Morgunblaðið - 20.10.2000, Blaðsíða 18

18 FÖSTUDAGUR 20. OKTÓBER 2000
MORGUNBLAÐIÐ
HÖFUÐBORGARSVÆÐIÐ
Húsin við horn Túngötu og Aðalstrætis eiga sér ríka sögu
Flest rekja sögu
sína aftur til
Innréttinganna
Ljósmynd/Pétur Brynjólfsson
Aðalstræti 16 var m.a. bústaður landfúgeta á fyrstu árum 18. aldar.
Ljósmynd/Skarphéðinn Haraldsson
í Aðalstræti 18 eða Uppsölum var veitinga-
staður, þar sem skáldin Tómas Guðmundsson
og Halldór Laxness voru tíðir gestir.
Húsið í Aðalstræti 8 eða Fjalakötturinn,
sem hýsti fyrsta leikhús landsins, var rif-
ið árið 1985.
REITURINN á homi Tún-
götu og Aðalstrætis þar sem
fyrirhugað er að reisa hótel á
sér langa og athyglisverða
byggingarsögu. Þar stendur í
dag eitt elsta hús borgarinnar,
Aðalstræti 16, sem á rætur sín-
ar að rekja til Innréttinganna.
Elsti hluti þess húss er lík-
lega frá árinu 1762, en húsið
var byggt í mörgum áföngum
og hefur því breyst mikið í
gegnum árin og aldimar.
Rétt fyrir aldamótin 1800
var veitingasala í húsinu en ár-
ið 1796 keypti stjómin það
handa landfógetaembættinu
enda var húsið talið eitt besta
íbúðarhús bæjarins. í húsinu
var skrifstofa landfógetaemb-
ættisins og íbúð landfógeta
uns Bergmannsstofa var keypt
árið 1830.
Fyrsta skólahús
borgarinnar
Eftir 1830 gaf stjómin húsið
í því skyni að þar yrði sett á fót
svokallað fátækrahús, en í stað
þess var þama stofnaður
bamaskóli og var hann starf-
ræktur allt til ársins 1848.
Húsið var því fyrsta skólahús
bæjarins.
Jón Guðmundsson, alþingis-
maður og ritstjóri Þjóðólfs,
keypti húsið eftir að bama-
skólinn hætti starfsemi og bjó
þar til æviloka eða ársins 1875.
Árið 1899 eignaðist Hans And-
ersen klæðskeri húsið og bjó
fjölskylda hans þar í um 70 ár.
Andersen stækkaði húsið mik-
ið, en auk þess að búa þar rak
hann þar klæðskeraverslun.
Síðustu ár hefur aðallega verið
verslunarrekstur í húsinu, en
einnig hefur verið búið í því.
Höfuðból ungra
gáfúmanna
Á lóðinni Aðalstræti 18 stóð
eitt af húsum Innréttinganna,
það var torfhús sem hýsti ull-
arstofu verksmiðjanna. Húsið
hefur verið byggt fyrir alda-
mótin 1800 og stóð allt til árs-
ins 1830. Tómas Bech söðla-
smiður eignaðist húsið árið
1794 og átti til dauðadags eða
ársins 1814. Um 1830 keypti
Davíð Helgason pakkhúsmað-
ur húsið. Hann lét rífa það og
reisti í staðinn lítið timburhús,
sem kennt var við hann og
nefnt Davíðshús. Sigurður
Guðmundsson málari bjó síð-
ustu ár ævi sinnar í Davíðs-
húsi, en hann var fyrsti mynd-
listamaðurinn sem starfaði í
Reykjavík.
Árið 1872 eignaðist Magnús
Ámason snikkari húsið og árið
1902 lét hann rífa það og
byggði þrflyft hús með tumi á
suðvesturhominu, sem setti
mikinn svip á götuna. Húsið
var jafnan nefnt Uppsalir og
þar var lengi þekktur veitinga-
staður auk þess sem það var
notað til íbúðar. Uppsalir var
um skeið höfuðból ungra gáfu-
manna og á meðal tíðra gesta
vom bekkjarbræðumir Tómas
Guðmundsson og Halldór Lax-
ness.
Uppsalir stóðu allt til ársins
1969 en þá var húsið rifið þar
sem aðalskipulag Reykjavíkur
frá 1962 til 1982 gerði ráð fyrir
því að Suðurgatan yrði lengd
til norðurs að höfninni. Af
þeirri framkvæmd varð ekki
og hefur lóðin verið óbyggð frá
1969 og þar em nú bflastæði.
Fyrsta leikhúsið á landinu
Á lóðinni Aðalstræti 8 stóð
fyrst pakkhús Innréttinganna
og var það stokkahús. Húsið
var selt árið 1791 eins fleiri af
eignum fyrirtækisins og
keyptu kaupmennimir Þorkell
Bergmann og J.H. Tofte húsið.
Þeir endurbyggðu það og
stækkuðu og ráku verslun í
húsinu. Skömmu eftir alda-
mótin 1800 var verslunin kom-
in í hendur Bjöms Benedikts-
sonai- Fjeldsteds og árið 1822
eignaðist Einar Hákonarson
hattari húsið og var það þá
nefnt Hákonsenshús. Einar
notaði húsið bæði sem íbúðar-
hús og hattagerðarverkstæði.
Á meðal íbúa í húsinu vom
skáldin Sigurður Breiðfjörð og
Jónas Hallgrímsson, sem bjó
þar er hann hafði síðast við-
dvöl í Reykjavík.
Anna, dóttir Einars, eign-
aðist húsið eftir föður sinn.
Hún giftist Valgarði Ó. Breið-
fjörð, trésmið og síðar kaup-
manni, og var húsið upp frá
því talið hans eign.
Um 1880 hóf Valgarður að
stækka húsið og næstu ámm
lét hann innrétta leikhús í
sambyggðu bakhúsi. Leikhús-
ið var nefnt Breiðfjörðssalur-
inn, en ýmsir efuðust um
hversu vandað það væri og var
það því uppnefnt Fjalaköttur-
inn. Árið 1906 hóf þama göngu
sína Reykjavíkur Biograf-
theater, sem síðar var nefnt
Gamla Bíó og starfaði það í
Aðalstræti 8 til ársins 1927 er
það fluttist í nýtt hús við Ing-
ólfsstræti.
Ýmis félagasamtök höfðu
um skeið aðsetur í húsinu m.a.
Góðtemplarar og Kommún-
istaflokkur íslands. Verslun-
arrekstur var jafnan í húsinu
og einnig var það leigt til íbúð-
ar. Meðal þeirra sem bjuggu
um langa hríð má nefna hinn
kunna útvarpsmann Helga
Hjörvar rithöfund og fjöl-
skyldu hans.
Síðustu árin var húsið lítið
notað og hrömaði það tals-
vert, eftir 1980 stóð mikill
styr um hvort ætti að varð-
veita það og urðu lyktir þær
að árið 1985 var húsið rifið til
gmnna.
Svefnskáli
Innréttinganna
Á lóðinni, þar sem ráðgert
er að reisa hótelið, er einnig
fomfrægt hús sem stendur við
Gijótagötu 4, en það hús mun
ekki verða hluti af götumynd
Aðalstrætis eins og gefur að
skflja. Húsið á sér samt sem
áður mikla sögu því á lóð þess
stóð torfhús sem var svefn-
skáli fyrir starfsfólk Innrétt-
inganna. Sumir hafa talið að
þetta hús hafi verið hluti af
Víkurbænum og að þar sé að
finna bæjarstæði landnáms-
mannsins.
Benedikt Gröndal Jónsson,
skáld og yfirdómari, eignaðist
húsið árið 1811 og lét rífa það og
reisa í staðinn hús sem jaihan
var kaflað Gröndalsbær og stóð
fram undii- síðustu aldamót.
Árið 1896 var húsið rifið og
síðan reist það hús sem enn
stendur, jámvarið timburhús.
í því húsi bjó um tíma Stefán
Eiríksson myndskeri, sem oft
var nefndur hinn oddhagi og
rak þar myndlistarskóla um
skeið. Borgarsjóður eignaðist
húsið árið 1973 og lét gera það
upp og hefur það verið notað til
íbúðar.
Heimildir: Páll Líndal. Reykjavík:
Sögustaður við Sund. Örn og Orlygur,
Reylgavík 1986.
Guðmundur Ingólfsson, Guðný
Gerður Gunnardóttir og Hjörleifur
Stefánsson. Kvosin: Byggingarsaga
miðbæjar Reykjavíkur. Torfusamtök-
in, Reykjavík 1987.
Formleg ákvörðun um byggingu hótels á horni Túngötu og Aðalstrætis verður tekin eftir mánuð
Miðborg
NYTT fjögurra stjörnu hótel
á homi Túngötu og Aðal-
strætis verður byggt í anda
þeirra húsa sem þar stóðu á
sínum tíma. Að sögn Þor-
steins Bergssonar, fram-
kvæmdastjóra Minjavemdar
hf, verður lögð mikil áhersla
á að halda í gömlu götumynd-
ina þannig að eftir upp-
bygginguna standi gatan
undir nafni sem Aðalstræti
Reykjavíkur.
Enn er ekki búið að taka
formlega ákvörðun um bygg-
ingu hótelsins en viðræður
standa yfir á milli fast-
eignafélagsins Þyrpingar hf,
sem er í eigu fjölskyldu
Pálma heitins Jónssonar,
stofnanda Hagkaups, og
Minjavemdar hf sem er í eigu
Reykjavíkurborgar, ríkis-
sjóðs og Minjar um byggingu
hótelsins. Að sögn Þorsteins
er búist við því að formleg
ákvörðun verði tekin eftir
mánuð.
Þorsteinn sagði að stefnt
væri að því að Þyrping og
Minjavemd myndu stofna
með sér félag sem sæi um
byggingu hótelsins. Hann
sagði að þriðji aðilinn yrði
Hótel byggt á grunni nokkurra
virtustu húsa borgarinnar
síðan fenginn til þess að sjá
um rekstur þess.
Byggingarnar tengdar
með glerhýsi
Tillagan að hótelinu er
byggð á deiliskipulagi sem
var samþykkt 1998 fyrir lóð-
irnar Aðalstræti 12 til 18 og
Túngötu 2 til 4.1 tillögunni er
öll sú byggð sem deiliskipu-
lagið gerir ráð fyrir og gott
betur nýtt til hótelreksturs
og því þyrfti að breyta deili-
skipulaginu aðeins áður en
ráðist yrði í framkvæmdir.
I skýrslu um tillöguna
kemur fram að alls er gert
ráð fyrir 73 herbergjum á
hótelinu, 42 herbergi eru
tveggja manna og 31 her-
bergi er eins manns. Stærðir
herbergjanna em samkvæmt
nýjum staðli fyrir fjögurra
stjömu hótel og er gert ráð
fyrir að hótelið í heild upp-
fylli þau skilyrði.
Ilótelið verður byggt á
gmnni Qögurra af elstu og
virtustu húsum borgarinnar,
Aðalstrætis 16, sem m.a. var
íbúðarhús landfógeta um
tíma, Aðalstrætis 18, þar sem
veitingastaðurinn Uppsalir
var starfræktur fyrr á öld-
inni, Aðalstrætis 8, eða Fjala-
kettinum sem hýsti fyrsta
leikhús bæjarins, og Gijóta-
götu 4 sem sumir telja að hafi
verið hluti af Víkurbænum
og að þar sé að finna bæjar-
stæði landnámsmannsins.
Tvö af þessum húsum
standa þaraa enn, þ.e. Aðal-
stræti 16 og Gijótagata 4 og
er gert ráð fyrir að þau verði
hluti af hótelinu en hin húsin
verða endurbyggð að hluta
eða framhlið þeirra. Allai'
byggingamar munu síðan
tengjast með glerhýsi.
A 1. hæð eða jarðhæð er
aðalinngangur hótelsins frá
Aðalstræti, þar er afgreiðsla
og skrifstofa hótelsins, snyrt-
ingar o.fl. í Aðalstræti 16
verður m.a. gestamóttaka,
setustofa og kaffihús sem
getur opnast til suðurs út á
svokallað landnámstorg sem
mun standa næst hominu á
Túngötu og Aðalstrætis.
Á jarðhæð hússins, þar
sem Fjalakötturinn stóð, er
gert ráð fyrir veitingasal
með eldhúsi í kjallara sem
mun þjóna kaffistofunni og
hótelinu í heild. Undir gleryf-
irbyggingu inn af afgreiðslu
og landnámstorgi er gengið
inn í ráðstefnusal, sem mun
rúma um 140 manns, en gert
er ráð fyrir að hægt verði að
skipta salnum í þrjár minni
einingar.
I byggingunni, þar sem
veitingastaðurinn Uppsalir
stóð áður við Aðalstræti 18,
er gert ráð fyrir geymslum,
íbúðum og hótelherbergjum.
I Gijótagötu 4 er gert ráð
fyrir skrifstofum hótelsins á
jarðhæð en samtals Qómm
tveggja manna herbergjum á
hinum tveimur hæðunum.
Aðkoma fyrir rútur og
gesti að hótelinu er fyrirhug-
uð frá Aðalstræti. Vöruað-
koma verður hins vegar frá
Grjótagötu eða hugsanlega
um bflakjallara. Engin bfla-
stæði tilheyra þeim lóðum
þar sem fyrirhugað er að
byggja hótelið og er því
gert ráð fyrir að bflastæðin
í bflageymslunni í Ráðhús-
inu og Vesturgötu 7 verði
notuð og hugsanlega í bfla-
kjallara frá Túngötu.