Morgunblaðið - 21.10.2000, Blaðsíða 62

§2 LAUGARDAGUR 21. OKTÓBER 2000
MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
Svar við fyrirspurn
RANNVEIG Jóns-
dóttir setti fram fyrir-
spurn til dómsmála-
ráðherra í Morgun-
blaðinu síðastliðinn
fimmtudag um rann-
sókn á vændi, m.a.
með tilliti til starfsemi
nektardansstaða, sem
ráðherra ákvað að
gangast fyrir. Ekkert
er sjálfsagðara en að
gefa upplýsingar um
fjt.öðu þessa máls, þó
áð Rannveig hefði
vissulega getað aflað
sér þeirra með minni
fyrirhöfn. Hins vegar
er gott að fá nú tilefni
til þess að segja á þessum vett-
vangi frá þeirri miklu vinnu sem
lögð hefur verið í þennan mála-
flokk á vegum dómsmálaráðherra
að undanförnu.
Ég get glatt Rann-
veigu með því að um-
rædd rannsókn hefur
nú staðið í nokkra
mánuði og er niður-
staðna að vænta innan
nokkurra vikna. Á
grein Rannveigar
mátti skilja að henni
þætti helst til hægt
ganga, en vitaskuld er
það svo að rannsókn
af þessum toga tekur
tíma ef vel á að vera.
Um leið og umræða
um starfsemi nektar-
dansstaða og mögu-
legt vændi kom upp
brást ráðherra við og
kallaði eftir tillögum frá fagaðilum
um hvernig mögulegt væri að gera
rannsókn á viðfangsefninu. Sú
rannsóknarvinna hefur nú staðið
yfir í nokkra mánuði eins og áður
sagði, en það er klárt að vændi er
afar vandmeðfarið
rannsóknarviðfangsefni. Athæfið
er ólöglegt og því dulið - fáir vilja
viðurkenna þátttöku, hvorki að
þeir bjóði slíka þjónustu né hafi
þegið hana. Þá eru fyrirliggjandi
opinberar upplýsingar af skornum
skammti. Erlendir fræðimenn hafa
bent á að í löndum þar sem vændi
er ólöglegt sé nær ómögulegt að
meta umfang þess með rannsókna-
raðferðum á borð við spurninga-
listakannanir, sem yfirleitt er beitt
í slíkum tilgangi. Vegna þessa hef-
ur verið talið best að gera við-
talskannanir til að nálgast upp-
lýsingar um málið. Meiri líkur eru
taldar á að réttar upplýsingar ná-
ist með þeim hætti. Þessi aðferð er
hins vegar tímafrek enda hefur
rannsóknin nú staðið yfir í fjóra
mánuði, sem telst ekki langur tími
þegar um er að ræða vandasama
Ingvi Hrafn
Óskarsson
Nektardans
*
Eg get glatt Rannveigu
með því, segir
—
Ingvi Hrafn Oskarsson,
að umrædd rannsókn
hefur nú staðið í
nokkra mánuði og
og er niðurstaðna
að vænta innan
nokkurra vikna.
rannsókn á borð við þá sem hér er
rastt um.
í rannsókninni hefur verið leit-
ast við að kanna hvort vændi sé
stundað meðal ungs fólks og hvað
knýi það til þess að afla fjármagns
með þeim hætti. Leitast hefur ver-
ið við að draga upp mynd af að-
stæðum þessara ungmenna. Þá
hefur athygli beinst að starfsemi
nektardansstaða, með það að
markmiði að varpa ljósi á hugsan-
legt vændi í tengslum við starf-
semina. I rannsókninni hafa verið
tekin viðtöl við fjölmarga aðila auk
þess sem aflað hefur verið víð-
tækra upplýsinga úr gögnum, sem
þykja geta varpað frekara ljósi á
viðfangsefnið. Ég tel ekki fráleitt
að ætla að þessi rannsókn veiti
okkur skarpari sýn á eðli og út-
breiðslu vændis á íslandi, þó að of
snemmt se nú að fullyrða nokkuð
þar um. Ég tel líka mikilvægt að
geta þess að samhliða þessari
rannsókn er nú á vegum dóms-
málaráðuneytisins unnið að ítar-
legri skýrslu um samanburð á
lagaumhverfi á Islandi og annars
staðar á Norðurlöndum varðandi
löggjöf og eftirlit með klámi,
vændi o.fl. Bæði rannsóknarverk-
efnin leggja nauðsynlegan grund-
völl fyrir stefnumótun til framtíð-
ar.
Höfundur er aðstoðarmaður
dómsmálaráðherra.
ISLENSKT MAL
MÉR hefur borist afar
vinsamlegt og skemmtilegt bréf
frá Pálma Jónssyni á Sauðár-
króki. Drep ég hér á nokkur at-
riði sem þar koma fram. Meðal
annars barst mál hans að sögn-
inni að klaka sem er ævaforn og
kom fyrir í oddhendu Guð-
mundar Benediktssonar í 1073.
þætti. Þessi sögn merkir sama
og kvaka. Af henni er til nafn-
orðið klak sem einnig kemur
fyrir í fleirtölu, klök. Um fornan
höfðingja segir í kvæðinu Rígs-
þulu að hann „nam klök fogla“,
en það hefur aðeins verið á snill-
inga færi að kunna fuglamál.
Limrufélögum mínum sendir
Pálmi eftirfarandi kveðju sem
ég hef sagt þeim og þau þakka:
Ylhlýja málið með andblæinn bestan
alstaðar verðskuldar hrós.
Þjóstólfi þaðan og Vilfríði vestan
verða oft sannindin ljós.
Pá telur Pálmi að orðið þús-
öld = þúsund ár sé ekki rétt
hugsað og vill kalla fyrirbærið
1' tugöld, finnst að hitt sé hundr-
að þúsund ár. Umsjónarmaður
ætlar sér ekki hér í neina reikn-
ingslist, en minnir á sex orð sem
nú hafa komið fram um 1000 ár:
aldartugur (ég held höfund Pór
Jónsson fréttamann), þúsöld
(ég held höfund próf. Pórhall
Vilmundarson), stóröld (ég held
höfund Helga Hálfdanarson),
árþúsund (Sig. Eggert Davíðs-
son og fleiri) teinöld (fréttir
Stöðvar II) og nú frá Pálma
Jónssyni tugöld. Sjálfur notar
umsjónarmaður hið látlausa orð
Helga Hálfdanarsonar stóröld,
en aðrir velja fyrir sig. Sjá svo
grein Þórhalls Hróðmarssonar
hér í blaðinu 13. sept.
Látum Pálma orða uppá-
stungu sína í bundnu máli:
Öll í kristni upp við uxum,
ung þar námum talna val.
Msöld verður þrugl í hugsun
þegar fagna tugöid skal.
Umsjónarmaður þakkar
Pálma bréfið og góð orð sem
með fylgdu.
★
Til mín hringdi Skúli Ólafs-
* son fyrrverandi sjómaður til
þess að andæfa ljótum og óþörf-
um tvítekningum. Hann tók
dæmi: áhafnarmeðlimur, val-
kostur og orsakavaldur. Állt er
þetta hárrétt hjá Skúla.
„Áhafnarmeðlimi“ (sjá Mbl.
síðu 2,8. sept.) er betra að kalla
áhöfn, það er nóg, mönnum eru
Umsjónarmaður Gísli Jónsson
1080. þáttur
settir kostir til að velja um, mis-
jafnlega góðir, jafnvel úrslita-
kostir, en ekki tvítekningin *úr-
slitavalkostir. I lífinu skiptast á
orsakir og afleiðingar. Lang-
lokan „orvakavaldur" er óþörf.
Umsjónarmaður notar tæki-
færið og tilfærir kennimyndir
sagnarinnar að valda, þátíð olli
og lýsingarháttur þátíðar hef
valdið. Skúla sendi ég bestu
kveðjur.
★
Árni R. Árnason sýnir enn
umhyggju sína fyrir móðurmál-
inu og sendir mér hið skilmerki-
legasta bréf sem ég birti með
þökkum, fýrri hlutann hér og
síðari hlutann í næsta þætti:
„Heill og sæll Gísli.
Tungumálið okkar, íslenskan,
er ekkþeinungis það sérkenni
okkar íslendinga sem öðrum
sérkennum betur greinir okkrn-
frá öðrum þjóðum, heldur er
hún um leið okkar eina tæki til
að skila hverri uppvaxandi
kynslóð Iítt brengluðum menn-
ingararfi þjóðarinnar um þús-
und ár. Án íslenskunnar værum
við rótleysingjar í heimi mikilla
og hraðfara breytinga, ekki að-
eins á sviði nýjustu tækni held-
ur fjölmörgum syiðum mann-
legra athafna. Ég hef ætíð
óblandna ánægju af þáttum þín-
um í Morgunblaðinu, enda kast-
ar þú ekki til þeirra höndunum.
í þeim fjallar þú um viðfangs-
efni sem ég tel afar mikilvægt.
Ég ætla nú að nefna við þig fá-
ein atriði, hið síðasta að vísu
nokkuð annars eðlis.
Ekki skrifa ég þér þetta sinn
vegna bögumæla og stundum
öfugmæla íþróttafréttamanna,
sem mér að vísu þykir enn fara
með afar slæmt mál í fjölmiðl-
um (og nægir að sinni að nefna
golflýsingamar með tvemum).
Nú sendi ég þér línu því ég
gladdist í gærmorgun þegar ég
opnaði Morgunblaðið. A forsíðu
þess var í fyrirsögn talað um ár-
þúsundamótaráðstefnu SÞ. Að
vísu dofnaði ánægjan þegar
kom að Degi sem sagði frá
þúsaldarráðstefnu SP. Allt síð-
an Réykjavíkurborg ákvað
þessa misheppnuðu nafngift á
nýja hverfið í Grafarholti hefur
þetta orðskrípi dunið á okkur
linnulaust í fjölmiðlum þar til
nú að Mogginn hóf upp betra
tungutak. Mér fannst algjör
óþarfi og raunar óþurftarverk
að smíða slíkt orðskrípi og
halda fram sem nýyrði í stað ár-
þúsunds. Eða hvernig þætti
sömu mönnum nýyrðið hundöld
um hundrað ár í stað aldar?
Frú Bibba á Brávallagötunni
hæddist mjög að þeim sem fara
rangt með málshætti og orðtök,
eða einfaldar setningar. Háð
hennar var ekki að ófyrirsynju
því margir verða til þess, en því
miður held ég að ábendingarnar
hafí farið íyrir ofan garð og neð-
an einmitt hjá þeim sem á
þurftu að halda. Stundum gera
menn þetta vegna misskilnings
á myndrænu máli sem á ekki
lengur samsvörun í daglegum
störfum. Oftar má þó kenna
kæruleysi viðkomandi. Undir
ágústlok heyrðust í hádegis-
fréttum RUY þessi gullkorn:
„... betur fór á en horfðist"! Og:
„Klukkunni vantar fjórar mín-
úturíeitt"!
Alþekkt er orðtakið „helm-
ingi stærra en“ og vonandi auð-
skilið. Með svipuðu móti segja
menn nú til dags „tvöfalt
stærra“ sem er þó ekki eins
skemmtilegt enda beinir það
engri sérstakri hugsun tO
áheyrandans. Hins vegar heyri
ég oft, og ekki síst í fréttatím-
um, sagt „tvöfalt minna en“ og í
hvert sinn lendi ég í óleysanleg-
um vanda, ég fæ engan botn í
þessa lýsingu.
★
Hlymrekur handan kvað:
Og enn var það Amgrímur stinni
sem ólst upp hjá frændkonu minni
týhraustur og frækinn
og svo tandur-ættrækinn
að trúlofast langömmu sinni.
★
Auk þess fær Telma Tómas-
son gildan staf fyrir að fara hár-
rétt með orðtakið að leita dyr-
um og dyngjum = alstaðar í
húsinu. Dyngja var sérherbergi
kvenna. Éf þrautleitað taldist,
var friðhelgi þessara herbergja
jafnvel rofin.
Petta orðtak skildist illa og til
er af því hin skemmtilega af-
bökun að leita með dunum og
dynkjum, sem merkir þá vænt-
anlega með hávaða og fyrir-
gangi.
★
Inghildur austan kvað:
I Lyngá er langt milli skara,
en hún lýkur ei samvistum para
sem hlaupa á svelli
og hittast í hvelli
svo hikslaust - þau viþ'a það bara.
„Geðveikir
dagar“
FJÓRIR dagar í
októberlok verða til-
einkaðir geðheil-
brigði í Háskóla Is-
lands þar sem
Stúdentaráð Há-
skóla Islands, í sam-
starfi við námsráð-
gjöf Háskólans og
Geðrækt, mun
standa fyrir ráð-
stefnu undir yfir-
skriftinni Geðveikir
dagar í Háskóla ís-
lands. Þarna er á
ferðinni smækkuð
mynd af stóru sam-
félagslegu verkefni
sem ber heitið Geð-
rækt og var formlega sett á lagg-
imar 10. október síðastliðinn. Geð-
rækt stendur fyrir eflingu á á
geðheilsu manna sem og auknu
forvarnarstarfi á geðsjúkdómum.
Á geðveikum dögum verða fyrir-
lestrar og umræður um geðsjúk-
dóma, geðheilsu og geðrækt fluttir
af ýmsum aðilum þjóðfélagsins
sem einnig munu sitja í pallborði
og svara spurningum gesta úr sal.
Efling
vitundar
Tilgangurinn með Geðveikum
dögum er fyrst og fremst að efla
vitund manna um geðheilsu sína
og annarra, opna umræðuna og
draga úr fordómum sem og að
auka forvarnir og fræðslu í samfé-
laginu öllu. Þannig er ætlunin að
minnka þá byrði og sársauka sem
geðraskanir geta valdið.
Af tíu sjúkdómum sem Alþjóða-
heilbrigðismálastofnunin telur
verða helstu viðfangsefni heil-
brigðisþjónustunnar á næstu ára-
tugum eru fimm geðrænir sjúk-
dómar og ber þunglyndi þar hæst.
Þessi staðreynd hlýtur að vekja
fólk til umhugsunar um mikilvægi
geðheilsunnar og nauðsyn þess að
hlúa að henni ekki síður en lík-
amanum.
Spennandi
viðfangsefni
Geðveikir dagar hefjast þann 23.
október og þeim lýkur 26. október
með leiksýningu. Fyrsta dag ráð-
stefnunnar verður fjallað um
geðraskanir með áherslu á kvíða,
prófkvíða, þunglyndi og streitu.
Næsta dag munu starfsmenn frá
Islenskri erfðagreiningu upplýsa
gesti um erfðarannsóknir á geð-
klofa og geðhvörfum, stöðu þeirra
og siðferði. Á þriðja degi verður
hugtakið og verkefnið geðrækt
kynnt og á lokadegi er stúdentum
boðið í leikhús að sjá Háaloft eftir
Völu Þórsdóttur. Verkið er verð-
Geðvernd
Geðraskanir, segja
Sara Hlín Hálfdánar-
dóttir og Þorbjörg
Sigríður Gunnlaugs-
dóttir, höggva skarð
í mannauðinn.
launaverk og fjallar um líf mann-
eskju sem býr við geðhvörf.
Brýnt
verkefni
Geðveikir dagar í Háskóla Is-
lands eru hugsaðir sem vettvangur
fræðslu og umræðna. Vanþekking
og fordómar eru þættir sem nauð-
synlegt er að vinna bug á þar sem
þeir valda því að þeir sem þjást af
geðröskunum taka ekki nógu
snemma á vandanum og eiga þar
með á hættu að hann aukist. For-
dómar eru því að vissu leyti hlekk-
ur í keðju sjúkdómsins. Frjór akur
fræðslu og umræðu hefur verið
skapaður að frumkvæði stúdenta
við Háskóla íslands og er það vilji
okkar sem að Geðveikum dögum
standa að sem flestir láti sig mál-
efnið varða. Geðraskanir höggva
skarð í mannauðinn og þær kosta
samfélag okkar háar fjárhæðir svo
ekki sé minnst á þann tilfinninga-
lega skaða sem þær valda. Hér er
um að ræða þarft verkefni sem
vonandi vekur fólk til umhugsunar
um mikilvægi heilbrigðrar geð-
heilsu. Vonandi að sem flestir sjái
sér fært að mæta í hátíðarsal Áð-
albyggingar kl.16 til 18: dagana 23.
til 26. október.
Sara Hlín er formaðurjafnréttís-
nefndar Stúdcntaráðs Háskóla
íslnnds.
Þorbjörg Sigríður er nemi við HÍ.
Sara Hlín Þorbjörg Sigríður
Hálfdánardóttir Gunnlaugsdóttir