Morgunblaðið - 02.12.2000, Qupperneq 41

I—
!
-ÍJí
I
Ili
-Í8Í.
I; BÍ~H
jviun
-
Norðurljósin
grænn og rauð-fjólublár, en þeir
stafa frá af örvuðu súrefni annars
vegar og örvuðu köfnunarefni hins
vegar.
Eins og áður sagði eru áhrif sól-
vindsins mest á kraga í kringum
segulpólana og þar eru norður- og
suðurljósin einnig mest áberandi. Á
íslandi erum við svo heppin að vera
í norðurljósakraganum að nóttu til
við eðlileg skilyrði.
Breytingar í sólvindinum valda
því hins vegar að kragamir geta
stækkað eða minnkað og sjást þá
ljósin á mismunandi breiddargráð-
um. Sem dæmi um þess konar
breytingar er að sólin sendir stöku
sinnum frá sér gífurlegt magn af
efni út í geiminn, svokallaða sól-
stróka. Þegar þeir ná til jarðarinnar
geta norður- og suðurljósakragarnir
náð mjög langt í átt að miðbaug og
dæmi er um að það hafi orðið vart
við Ijósaganginn á sjálfum mið-
baugnum.
Aðalbjörn Þórólfsson eðlisfræðingur og
Ögmundur Jónsson, starfsmaður Vísinda-
veQarins.
Hverjir aðrir en Banda-
ríkjaforseti höfðu vald yfir
kjarnorkuvopnum Banda-
ríkjanna á fyrri hluta kalda
stríðsins?
SVAR:
Bandaríkjaforseti var sá eini, sem
hafði úrslitavald um beitingu kjarn-
orkuvopna, en það var í verkahring
framkvæmdastjórnar Kjarnorku-
stofnunar Bandaríkjanna, Atomic
Energy Comission, að hafa vald yfir
slíkum vopnum og eftirlit með fram-
leiðslu þeirra.
Eftir seinni heimsstyrjöld sá
Harry S. Truman (1884-1972),
Bandaríkjaforseti (1946-1953) -
sem hafði fyrirskipað kjarnorku-
árásirnar á Hiroshima og Nagasaki
- til þess að öll málefni sem vörðuðu
kjarnorku og kjarnorkuvopn yrðu í
borgaralegum höndum, og að
Bandaríkjaher hefði ekkert ákvörð-
unarvald í þeim efnum. Það breytti
því ekki, að hann gerði kjarnorku-
vopn að lyldlþætti í hermálastefnu
Bandaríkjanna og gaf í skyn í hann
væri reiðubúinn að beita þeim, til
dæmis í Kóreustríðinu. En hann leit
aldrei svo á að kjamorkuvopn væru
„venjuleg vopn“ eins og sumir yfir-
menn Bandaríkjahers, heldur „bylt-
ingarafl" vegna tortímingarkrafts
þeirra.
Því studdi Truman árið 1946
þingsályktunartillögu öldungadeild-
arþingmannsins Briens McMahons
um að borgaralegri kjarnorkustofn-
un yrði komið á fót, sem hefði vald
yfir kjarnorkuvopnum og kjarnorku
í hernaðar- og efnahagsskyni. Hann
beitti sér gegn annarri þingsálykt-
unartillögu um að fela Bandaríkja-
her yfirumsjón með kjarnorkuáætl-
un Bandaríkjarstjórnar og var hún
felld.
Tillaga McMahons var samþykkt
og framkvæmdastjórn Kjarnorku-
stofnunarinnar skipuð árið 1946.
Reyndar var komið á sérstakri
samráðsnefnd milli Kjarnorku-
stofnunarinnar og deilda Banda-
ríkjahers án þess þó að skerða
sjálfstæði hennar. Hins vegar gat
Kjarnorkustofnunin aðeins heimil-
að notkun kjarnorkuvopna eftir að
hafa fengið til þess beina fyrirskip-
un frá Bandaríkjaforseta.
Valur Ingimundarson, stundakennari i
sagnfræði við HÍ.
Mynd/Kristján Kristjánsson
Draumsins stóra mamma.
LAUGARDAGÚR 2. DESEMBER 2000 41
■ Nýtc - nýtt
"BSia,
V)
O
Mörkinni 3, sími 588 0640
Opið mán.-fös. frá kl. 12-18.
Lau. frá kl. 11-16
Jólaföt
Jakka- og sniókingföt
Samkvæmis- og brúðarkjólar
Sængurgjafir
Prinsessan í Mjódd,
s. 567 4727
Aburður sem hrífur
MEÐ DJÚPVIRKUM ENSÍMUM
PENZIM er bylting I húðáburði, afrakstur áratuga rannsókna vfsindafólks
á Raunvlsindastofnun Háskóla fslands. PENZIM inniheldur djúpvirk, hreinsuð
enslm úr íslenskum sjávarafurðum og virðist auk mýkjandi, nærandi og
græðandi eiginleika, auka vellíðan fólks með ýmsa húð-, lið- og bólgusjúkdóma.
Pharmaco hf. annast sölu og dreifingu á íslandi