Alþýðublaðið - 08.11.1934, Blaðsíða 3

FIMTUDAGINN 8. NÓV. 1934.,
ALÞtÐUBLAÐIB
3
Fræðsluhringar.
Viðtal við Friðrik Á Brekkan rithöfund.
sambandi í einhvem blaðadeilu
A^ÞÝÐUBLAÐIÐ hefir nokikrr
lum sinnum vakið athygli lesr
enda sinna á hinni stórmerku
fræðBluhriingahneyfiingu.
Blaðið hitti Friðniik Á. Brekkaln
rithöfund ,að máli í gær og not-
aðli þá tækifærið til þiess að
[icgigja fyrir hann nokkrar spurnf
ingar um fræösiuhringana. Inpan
fárrp daga kemur bók eftir Bnekto-
an um þetta ef;ni, og hann er eft|-
ir því sem blaðið bezt veit eini
fsliendilnguriinn, sem befir, kytnt sér
þiessi mál til hlýtar og tekið þátt
í starfi hringanna bæði í Dant
mörku og Svfþjóð.
Tíðindamaöur blaðsiins spyr:
í ' i i i ; : % . ": .
Hvar og hvenær" kyntust pér
fræðsluhringum fyrst.
Ég kyntist þekn eiginlega áður
en mér var það fyililega ljóst.
að þessi hiteyfing væri til. En
um bófementir.
Hvað segið þérj’umútbreiðslu
hreyfingarinnar.
HreyRingin er tiltölulega ný,
eins og nærri má geta, þegar hin,n
eiginltegi upphafsmaður hennar
ennþá er lit'iu meira en mdðaldra.
Fyrstu fr æ ðs lu h ringar nir voru
stofnaðir í Sviþjóð 1902 innan
Rieglunnar. Tiltölulega fáum áruni
síðar vair svo langt komið, að
Arbetaiinies Bildningsförbund var
stofnað. Og nú er starfsemin rek-
íin í fjölda félögum. Talið er að
starfandi fræðsluhringar séu nú
yfir 10 þúsuind í Svíþjóð og um
aOO þúsund manns taki þátt i
þeim. 1 Noragi er einnig talsvert
mikið um slífea starfsieani og í
Danmörku eininig, í báðum' þess-
um löinduim einkum í sambandi
Kom yður fyrst til hugar að
beita yður fyrir pessari hreyf-
ingu hér heima?
Ég hugsaði mér það eiginlega
strax þegar ég kyntist hreyfing-
(unni í Svíþjóð. En satt að. segja
mieti ég móðinn bæði í því og
íleiru eftir að ég kom heim aft-
ur. Alvarfega fór ég aftur að
buigsa xnn málið í sambandi við
Regluna og bindindLsstarfsemina.
Inraan Reglunnar var hreyfingin
orðiin til og ekkert líklegra en
að hún gæti enduirfætt hana hér
á Ifkan hátt og í Svíþjóð. Eftir
því sem ég hugsaði málið meira,
fann ég llka betur og betur, eða
þóttist finna, skyldl'eikann millá
þessarar hreyfingar og okkar
gamla alþýðlega sjálfsnámls. Mér
hefir því fundist að til okkar ættí
hún alveg sérstakt erindi. Otr
varpsráðiði leyfði mér í fyrra að
tala um máiið tvisvar sinnum.
En ég þóttist eiga talsvert eftir
ósagt um það, o>g ásetti mér því
að semja dálítið langa ritgerð uim
það. Þaði er hún, siem birtist nú í
Iftilli bók.
það v,ar á kennaranámsfeeiði í
Asfeov 1916—1917, að kteninari
Jnin[n í söglu, sagnfræðinguriinn C.
P. O. Christiansen, stofnaði hring
með nokkrum, keninariaefnum til
vísi'ndaíegs söigunáms. Mér var þá
strax fyililega ljóst, að fyrir
nokfeurn veg inn þrosfeaða mielnn
hafði aðferðin mikla yfirburði yjf-
ir vienjulegar feensiuaðferðir.
Nokkru síðar' var þessi sami maðj-
lur í Svíþjóð, kyntist Oscar Ols-
sion og jgerði tilraunir með að
innfæra. hringina roeðal verka-
manna við verksmiðju þar næn-
lendis. Ég hygg að þetta hafi
verið einhvierj'ar fyrstu tilrauní-
ji;r þiar í lamdi. Litlu síðar dvaldi
ég nokfeuð langan tíma í Svíþjóð
í þeirn tiígangi að kynnast sænisfe-
um lýðháskólum af eigin neynd.
Þá -Hakst ég á fræðsiuhri'ngana og
■sarfsemi þeiir,ra bæði í skólunum
:og utan þeirra. Talsvert var um
hreyfinguna deilt í þá daga, og
voru þeiir til meðal lærðra manna,
sem höfðu ótrú á henni, ef hún
yrði til Þ'ess að alþýðan sjálf
færi að‘ taka sér dómsváid í aindi-
legum máluim, eins og t. d. bók-
mentuim, Man ég það, að t. d.
próf. Friedieriik Böök fór allhörð-
um oig háðulegum orðum um Os-
car Olsson og hreyfinguina í því
við Rejgluna. Ég býst viö að
hneyfingin hafi að einhverju leyti
ná'ð til allra land,a þar sem Reglj-
an starfar, en mismunandi mifei-
ið. Minst virðist hafa unnilst á
innan Reglulnpar í enskumælandi
löindiulnum.
Hvað áiitið" pér uin árangur
starfsins.
É,g læt mér nægja að benda á
árangurinn í Svíþjöð. En þar er
af mér kunnugri mömnium fuíl-
yit, að hreyfingiin hafi gerhreytt
(ftðia sé í þatm veg.'nn að gieibiisyta
öll'u viðborfi' alþýðiunnar, sérstak-
Itega þó verkamanna, t'l aílra
mianningar- og félags-mála. Ég
skal geta þiess, að ég veitti því
©ftirtekt á ferðum mínum, ab
verkamiéíi'n í bæj'Um virtust losa
miiklu ineira af góðum bókum en
stéttarbræður þéirra í Danmörku,
þar sem sveitafólk eigLmléga hafði
mieiri andlegan áhuga, sem það
hafði fangið frá grundtvigsku
Hvaða erindi álitið pér að
hreyfingin eigi hingað.
Ég er ekki í vafia urn að hún
gæti átt hingað mikiÖ erindi til
þess að manna þjóðina og vekja
hjá henni áhuga fyrir andlegu
liffi. Það er orðið dauft hjá okk-
ur, þvf verður ekki neitað. En í
því álí’t é,g beztu leiðina, að al-
þýðan sjálf' sé >og verði sem mest
sin'n leigi'nn lækinir og iieiðtogi. En
það er þó hér ,eins. og í Svíþjóð,
að aðalerindi hennar er í sánif
baindi við bindinddlsmálið. Það‘ er
eiins og Oscar Olsison segir utn
þetta mál, að sá, sem hefir lifað
samkvæmiislííinu í fræðisiluhijing-
unum í andlegu saims'tarfi mieð
jafninigjum sínum og með skáld-
um og spekingum alha, alda í
bókmientunum, hann getur ekki
sætt s:g við svo l.ága og iítil-
fjörlega nauitin eiinis og það, að
driekka áfengi eða þéss koinar, því
hanin gerir hærri kröfar til lífs-
nautna.
Sikólunum. Mér var' b:nt á, að í
Svíþjóð læsi sveitafólkdð mi na,
en að hiinn vakandi áhugi -vehka'-
manna fyrir bókum væri fræðiSluj-
hringunum að þakka. Annars er
hæ,gt að finna ræk'ilegra svar við
þteS'su í ritinu.
Ég vona líika að þess verði
ekki la ’.'gt að bíða, a'ð hið Lienzka
, Me ini'pga 'Eam' a d álþýou“ ver i
tCI, elns '0g Arbetarinas B.iíld:n,i' ug.ís-
íörbuindf í Svíþjóð og mni hér af
hiendi sama hlutverk fyrir and-
litegt og félagslegt líf álmienning's.
SKÓLAHÚS Mentaskólans á
Akureyri er nú 30 ára gam-
alt. Tvö síðustu sumur hafa
verið gerðar stórkostlegar end-
urbætur á pvi og hefir ríkis-
sjóður varið til pess 13 púsund
krónum. Núí sumar hafaheima-
vistarherbergin verið lögð
krossviði og á pann hátt gerð
mun vistlegri og skemtilegri en
áður. Fyrir verkinu hefir stað-
ið Stefán Gunnbjörn Egilsson,
heimavistarstjóri.
Aðsókn að skólanum ermjög
mikil, og telur hann nú 200
nemendur.
Sigurður Guðmundsaon, skóla-
meistari Mentaskólans á Akur-
eyri, bauð fyrir skömmu bla'ða-
mönnum að skoða skólann eftir
hina nýju viðgerö og miiklu umí-
hætur á herbengjum heimavilstí-
ar. Fréttamanni Alþýðublaðsins
var boðið að vera þar viðstaddur.
Skóiahúsiö er nú 30 ár,a gamalt
og var á sínum tima stærsta og
veglegasta skólahús á iandinu.
Þá var gert ráð fyrir, að 100
nemendur gætu stundað náim í
skólanum, en nú eru niemeindur !
síkólans rétt tvö hundruð. Skóla- 1
húsáið hefir þó ekki verið stækk- ■
að, en ýmsar stofur, sem áður |
voru notaðar fyrir söfn, hafa jafinr
framt verið notaðar sem kenslu-
stofur og heimavistarherbergjum
fjölgað.
Ástæðan til þess, að þetta
skólahús var reist og skóíinn
fluttur frá Möðruvöillum t'.l Ak-
ureyrar, var bruni skólahússins
á MöðíruvöLlum. Skólinn átti þá,
eins og jafnan síðan, góða talsi-
rnenn á þingi. Harjnies Haistcási
var þá þingmaður Eyfirðá'nga og
barðiist hann með oddi og eggju
fyrir sfeö lahússbygigiíngunni.
I fyrria surnar var skólirm niéi-
aður utan og jafnframt Sngav
og fcensíuistofur, en endurbætur á
helinaviistarherhergjum voru gerð-
ár í slumar sem leið.
Áðuir voru herbergin pappalögð
ofan að rhiðju, en úr því þiljuð
með panielviði, e;n í suimar hefir
krossvi'ð'ur verið lagöur iinnan á
ölil herbeTgin og krossviðúrinn
síðan lakkaður. Er!u herhergin
mun vistlegri eftír viðgerðina.
H'ið næsta, sem gera þarf fyriir
hiina uppvaxandi mentamenp,
siem stunda nám í skólanum, er
að ýtvaga samstæð húsgöign í
heimav'ÍBt'arherbieiigin. Ættu
stjómvöidin að hafa það í hulgja,
hvað hægt ier að gera í því efni.
í heimavist skólans búa nú mllli
70 og 80 ungiingar, bæði piItaE
og stúikur,’en fæði hafa íhieimaf
víist 102 nemendur. Borðsalurinn
er þó ekki svo stór, að állir geti
borðað samtímis, og verðla þeir,
sem ekki búa, í viistdlnni, að sætta
sijg viö að borða á eftiT'.
Kostnaður fyrir þá, sem hafa
búijð í heimavist, hiefir verið 50
i krönur á rnánuði fyrir fæði og
þjónustu. Ljós og hiti er ókeypis:.
Þó að visttn sé svo ódýr, sýniir
margr;a ára reynsla það, að
beimavistarnemendur dafna bet-
u;r en þeir, siem búa í bænum,
þyngjast þeir á hverjum vetri
stórum meir.
Aðsófen að skó lanum er nú
mieiiri en nokkr,u siinni áður, og
Jhiejfir nú í fyrsta skiftd orðiið að
Sikifta fyrsta bekk. Honum er þó
aðieiins skift í tveimur námsgreiní-
um, ensku og stærðfræði, og er
það gert með samþykki kens'u-
má/aráðherra.
NEMENDAHERBERGI 1 SKÓLANUM.
fflvaH á að gera fi sfildar
málunum?
Eftir Halldór Friðjónsson.
(Frh.)
vinsamltegum viðsfeiftum milli
Svíþjóð: Ýmsir halda að síldar-
[markáð'urAnn í Svíþjóð sé tapaður
Islend mgum. Ekki bendi ’ útkoman
á síðastiiðinni síldarvertíð á það.
1 anman stað munu Svíar þegar
hafa fengið nóg af síldarútgerðJ-
inini hér við land, sem riekift er
með stórtapi ár frá ári. I þriðjja
lagi getum við gert við(skifta-
samninga við Svia, sem gætu lyft
undir síldarkaup þeirra hér. Ár-
lega þurfum við að kaupa síldar-
tunu'ur fná útlöndum fyrir 3A
millj. kr. Salt í síld fyrir um %
millj. kr. Krydd fyrir um 100
þús. kr. Tunnurnar og saltið er
nær eiin|göngu keypt frá Noregi.
Því þá ekki að kaupa þetta af
Svium gegn því, að þieir kaupi
síldima af okkur? Þetta er að-
eins nefnt sem dæmi, en vafaj-
laust getum vér keypt ýmislegt
ánmað frá Svíþjóð, og líkurnar
visisiultega mikiar fyrir þvi, að
einmitt samningar um þessi við-
skifti myndu lyfta undir síld-
arsöíúina. Því má beldur ekki
gleyma, að nú situr jafnaðfir-
mannastjórn við völd i Svíþjóðf,
siem líkleg er að vilja styðja að
landanna.
Pólland: Vafalaust hefði mátt
sielja mun meira til Póllands í
sumar en gert var, befðu samn,-
iingar um það verið ger'ðir milli
rfkjanina. Vér gætum keypt alt
að því helmingi meira af kolum
þaðan en gert hefir veri'ð, án
þies's að ganga á viðiskiftasamn-
ingana við Bre,ta. Líka myndum
vér oss að skaðtausu ge,ta keypt
af Pólverjum rúgmjöl og fleira,
en alt þetta myndi glæða síldar-
söluna.
Þýzkaland: Áætiun mín um
síldarsöluna til Þýzkalands er
vitaskuld miðuð við' að núver-
andi viðskiftaástand ríki þar
ekki til Jangframa. Undir. venju-
ltegum kringumstæðum ættum við
líika að geta sieit þangað helmingi
rneira en ég áætla. En til þesis
að nokkur s,a 1 a gati átt sér staðj
þurfa samningar um viðskiftin að
vera gerðir milli ríkjanna. Ei;n-
staklingar megna þar engu.
Rúsisland: Það var eingöngu
trtegðu og þekkingar'skorti á hlut-
verki rfkisstjórnaiinnar aðfeenna,
að ekki v,arð áframhald á síldar-
sölu til Rússlands, þegár hún eitt
siinn var komin á. Þótt salan
þangað sé þeim annmörkum háð',
að gefa verður ársfnest á greiðslu,
hefir það ekki'Svo mikið að segja
þtegar um áframhaldandi viðskifti
er að rœ'ðia ár frá ári. Þótt um
minni hagnað væri að ræða á
síldarsölunni til Rússa en amnar'a
þjóða, væru viðskiftin við þá þó
ómetanlegur stuðnimgur síldarút-
vteginum, því reikna verður mieíil
því, að saian tll þeirra verði áft
af mnfmm ven.julega ársfranii-
leiðsiu. Og þó að jafnvel svo
væri, að salan tiJ Rússlands gæfx
sama sem engan hagnað sem kall-
að er, þá veitir slík aukning á
s'íldarframleiðsiunni ekki óveru-
ltega atvinnuaukningu í landinu.
Það ber því að leggja mikla á-
herzlu á, að taka upp síldarsölu
til Rússlands.
Finnland: Fininar hafa gert út
síldar.leiðangra hin-gað til Lands
undanfarið. A þessu hefir orðið
mikill halli — og hvað mestur í
ár. Ég er þiess fuliviss, að með
því að taka upp þó ekki sé niema
lítils háttar viðski'fti við Finna
— t. d. kaupa af þeim 20—30 þús.
síldartunnúr, myndum við þtegar
geta selt þeim nokkuð af síjd.
Þeir munu þegar veria saddir
•orðnir af útgerðinni hér við land.
Ameríka: Það eru þegair í byrj-
un viðskifti við Amerfkumenn á
þiessu sviði. Vafalaust „er auð-
velt að margfaida þau á næstu
árum, ef allrar varúðar og vand-
virfeni e,r gætt um verkun og
meðferð sildarinnar.
Um „önn'Uir lönd“ þarf ekki að
fjöiyrða. Danmörk kaupir a,lt af
nokk'U'ð af síld árlega og vafa-
laust opinast nýir markaðir, þó
överulegir séu í fyrisitiu, þegar far-
ið verður að ganga að stækkun
sildarmarkaðarins af vilja og
viiti.
Ég tel yfirstandandi tíma að
mörgu leyiti heppilega 'til að léita
ofantaldra viðskifta. Síjdarútgerð
ainnara þjóða hér við land í s'um'-
ar hefir ekki fært þeim annað
*
en armæðu og tap. Þetta eigum
vér að nota og bjóða þesisum
þjóðum hagkvæm viðskifti og
neyna að hafa þær of.a;n af þeim
óvan'da, sem síldarleiðangrar
þeirra hingað til Jands eru. Það
verður hezt gert meðan þeim
sviður síðasta tapið.
Norsku samningunum verður að
segja upp og fá landhelgislinuna
færða út, eins og tillögur hafa
komið fram um. Síldarútvegurinn
getur alis ekki sniðið sér friamí-
tíðarstakk með þetta sverði hang-
andi yfir sér. Vér 'eigum ekkert
vangert við Norðmenn. Af þeim
er einskis að vænta nema yfilr-
gangs. Þeir vilja engar skyldur á
sig taka fyrir þau frfðindi, er
þetta samningshnieyksli veitir
þeim hér, og helzt lltur út fyrir
að hafi verfð saminn og siettur
með það fyrir augum, að legigja
ísienzkan síldarútvieg í rústir.
Hiuinhindi höfum vér engiin af
saminingunum. Norðmenin. eru
þtegar orðnir sjálfum sér nógir í
kjötframleiðsl'unni. Kaupa líjtið og
l.á|gu verði af kjöti voru, og
mundu vera búnir að loka oss al-
vieg úti, ef þeir sætu ekki um
að notfæra sér þá hættuiegu að-
stöðu (fyrir oss), sem samning-
urinn veitir þeim. Þ>eir hafa wr-
ið áð þreifa fyrir sér í suinar.
Næsta sumar storma þeir land-
ið, ef ekki er að gert í tíina.
Þar áð auki er samninguiinn sú
sm,án fyrir oss, sem engin siðuð
þjóð á að liggja undir.
4 Mál ^ er komið að
fyrstu tillögunni og
malanna. þeirrj; £tem j)arf að
feoma í framkvæmd ef það á að
komast á, sem rætt hefir verið
um hér að framan. Það ersldpu.-
lagnfmg. síftkrsölmtrw-.
Ég efast ekki um að þetta verði
dteilnatriði Menn eru al.t af svo
átakanlega hræddir við að gieria
það, sejn rétt er. Þó er svo langt
komið, að nær því aliir hinir ó-
samstæðu og marglitu spáimitenn
í „síldarbriansa.num“ þora ekki
annað tep að æskja leinhverra sam-
taka, einhverrar skipulagningar á
sildarsölunni, eða hluta hennar.
Svo eru þeir hræddir við kepp-
endur á síldarmarkaðinum og
hverir við aðra. En þeir vita ekk-
iqrt hvert á að stefna.
•Ég. held pví. óhikad fmjn, ad.
rfliib' eifji að reka síldarsöluna
allct og óskifta. Skal ég rökstyðja
það hér á eftir.
1. Sölusamlagshugmyndinni,
sem ýmsir hafa tengt vo;nir við,
er siglt í strand eftir reynsluna
frá í sumar, það hafa samlags-
menn sjálfir gert með fundarsam-
þykt .,á Siglufirði nú fyrir
skem'Stu. SamJag sí'ldarsaltenda
útilokar aldrei þá hættu, sem af
afskiítum útlendinga á sí'ldar-
sölumál stafa. í samþyktum áð-
urnefnds fundar á Sig lnfiröi var
andi erlendu kaupendanina a Iger-
l'tega ráðandi. Gallar sölusamlags
í liku sniði og inatjessíldarsamf-
iagið var reldö í sumar eru líka
margir, og aðstaða þess öíl stór'-
um erfiðari en ríkissölu. Stjórn-
endur þess eru samkeppnismenn í
húð og hár. Hræðslan heldur
þteim saman, ekki hugsjónin.
Bygging, sem neist er á slífeum
gnundvelli, getur hrunið, fyr í
dag en á morgun. Aðstaða smærrf
útgerðarmanna til samlagsins er
bærileig, þeir verða að afla sér
tunna og salts sjálfir, samiagið
gerir það ekki.
(Meira.)
Halldór Frid’jómmn..