Morgunblaðið - 19.10.2000, Blaðsíða 32

32 FIMMTUDAGUR 19. OKTÓBER 2000
MORGUNBLAÐIÐ
LISTIR
Borgin með
augum
málaranna
Gunnar Karlsson f. 1959, Austurstræti 1980, olfa.
MYNDLIST
Hrafnhildur Schram
lleykjavík málaranna
MÁL OG MENNING/
REYKJAVÍK
MENNINGARBORG
EVRÓPU
Útlit, umbrot og kápa: Mál og
menning /Margrét E. Laxness.
Ljésmyndir; Guðmundur Ingólfsson
og að auk; Anna Fjóla Gísladóttir,
Kristján Pétur Guðnason, Pétur
Sörensson og fvar Brynjólfson.
Prentvinnsla: Prentsmiðjan Oddi
hf. Verð 4.500 krónur.
KOMIN er út stór og vegleg bók er
ber titilinn, Reykjavík málaranna, og
eins og nafnið ber með sér hefur hún
með sýn íslenzkra málara til höfuð-
borgarinnar og umhverfis hennar að
gera. Það er svo ekki vonum íyrr að
menn færu að sinna þessum þætti í ís-
lenzkri málaralist, sem grannt skoðað
ætti að vera meiri sjónræn sagnfræði
en nokkur Ijósmyndabók, því hið
skynræna verður þá um leið þátttak-
andi í ferlinu. Hér höfum við málar-
amir verið seinir að taka við okkur í
ljósi þess hve yfirmáta myndræn
borgin var lengstum, sem og allt hið
óspjallaða í umhverfi hennar er enn í
dag. Nútíminn hefur svo fært mynd-
listarmönnum ný og fersk viðhorf að
glíma við auk nýrra sjónarhoma.
Þetta kemur greinilega fram í hinum
mikla ytri mun sem er á elstu og
yngstu myndverkunum er bókina
prýða, en þó er það svo að gerendum-
ir virðast jafnaðarlega hafa verið mun
uppteknari af stemmningunni og sér-
stökum sjónarhomum en heimildar-
gildinu. Þeir voru sem sagt að reyna
fyrir sér í gerð myndverka, frekar en
varðveislu staðbundinna sjónvídda
fyrir eftirkomenduma, enda hefur
þeim hinum fyrstu síst af öllu dottið í
hug að borgin ætti eftir að þenjast í
þeim mæli út sem hún hefur gert. Hið
myndræna er einnig yfirleitt í fyrir-
rúmi varðandi val mynda, þótt einnig
sé leitast við að bregða upp sýnis-
homi af einu og öðm í atvinnusögu
borgarinnar í samræmi við formála
Guðjóns Friðrikssonar. Þó er umdeii-
anlegt hvort skrif hins ágæta og
fjölfróða sagnfæðings, hversu góð
sem þau kunna að vera, eigi erindi í
slíka bók, sem fær þá nokkum svip af
upplýsingariti og ferðabæklingi eink-
um vegna þess hve fátt í bókinni skar-
ar skrif hans og hve almenns eðlis
þau eru. Klifað er á staðreyndum sem
getur að lesa í nær öllum ferðapésum
svo sem tuggunni um heimsókn
Reagans og Gorbatsjovs og eitthvað
virkar þetta á röngum stað. Ferða-
langurinn er einfaldlega ekki svo
ófróður lengur, jafnvel ekki þótt hann
sé frá Chile eða Kuala Lumpur, og
þetta hlýtur að koma hinum mennt-
aðari útlendingum afar spánskt fyrir
sjónfr. Þá er þróun Reylqavíkur ekk-
ert einsdæmi og þannig ekki mikið
lengra síðan Valby í Kaupmannahöfn
var uppi í sveit og svæðið fyrir ofan
verslunargötuna í London, sem Is-
lendingar þekkja best til, vom langt
fram á nítjándu öld gróðursæl veiði-
lönd aðalsins. Hvomtveggja maka-
laust að ímynda sér og þó em staðar-
búar ekki í síbylju að klifa á þessu í
ræðu, riti og listaverkabókum.
Það er vel til fallið, að fyrstu mynd-
frnar skuli vera eftir Þóm Péturs-
dóttur Thoroddsen og Benedikt
Gröndal Sveinbjamarson, þótt báðar
séu gerðar á 19. öld, þ.e. 1873 og 1899,
en bókin vísi annars til 20. aldar. Hinn
uppmnalegi og bemski svipur hittir í
mark og þær em báðar gott betur en
sjónrænir uppdrættir og almenn
sagnfræði, standa þó afar vel fyrir
sínu sem slíkar ásamt því að hafa
ómælt og víðfeðmt heimildargildi til
hliðar. Það er stórt stökk frá þeim til
myndar Jóns Helgasonar biskups af
Lækjargötu, meira um lærð tilþrif og
kaupstaðarbragurinn öllu þróaðri,
vafalaust leyndist afar góður málari í
hinum geistlega manni, en hann
sinnti listinni einungis sem leikmaður
alla tíð. Fyrstu skóluðu Reykjavíkur-
málaramir vom svo Þórarinn B. Þor-
láksson og Ásgrímur Jónsson, gefi
maður sér að Sigurður Guðmundsson
hafi ekki málað neinar staðarmyndir.
Efnistök þeirra em allt önnur og af
málverkunum má auðveldlega ráða,
að báðir hafi gert sér góða grein fyrir
því að málaralist útheimtir þekkingu,
aðhald og vinnu. Næstum lygilegt
hve vel þeir tóku við sér og yfirfærðu
þekkingu sína yfir á rammíslenzkan
veruleik, þannig á það að vera og
einnig í góðu samræmi, að hér er um
að ræða jafnaldra Edvards Munchs
og Vilhelms Hammershöi. Mynd Þór-
arins, Sumarkvöld í Reykjavík, er
ómetanleg og einstök perla og þótt
hún beri sterkan svip af rómantísku
stefnunni og Caspar David Friedrich
er mikið af rammíslenzkri dulúð í
henni. Slíkar myndir hafa höfðað
sterkt til núlistamanna síðustu ára-
tuga og einnig gesta á listasöfnum
sem standa sem bergnumdir fyrir
framan þær.
Mynd alþýðumálarans Gísla Jóns-
sonar af Reykjavíkurhöfn ber þess
greinileg merki að hann hefur getað
stuðst við þróaðri fyrirmyndir en
Þóra og Benedikt og aftur er það hin
klára og djúpa stemmning sem vokir
yfir öllu. Mynd Baldvins Björnssonar
er líka hrein stemma en öllu myrkari,
leiðir mun frekar hugann að seinni
tíma málverkum með úthverfa inn-
sæið að leiðarljósi. Hin fræga mynd
Jóns Stefánssonar, Höfnin, frá 1924
olli svo kaflaskUum í íslenzkri myndl-
ist, einkum hvað byggingarlögmál
snerti og þar var hann mikill áhrifa-
valdur.
Kaflaskil verða í bókinni með
myndum Kjarvals, sem eru meira af
umhverfi Reykjavíkur, Sundunum og
Esju, heldur áfram í hinu töfrandi
málverki Eyjólfs Eyfells af Nesstofu
og Snæfellsjökli. Þá er vikið að at-
vinnuháttunum í málverkum Kristín-
ar Jónsdóttur og Muggs og nú tekur
myndavalið sundurlausari stefnu,
rokkar á milli hreinna stemmninga
og Reykjavíkm-mynda. Og hvernig
sem litið er til myndar Errós er hún
ekki Reykjavíkunnynd í sama skiln-
ingi og aðrar í bókinni og virkar
þannig mjög framandi í þessari sam-
antekt. Um að ræða ljósmyndaklipp,
en ekki beina lifun í návígi við við-
fangsefnið. Nútíminn greinist helst í
myndum þeirra Magnúsar Kjartans-
sonar, Gunnars Karlssonar og Hall-
gríms Helgasonar og eiga allar mikið
erindi í bókina. Það verður svo að
segjast að minna skilur maðui- valið á
fjallamyndum, sértækum myndheild-
um og örsögum sem þó má spinna
einhver fræði við.
Val myndanna í bókina má vera
umdeilanlegt og víst er að mörgum
mun finnast sitthvað vanta í hana og
sakna ýmissa þjóðkunnra málara.
Um litgreininguna er erfitt að fjalla
þar sem maður hefur ekki beinan
samanburð, en hvað einstakar snert-
fr, sem maður þekkh- vel til, sýnist
hún full hrá, einkum ímyndunum
Kvöld í Reykjavík eftir Ásgrím Jóns-
son, Höfnin, eftir Jón Stefánsson og
Snæfellsjökull eftir Eyjólf J. Eyfells,
en hvað ýmsar aðrar snertir sýnist
manni mjög vel hafa tekist.
Hrafnhildur Schram hefur valið þá
leið að skrifa mjög almennan og upp-
lýsandi texta um eitt og annað í
kringum viðfangsefnin í stað þess að
lesa jafnaðarlega í verkin og má vera
hennar leið, en þegar hún svo gerir
það ristir lýsingin ekki djúpt. Trauðla
getur maður verið sammála því, að í
myndum Karólínu Lárusdóttur íyiir-
finnist nokkur tegund ofurraunsæis,
eins og það hefur verið skilgreint til
þessa. Málverk Gunnars Karlssonar,
Austurstræti, er mun nær þeirri skil-
greiningu og ekki sé ég mikinn skyld-
leika við skáldskap í henni né ástar-
játningu Tómasar Guðmundssonar,
öUu frekar óskáldlegan, hráan og
napran hvunndaginn og hér hefur
vissulega verið stuðst við ljósmynd.
Bókin er vel úr garði gerð, útlits-
hönnun góð, en ekki skil ég endur-
tekinn bókartitilinn neðarlega á
hverri síðu sem er sjónmengun og óv-
irðing við listaverkin, minnir helst á
merkimiða á vöruumbúðum og á eng-
an veginn við.
Hugmyndin að bókinni er frábær
og tilefni til að þróa og vinna hana
enn frekar, taka þá útlendinga með í
leikinn, virkja svo fleiri við val mynda
og lestur þeirra.
Bragi Ásgeirsson
Nýjar bækur
• Úr sumarsænum - Vest-
mnrinucyjabók - er Ijósmynda-
bók eftir Ólafíu Ásmundsdóttur
þar sem höfundur lét draum sinn
rætast um að
búa til ljós-
myndabók um
æskustöðvar
sínar. Bókin er
safn nýrra Ijós-
mynda sem all-
ar eru teknar á
Heimaey að
sumarlagi. Efni
hennar er lítið
ferðalag um
Heimaey er byrjar við innsigl-
inguna inn Víkina, síðan er haldið
út á Eiði, niður á bryggju og að
Dalfjalli. Eftir viðkomu í bænum
er farið út í Klauf, upp á Stór-
höfða og þaðan austur með Eyju
og út á Nýjahraun. Fegurðin
blasir allstaðar við, náttúran leik-
ur sér með gamalt land og nýtt í
endalausri fjölbreytni og sumar-
blátt hafið allt um kring.
Bókin er 80 blaðsíður í stóru
broti og er oftast ein mynd á
síðu.Textinn er á íslensku, ensku
og þýsku, en sér kápa er fyrir
hvert tungumálanna.
Útgefandi bókarinnar er höf-
undur, Ólafía Ásmundsdóttir,
Krókabyggð 34, Mosfellsbæ, og
dreifing er á sama stað. Sími 566
7271. Leiðbeinandi verð 3.900 kr.
• Þriðjudagar með Morrie er
eftir Mitch Albom í þýðingu Ár-
manns Arnar Armannssonar.
„Bók um hugrekki, visku, ást-
ina og hvernig lifa eigi lífínu og
horfast í augu við dauðann.
Þekktur blaðamaður í Banda-
ríkjunum, Mitch Albom, komst á
snoðir um að gamli kennarinn
hans, Morrie Schwarts, þjáðist af
ólæknandi sjúkdómi. Hann tók að
heimsækja hann reglulega á
hverjum þriðjudegi. Þeir röbbuðu
um lífið og tilveruna - og úr varð
athyglisverð og hrífandi leiðsögn
um lífið. Þriðjudagar með Morrie
er margföld metsölubók víða um
lönd og hefur m.a. verið samfellt í
efstu sætum metsölulista New
York Times sl. þrjú ár,“ segir í
kynningu útgefanda.
Þýðandi bókarinnar er Armann
Orn Armannsson, fyrrverandi
framkvæmdastjóri Armannsfells
hf „
Útgefandi er Nýja bókafélagið.
Bókin heitir á frummálinu
Tuesdays with Morrie. Hún er
192 bls. Sigurþór Jakobsson
hannaði kápu og sá um umbrot,
fflmuvinna og prentun fór fram í
Steinholti og bókband í Flatey.
Verð kr. 2.680.
Ólafía
Ásmundsddttir
AV/S
Sími: 533 1090
Fax: 533 1091
E-mail: avis@avis.is
Dugguvogur10
Þú borgar
fyrir 2 daga
en færð 3
•v^íESSSr ‘'''ÍÍ122SB2,

rafeí;, } . || J
U'HMat .-• ••- e.. ••-
• Sf

B erlínarbj arnar-
ins minnst
AÐSTOÐARMAÐUR listamannsins
Ottmar Hörl vinnur hér að því að
koma tiu þúsund rauðum og hvítum
björnum fyrir við Brandenborgar-
hliðið í Berlín. Með verkinu vill
Hörl kalla fram minningar um
Berlínarbjörnin, en dýrið er að
finna á skjaldarmerki borgarinnar.