Morgunblaðið - 15.10.2000, Blaðsíða 32

32 SUNNUDAGUR 15. OKTÓBER 2000
MORGUNBLAÐIÐ
pVor0ivní4íttiií>
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Arvakur hf., Reykjavík.
Framkvœmdastjóri: Hallgrímur B. Geirsson.
Ritstjórar: Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
MIKILVÆGIR
HAGSMUNIR
IKILVÆGIR þjóðarhags-
munir voru til umræðu á
ráðstefnu, sem Hafréttar-
stofnun, utanríkisráðuneytið og iðn-
aðar- og viðskiptaráðuneytið efndu til
í gær og í fyrradag. Þar var um að
ræða landgrunnið og auðlindir þess
og afmörkun landgrunns íslands.
I ræðu, sem Halldór Ásgrímsson
utanríkisráðherra flutti við upphaf
ráðstefnunnar, vék hann að þeim
stofnunum, sem settar hafa verið upp
á grundvelli hafréttarsamningsins en
ein þeirra er svonefnd Landgrunns-
nefnd. Á grundvelli hafréttarsamn-
ingsins eiga strandríki að leggja fram
upplýsingar um mörk landgrunns
síns. Um þetta grundvallaratriði
sagði utanríkisráðherra m.a.:
„Frestur íslands til þess að leggja
upplýsingar fyrir Landgrunnsnefnd-
ina rennur út haustið 2004. Annars
vegar er um að ræða landgrunnið til
suðurs, þ.e. á Reykjaneshrygg og
Hatton Rockall-svæðinu og hins veg-
ar landgrunnið til austurs, þ.e. í
Síldarsmugunni. Ljóst er að mikið
starf er framundan vegna þessa en
m.a. þarf að yfirfara fyrirliggjandi
gögn um mörk íslenzka landgrun-
nsins, afla nýrra gagna, þar sem þörf
er á og ganga úr skugga um að gögnin
séu í samræmi við hinar vísindalegu
og tæknilegu viðmiðunarreglur
Landgrunnsnefndarinnar. Starf
þetta verður einkum í höndum utan-
ríkisráðuneytisins og Orkustofnunar
en aðrir aðilar munu einnig koma að
því, m.a. Sjómælingar íslands.
Tryggja verður að þessir aðilar hafi
bolmagn til þess að takast á við þetta
mikilvæga verkefni með fullnægjandi
hætti.“
í erindum sérfræðinga, sem töluðu
á ráðstefnunni, kom skýrt í ljós hve
mikið starf hér er fyrir höndum. En
jafnframt verður mikilvægi þess
aldrei nægilega vel undirstrikað. Þess
vegna er ástæða til að taka sérstak-
lega undir þau orð utanríkisráðherra,
að sjá verði til þess að þeir aðilar, sem
hér koma við sögu, hafi bolmagn til
þess að sinna því með þeim hætti að
hagsmunir íslands verði tryggðir.
KJARASAMNINGAR OG LAUNASKRIÐ
IJTTEKT á kjaramálum aldr-
aðra, sem birtist hér í blaðinu í
gær, kemur fram, að stjórnvöld hafi
hækkað tryggingabætur í takt við
hækkanir, sem aðilar á vinnumark-
aði hafi samið um í kjarasamning-
um. Hins vegar hafi tryggingabæt-
ur ekki hækkað í samræmi við
launaskrið, sem hefur verið talsvert
á undanförnum árum.
Nú er ljóst, að launaskrið nær
ekki til allra launþega. Launaskrið
getur verið mikið í sumum greinum
atvinnulífsins en ekkert í öðrum.
Gera má ráð fyrir að launaskrið
hafi verið mikið í hugbúnaðar- og
tölvugeiranum og fjármálageiran-
um, svo að dæmi séu nefnd, en ekk-
ert í sumum öðrum atvinnugrein-
um.
Það hlýtur að vera umhugsunar-
efni, hvort réttmætt sé að gera
kröfu til að launaskrið endurspegl-
ist í bótum almannatrygginga. Geta
þá þeir launþegar sem ekki njóta
launaskriðs ekki með sama hætti
gert kröfu til þess, að það komi í
þeirra hlut?
Forustugreinar Morgunblaðsins
15. okt 1950: „En einnig á
öðru sviði er þverrandi fylgi
kommúnismans á Islandi
augljóst orðið. Að boði Kom-
inform hóf fimmtaherdeildin
hjer mikið heróp fyrir undir-
skriftum undir svokallað
Stokkhólmsávarp. Það hefur
fengið fádæma ljelegar undir-
tektir hjá íslenskum al-
menningi. Undir það skrifa
engir nema harðsoðnir
fimmtuherdeildarmenn og
nokkrir mannbjálfar, sem al-
mennt er hlegið að fyrir trú-
girni þeirra og einfeldni. Er
nú svo komið að undirskrift
undir þetta einstæða plagg
jafngiidir yfirlýsingu um fá-
gæta fíflsku og roluhátt. Er
þegar tekið að bera á því að
menn, sem unna æru sinni,
láti strika nafn sitt af því.
Þannig er ástatt fyrir
kommúnistum á íslandi í dag.
Þeir standa uppi sem ein-
angruð klíka landráðamanna,
fyrirlitnir og stimplaðir svik-
arar við þjóð sína.“
15. okt. 1960: „Fyrsta spurn-
ingin sem vaknar, þegar flug-
vallamál okkar eru reifuð, er
þessi: Hafa íslendingar efni á
að nota ekki Keflavíkur-
flugvöll en byggja í þess stað
nýjan flugvöll, sem líklega
mundi kosta ekki minna en
hálfar þjóðartekjur lands-
manna? Á fundi í Flugmálafé-
lagi Islands í marz 1958
komst flugmálastjóri m.a. svo
að orði, að það væri álit verk-
fræðinga, að flugvallargerð í
líkingu við það sem Reykja-
víkurflugvöllur er nú, myndi
ekki kosta þjóðina minna en
800-900 millj. kr. Nýr flug-
völlur yrði auðvitað að vera
miklu fullkomnari en Reykja-
víkurflugvöllur og sér því
hver heilvita maður, að engin
ástæða er til að fullnýta ekki
þá 2000 millj. króna fjárfest-
ingu, sem áætlað er að nú
þegar sé komin í Keflavíkur-
flugvöll einan.“
15. okt. 1970: „Þessi mikla
aukning á ráðstöfunarfé
sjóðsins hefur það í för með
sér, að unnt verður að stór-
auka lánveitingar til íslenzkra
námsmanna bæði heima og
erlendis. Breytingin verður
þannig í framkvæmd, að hlut-
fallstala umframfjárþarfar
hækkar til muna og þá sér-
staklega á fyrstu námsárum.
Þannig munu námsmenn, er
stunda nám hér heima, eiga
kost á láni, sem nemur 60
hundraðshlutum um-
framfjárþarfar í stað 30
hundraðshluta áður og náms-
menn erlendis hækka úr 40%
í 60%. Þetta hlutfall fer síðan
stighækkandi, eftir því sem
nemendur eru komnir lengra
í námi, en verður jafnhátt,
hvort sem nemendur stunda
nám heima eða erlendis."
RÆÐA Ólafs Ragnars Gríms-
sonar, forseta Islands, hinn
1. ágúst sl., þegar hann var
settur í embætti á ný við
upphaf annars kjörtímabils
síns, hefur leitt til nokkurra
umræðna. Raunar vakti
ræðan mikla reiði margra
þingmanna, þegar hún var flutt, þar sem þeim
þótti forsetinn ekki sýna AJþingi viðeigandi virð-
ingu með ummælum sínum.
Þessi reiði endurspeglaðist m.a. í grein eftir
Árna Johnsen alþingismann, sem birtist hér í
Morgunblaðinu í lok september sl.
Þegar Alþingi kom saman til fundar á ný hinn
2. október sl. flutti Halldór Blöndal, forseti Al-
þingis, ræðu er hann hafði verið endurkjörinn til
forsetastarfa, þar sem hann vék augljóslega að
innsetningarræðu forseta íslands og andmælti
þeim sjónarmiðum um hlutverk Alþingis og
stjómmálaflokka, sem fram komu í ræðu Ólafs
Ragnars Grímssonar.
Þegar þessi skoðanaskipti em metin og þau
sjónarmið, sem þar er tekizt á um, er nauðsynlegt
að hafa tvennt í huga:
Alþingi hefur á síðustu áratugum markvisst
unnið að því að endurheimta fyrri stöðu sína
gagnvart framkvæmdavaldinu og skapa meira
jafnvægi í samskiptum þings og ríkisstjórna.
Þetta hefur tekizt að töluverðu leyti, þótt enn sé
nokkurt starf óunnið áður en eðlilegu jafnvægi
hefur verið náð.
Ólafur Ragnar Grímsson hefur í forsetaemb-
ætti gert tilraun til að breyta því og gert tilkall til
veigameira hlutverks í þjóðfélagsumræðum en
talið hefur verið við hæfí undanfarna áratugi.
Sá kafli í innsetningarræðu forseta íslands 1.
ágúst sl., sem leiddi til vemlegrar gagnrýni í hans
garð í röðum þingmanna, er svohljóðandi:
„Tæknin hefur ekki aðeins veitt okkur tæki-
færi til farsældar og framfara. Hún er líka að
breyta eðli og inntaki lýðræðisins sjálfs. Nú getur
hver einstaklingur veitt álit sitt og umsögn, hvar
sem er og hvenær sem er, krafizt íhlutunar í
krafti þekkingar og hæfni. Sú stjómskipan sem
aðeins veitir almenningi aðgang að ákvörðunum
með kosningum á nokkurra ára fresti og bindur
formlega ráðgjöf við stofnanir flokka og faglegra
samtaka er í reynd aðeins rammi frá liðinni tíð.
Við eigum núna möguleika á endurreisn hins
raunvirka lýðræðis, veraleika, þar sem fólkið
sjálft fer með valdið. Hinn gamli rammi villir þó
áfram mörgum sýn sem telja, að forystan hljóti
jafnan að vera í fárra höndum.
Vandi stjórnmálaflokkanna er einkum sá að
þeir virðast í vaxandi mæli eiga erfitt með að ná
hjartslætti tímans og takast á við þau nýju við-
fangsefni, sem nú ber að höndum. Hin skapandi
umræða er óðum að flytjast á annan völl og þingið
sjálft er ekki sama spegilmynd og örlagavaldm-
og áður var.“
Svar Halldórs Blöndals, forseta Alþingis, við
þessum ummælum forseta íslands var svohljóð-
andi, þegar hann hafði verið endurkjörinn þing-
forseti:
„Síðasta áratuginn hefur Alþingi orðið sjálf-
stæðara í störfum sínum en áður var. Ég álít að
ekki sé fótur fyrir því, að það hafi fjarlægst þjóð-
ina og sé ekki lengur spegilmynd hennar. Ef farið
er yfir þingmálin og umræður sjáum við hið gagn-
stæða. En hitt er rétt, að umræður um dýrtíðar-
mál og brýnar efnahagsráðstafanir heyra sög-
unni til og að þingið hefur í vissum greinum fært
vald sitt út til þjóðarinnar og er það vel.
Þau sjónarmið heyra fortíðinni til að ætla að
hið skapandi afl í þjóðfélaginu eigi að eiga upptök
sín í sölum Alþingis. Það getur aldrei orðið. Hið
skapandi afl býr í hinu iðandi mannlífi, markaðs-
torgi þess, þar sem einstaklingarnir hafa oln-
bogarými til þess að njóta sín og koma hugmynd-
um sínum fram. Alþingi setur leikreglui-nar og
hefur eftirlit með að framkvæmdarvaldið sjái um
að þær séu í heiðri hafðar ... Þingræðið er runnið
íslendingum í merg og blóð. Lýðræði án þing-
ræðis er hugmynd í lausu lofti á meðan lýðræði,
sem byggist á þingræði er bezta þjóðfélagsform,
sem við þekkjum. Það er ekki gamall rammi utan
um dautt málverk heldur lifandi þáttur í þjóðfé-
lagsmyndinni, sem endumýjar sig í sífellu. Þing-
ræðið getur aldrei verið í fárra höndum af því, að
þjóðin velur þá, sem með það fara og endurnýjar
umboð sitt ef henni svo sýnist eða felur öðram að
taka við ef hún kýs það heldur. Það er einmitt
styrkur þingræðisins að stjórnmálamenn verða
að leggja verk sín undir dóm kjósenda og þar með
þjóðarinnar á fjögurra ára fresti og kynna stefn-
umál sín næsta kjörtímabil. Þá reynir á trúverð-
ugleika þeirra og manndóm. Enginn er sjálfkjör-
inn. Þetta þekkjum við úr sögunni, sögu þingsins
og sögu stjómmálaflokkanna.
Ég hef orðið þess var, að sú hugsun hefur kom-
ið fram, að Alþingi sé að verða úrelt þing af því að
upplýsingatækninni hafi fleygt svo mjög fram og
af því að auðvelt sé að koma skilaboðum frá ein-
um stað til annars með því að ýta á takka. Hug-
myndin virðist vera sú, að einstaklingamir hvar
sem þeir era staddir, eigi að koma sínum skila-
boðum á framfæri, við hvern er óljóst, nema
tæknin eigi að vinna úr þeim.
En tæknin hefur engan miðpunkt og enga
framkvæmd af sjálfri sér. Það er þess vegna ekki
hægt að reiða sig á hana. Maðurinn verður að
koma til skjalanna og vinna úr upplýsingunum.
Við stöndum þess vegna í sömu sporam og áður
nema það hefur bæst við að of mikil tækni, of mik-
ið upplýsingaflæði getur orðið manninum ofviða
nema farið sé með gát.“
Viðbrögð Ólafs Ragnars Grímssonar við þess-
um úmmælum Halldórs Blöndals, komu m.a.
fram í viðtali við ríkissjónvarpið hinn 4. október
sl. en þar sagði hann m.a.:
„...ég fagna því, að forseti Alþingis taki þátt í
þessari mikilvægu umræðu um gerjunina í ís-
lenzku stjórnkerfi og þau gildi, sem hafa verið
dýrmætust í íslenzkri stjórnskipan og íslenzku
lýðræði. Sem betur fer er það nú þannig, að við
Islendingar lifum í opnu og frjálsu þjóðfélagi, þar
sem hver og einn hefur málfrelsi, bæði forseti lýð-
veldisins, forseti Alþingis og aðrir. Mér fannst í
raun og vera bara ánægjulegt að forseti þingsins
skyldi koma inn í þessa urnræðu..."
Eins og sjá má af þessum ummælum forsetans
íjallar hann ekkert efnislega um orð forseta Al-
þingis.
Lýðræði 21.
aldarinnar
VORIÐ 1997 sá Morg-
unblaðið ástæðu til að
kaupa birtingarrétt á
og birta í heild í sér-
blaði úttekt og umfjöllun brezka vikuritsins The
Economist um lýðræði 21. aldarinnar. í stórum
dráttum var röksemdafærsla tímaritsins sú, að
með aukinni menntun og bættu aðgengi að upp-
lýsingum hefðu skapast forsendur íyrir því, að
þróa lýðræðið áfram í framhaldi af því full-
trúalýðræði, sem lýðræðisþjóðir hefðu lengi búið
við.
Það væri liðin tíð, að kjörnir fulltrúar fólksins,
hvort sem væri á þingi eða í sveitarstjórnum eða
öðram stofnunum, sem skipaðar væra kjömum
fulltrúum, byggju yfir meiri vitneskju um þau
málefni, sem til umræðu væra en hinn almenni
borgari. Almenningur hefði nú nánast sama að-
gang að upplýsingum og þeir, sem væra kjörnir
til þess að taka ákvarðanir fyrir hans hönd. Þar á
netvæðingin ekki sízt hlut að máli.
I úttekt tímaritsins vora síðan færð rök að því
að þessar breytingar ættu að leiða til þess, að
hinn almenni borgari tæki í auknum mæli ákvarð-
anir um meginmál í almennri atkvæðagreiðslu,
hvort sem væri á vettvangi landsstjórnar eða í
sveitarstjómum. Jafnframt var bent á, að þetta
væri auðveldari aðferð til þess að taka ákvarðnir
m.a. vegna þess, að margvíslegir sérhagsmuna-
hópar hefðu ekld sömu aðstöðu til þess að hafa
áhrif á hinn almenna borgara eins og þegar um
væri að ræða kjörna fulltrúa á þjóðþingum eða í
sveitarstjórnum.
I framhaldi af birtingu þessarar úttektar hefur
Morgunblaðið ítrekað fjallað um þau sjónarmið,
sem þar komu fram, og hvatt til umræðna um þau
hér á Islandi. Út frá þessu sjónarmiði eru því um-
ræður forseta í slands og forseta Alþingis fagnað-
arefni.
Brezka tímaritið vitnaði mjög til Svisslendinga
í úttekt sinni en þeir hafa þróað stjórnai'hætti,
sem era töluvert ólíkir stjómskipulagi annama
lýðræðisríkja í Evrópu. Svisslendingar taka
ákvarðanir stórar og smáar í almennum atkvæða-
greiðslum en það er athyglisvert í Ijósi þess, að
æðstu menn þjóðarinnar eiga hlut að þessum um-
ræðum hér, að Svisslendingar hafa ekki tekið upp
embætti þjóðhöfðingja með sama hætti og við
heldur era ákveðnir fulltrúar, sem gegna því hlut-
verki með sérstökum hætti, hver um sig í eitt ár.
Það er auðvelt að sjá fyrir sér hvers konar
ákvarðanir yrðu teknar í almennum atkvæða-
greiðslum hér á Islandi. Þar gæti verið um að
ræða veigamikil mál á borð við fiskveiðistjórnar-
kerfi eða afstöðu til stærri málefna á sviði um-
hverfisverndar á borð við Fljótsdalsvirkjun.
Á vettvangi sveitarstjórna má nefna deilur um
skipulagsmál, vegastæði o.fl., sem lengi hafa
þvælst fyrir sveitarstjórnum, en varða almenning
miklu.
Rökin fyrir því, að þróa lýðræðið á þennan veg
era augljós þegar grannt er skoðað og þá ekki sízt
vegna aðgengis almennings að upplýsingum.
Hins vegar er ljóst, að í slíku kerfi væra ákveðnar
hættur fólgnar. Ekki sízt þær, að ef of mörg mál
yrðu lögð undir atkvæði hins almenna borgara
mundi fólk verða leitt á þessum atkvæðagreiðsl-