslega rétti og erum sífellt
að finna upp nýjungar en þess má
geta að öll vinnslan fer fram í
glænýju eldhúsi í verslun okkar á
Smiðjuveginum. Engu að síður
erum við líka með hefðbundinn
fisk eins og ýsu- og þorskflök.“
Aðspurður segir Pálmi að uppi-
staðan í tilbúnu réttunum sé ýsa
og hana sé hægt að fá í allskonar
sósum. Að auki er boðið upp á
margskonar aðra fiskrétti eins og
lúðu og lax með ostafyllingu,
kryddleginn fisk, fiskibollur og
sælkerabuff. „Sælkerabuff er nýj-
ung hér á landi en það er ýsa og
grænmeti blandað saman, þetta
er geysilega vinsælt hjá okkur.“
Hátt í hundrað
sósuuppskriftir
„Frá því að við hófum að bjóða
upp á tilbúinn fisk í sósum eru við
búin að þróa hátt í hundrað sósu-
uppskriftir og má til dæmis nefna
okkar sósu, sem byggð er upp á
ananas, eplabitum og karríi, en
hún er jafnframt okkar vinsæl-
asta sósa. Þá eram við með sæl-
kera-, kasmír-, andorra- og alda-
mótasósur svo dæmi séu tekin.“
Að sögn Pálma er 85% af allri
sölu þeirra sala á tilbúnum fisk-
réttum en að sögn hans var farið
af krafti að markaðssetja þá fyrir
þremur árum.
„Það era engir að bjóða upp á
jafn mikið úrval og við í tilbúnum
fiskréttum en auðvitað era fleiri
að bjóða upp á slíka rétti.
Eg hef ekki orðið var við þessa
niðursveiflu í fiskneyslu sem oft
er verið að tala um. Kannski er
það fyrst og fremst vegna þess að
við eram í þessum nýjungum,"
segir Pálmi og bætir við að Ijóst
sé að eftirspurn eftir hefðbundn-
um fiski hafi minnkað.
Að sögn Pálma er engin kyn-
slóðaskipting viðskiptavina.
„Upphaflega þegar við fórum að
bjóða upp á tilbúnu fiskréttina
héldum við að við værum að
leggja línuna fyrir ungt fólk en
það hefur komið í ljós að eldra
fólk er alveg jafnhrifið af þessum
nýjungum. Það er þessi einfald-
leiki sem fólk hrífst af á þessum
tímum þegar hraði einkennir
þjóðfélagið, það þarf bara að setja
fiskinn í ofn og þá er kominn dýr-
indis fiskréttur."
Soðnar kartöflur
næsta skref
„Soðnar kartöflur eiga sannar-
lega leið með þessum tilbúnu rétt-
um og hver veit nema við eigum
eftir að bjóða upp á þær með í
framtíðinni?"
Utlendingar eru sérstaklega
hrifnir af tilbúnum fiskréttum að
sögn Pálma. „Margir þeir sem
hingað hafa komið hafa mælt með
útflutningi til heimalands síns.
Þetta þekkist í litlu magni erlend-
is og ég er alveg sannfærður um
að hægt er að markaðssetja fisk-
rétti sem þessa víða í heiminum.
Tilbúnir fiskréttir eiga því öragg-
lega eftir að verða hluti af út-
flutningi okkar íslendinga þegar
fram líða stundir."
Viðskiptavinir vilja
hefðbundinn fisk
Atli Björnsson er eigandi Fisk-
búðarinnar í Skaftahlíð og á Dun-
haga og segist hann jafnvel vera
að velta fyrir sér að opna á fleiri
stöðum. Atli hefur ekki mikla trú
á tilbúum fiskréttum og segir þá
innan við 1% af sölunni hjá sér.
Hann leggur megináherslu á
hefðbundinn fisk enda er það
þannig sem viðskiptavinir hans
helst vilja hafa fiskinn.
„Eg var búinn að vera lengi til
sjós áður en ég hóf rekstur versl-
ananna. Ég byrjaði í Sörlaskjól-
inu árið 1997 en færði mig síðan í
Skaftahlíðina og á Dunhagann.
Reksturinn hefur ekki breyst
mikið á þessum árum nema þá
einna helst að ég er kominn með
meira af föstum viðskiptum. Ur-
valið hefur ekki breyst en þess má
þó geta að það er æði fjölbreytt."
Ýsan vinsælust
Atli segir ýsuna vera vinsæl-
asta og sé hún um 70 til 80% af
allri sölu hjá þeim, þá taki hann
sérstaklega eftir því að útlending-
arnir séu hrifnir af þorskinum og
eldra fólkið kaupi helst siginn fisk
og kinnar.
„Hér er hefðbundinn fiskur í
hávegum hafður. Ég er með mjög
lítið af tilbúnum fiskréttum en er
þó með fiskibollur, fisk í raspi og
tvær tegundir af fiski í sósu sem
ég laga sjálfur. Fólk spyr ekki
mikið um þetta og það er einn og
einn sem kaupir.
I janúar, febrúar og mars bíð
ég síðan upp á verkaða kúttmaga
tilbúna í pottinn en ég er sá eini í
Reykjavík sem býð upp á það.“
Betri námsárangur
ef börn borða fisk
í fiskborðinu hjá Atla má meðal
annars finna ýsu, lúðu, kola, rauð-
sprettu og steinbít, bæði flök og í
heilu. Þá getur að líta siginn fisk,
kinnar og gellur svo dæmi séu
tekin. „Islendingar era duglegir
að borða fisk enda er fiskur holl-
ur. Þá hafa rannsóknir sýnt, með-
al annars í Svíþjóð, að börn sem
borða fisk þó það sé ekki nema
einu sinni í viku sýna 30% betri
námsárangur en þau börn sem
borða aldrei fisk. Þetta sjoppu-
fæði sem er orðið svo algengt í
dag, eins og langlokur, er ekki
matur, rúgbrauð og soðin ýsa, það
er aftur á móti matur sem bæði
böm og fullorðnir ættu að borða
sem oftast."
Það sem fólk vill, að sögn Atla,
er að sjá fiskinn í borðinu og geta
síðan valið sér. Til hans kemur
fólk á öllum aldri og því ekki um
neina kynslóðaskiptingu að ræða.
„Þennan háttinn hafa fisksalar
haft á um árin, viðskiptavinirnir
vilja velja sinn fisk í fiskborðinu
og því er engra nýjunga að vænta
frá okkur í framtíðinni.“
Atli segir fiskverð í skýjunum í
dag sem meðal annars megi rekja
til mikils útflutnings. „Það fer svo
takmarkað á markað hér heima
og þá fer verðið upp úr öllu valdi.
Þess má geta að stundum er ég að
kaupa ýsuna á 300 krónur kílóið
og þá gefur augaleið að ég er ekki
að hafa mikið upp úr þessu,“ segir
Atli að lokum.