Morgunblaðið - 02.12.2000, Qupperneq 42

42 LAUGARDAGUR 2. DESEMBER 2000
MORGUNB LAÐIÐ
Læknisfræði
Sumir sýkkópatar geta
komist langt
Sjúkdómar
Fundinn arfberi sem
tengist einhverfu
Ný lyf við sykursýki
komin á markað
Tól og tæki
Vísindamenn greinir enn
á um farsíma
Er tölvunotkunin komin út í öfgar?
Reuters
Óttast að börn hljóti varanlegt líkanistjón
sökum þaulsetu við tölvur
Varað við „hnattrænu
neyðarástandi“
BÖRN sem eru að læra að nota tölvur
eiga á hættu að bíða varanlegt líkams-
tjón vegna þess, að því er sumir sér-
fræðingar telja. Segja þeir að þúsund-
ir bama hafi þegar hlotið skaða í
tengslum við notkun á tölvum. Breska
ríkisútvarpið, BBC, greinir frá þessu
á vefsíðu sinni.
Um er að ræða meiðsl á hálsi, í baki
og álagsmeiðsl, en lengi hefur verið
vitað að þetta tengist mikilli tölvu-
notkun og rangri lfkamsbeitingu hjá
íúllorðnum. Engar umtalsverðar
rannsóknir hafa verið gerðar í Bret-
landi á hættunni á álagsmeiðslum
meðal bama, sem eyða mörgum
klukkustundum við tölvur, við nám
eða leiki. Aftur á móti greina læknar
frá því að mikil aukning hafi orðið á
íjölda þeirra bama sem kvarti yfir
meiðslum er tengjast tölvunotkun.
Dr. Leon Straker, sem rannskar
þessi mál í Ástralíu, telur framtíðina
ekki bjarta fyrir böm í Bretlandi
verði ekkert gert til að takast á við
þennan vanda. „Ég held að verið geti
að við séum á þröskuldi þess sem
kalla mætti hnattrænt neyðar-
ástand," sagði hann. „Þetta er fyrsta
kynslóð bama sem hafa notað tölvur
frá unga aldri á meðan vöðvar og bein
í þeim em enn að þroskast. Ef ekki
verður fundið út nú þegar hvemig
hægt er að nota tölvur á ömggan
máta held ég að hætta sé á að mörg
böm muni skaðast af tölvunotkun."
Rannsóknir Strakers við Curtin-
háskóla í Perth í Ástralíu felast í notk-
un rafskauta og spegla, sem tengdir
em við tölvu, til að fylgjast með hreyf-
ingum bama þegar þau nota mús eða
lyklaborð.
Eitt þeirra bama sem eiga við
þennan vanda að stríða er Charlotte
Cook, sem er 14 ára. Hefur hún verið
undir læknishendi í fjögur ár. Hún
þjáist af sáram verk í hálsi og baki, og
er hann ætíð verri eftir langa setu við
tölvu. „Þetta er eins og vöðvaverkur
og amaverkur,“ er haft eftir henni á
fréttavef BBC. „Hann hverfur aldrei
og það skiptir engu hvemig maður
reynir að sitja eða liggja, maður getur
bara ekki komið sér þægilega fyrir.“
Associated Press
Hófleysi við matarborðið hefur verið tengt við hjartaáföll.
Mikil máltíð eykur
líkur á hjartaáfalli
New Orleans. Reuters.
ÞEIR sem neyta óvenjulega vel
útilátinnar máltíðar eru í mun
meiri hættu en aðrir á að fá
hjartáfall á næstu tveimur
klukkustundum eftir að staðið
er upp frá matarborðinu. Þessar
niðurstöður voru kynntar á
fundi bandarísku hjartasamtak-
anna (American Heart Associat-
ion) á dögunum.
Dr. Francisco Lopez-Jimenez,
sem starfar við háskólann í Mi-
ami, fór fyrir rannsókn þar sem
rætt var við tæplega 2.000
sjúklinga, sem fluttir höfðu ver-
ið á sjúkrahús vegna hjarta-
áfalls. I ljós kom ákveðin fylgni
þannig að mun líklegra reyndist
en ekki að viðkomandi hefðu
borðað óvenju mikið daginn sem
áfallið reið yfir.
„í ljós kom að óvenjulega vel
útilátin máltíð gat af sér fjór-
falda hættu á hjartaáfalli," sagði
Lopez-Jimenez. Hættan á slíku
áfalli reyndist tíföld á fyrstu
klukkustundinni og fjórföld þeg-
ar 60-120 mínútur voru liðnar
frá því að þung máltíð var
snædd. Þremur klukkustundum
eftir slíkan málsverð var hættan
orðin hin sama og í þeim tilfell-
um sem menn höfðu ekki brugð-
ið út af vana sínum hvað stærð
máltíðarinnar varðaði.
Dr. Lopez-Jimenez sagði að
vel útilátin máltíð gæti komið af
stað hjartaáfalli á margvíslegan
hátt. Máltíð sem innihéldi mikla
fitu gæti aukið hormónamagn
og blóðsykur og stuðlað að
kekkjamyndun í blóði.
TENGLAR
Bandansku hjartasamtökin:
www.americanheart.org/
Hvað er sýkkópati?
MAGNÚS JÓHANNSSON LÆKNIR SVARAR SPURNINGUM LESENDA
Spurning: Hvað er átt við þegar
sagt er að einhver sé „pati“ eða
„sýkkópati“? Er þetta sjúkdómur,
hvernig lýsir hann sér og hvað er
til ráða?
Svar: Um er að ræða persónuleika-
röskun sem flestir vilja frekar
kalla andfélagslega hegðun eða
andfélagslegan persónuleika. Til
em ýmsar gerðir persónuleika-
raskana og þegar þær em á háu
stigi er eðlilegt að kalla þær sjúk-
dóma vegna þess að þær trafla líf
sjúklingsins og geta þannig valdið
fötlun auk þess að hafa slæm áhrif
á þá einstaklinga sem umgangast
sjúklinginn. Persónuleika-
röskunum er oft skipt í þrjá meg-
inflokka sem eiga ýmislegt sam-
eiginlegt en em þó ólíkir. í flokki
A em einstaklingar með ofsóknar-
hugmyndir og stundum klofinn
persónuleika. Þeir em oft skrýtnir
og sérvitrir, gengur illa að mynda
tilfinningatengsl og em félagslega
einangraðir. I flokki B em upp-
gerðarlegir eða andfélagslegir ein-
staklingar eða þeir sem haldnir
em sjálfsdýrkun. Hegðun þeirra
er oft hvatvís eða fljóthuga, hlaðin
tilfinningum og stefnulaus. í flokki
C em einstaklingar sem era oft
feimnir, háðir öðram eða haldnir
áráttuþráhyggjusýki og era oft
kvíðnir og hræddir. Allar þessar
persónuraskanir geta verið á mis-
munandi háu stigi og þær geta
tengst og blandast. Á vægu stigi
valda þær vissum erfiðleikum en á
háu stigi verða þær að sjúkdómi
sem getur haft alvarlegar afleið-
ingar fyrir sjúklinginn og félags-
legt umhverfi hans.
Andfélagslegir einstaklingar
hafa oft persónutöfra og eignast
auðveldlega vini sem þeir síðan
traðka á ef það hentar þeim. Þeir
eru hvatvísir en hafa lélega dóm-
Persónu-
leikaröskun
greind og eiga erfitt með að læra
af mistökum sínum. Þeir hafa
keppnisskap en em tapsárir. Þeir
koma alltaf sökinni á aðra, skortir
samúð og era samviskulausir. Þá
skortir ábyrgð í fjármálum en geta
samt náð árangri í viðskiptum.
Sumir þessara einstaklinga kom-
ast langt á persónutöfram, lygum
og blekkingum, njóta aðdáunar
þeirra sem ekki sjá í gegnum þá og
komast til metorða í þjóðfélaginu.
Ef þeir verða fyrir mótlæti geta
þeir orðið árásargjarnir og sumir
verða afbrotamenn. Nokkur dæmi
sem flestir kannast við era: 1) „fer-
kantaður" kaupsýslumaður sem
traðkar á öðmm til að ná árangri,
2) náungi sem hellir stúlkur fullar
til að nauðga þeim síðan, 3) tölvu-
gúrú sem býr til tölvuveirur til að
skemma fyrir öðrum, 4) kaup-
sýslumaður sem blekkir aldraða til
að fjárfesta og stingur svo af með
peningana og 5) eiginmaður sem
misþyrmir fjölskyldu sinni and-
lega og/eða líkamlega.
I Bretlandi og Bandaríkjunum
hefur verið áætlað að um 3% karla
og 1% kvenna séu andfélagslegir
einstaklingar og samkvæmt því
ættu um 10 þúsund slíkir einstakl-
ingar að vera á íslandi. Sumir telja
að þessar tölur séu helmingi hærri
og ekki sé teljandi munur á körlum
og konum. Andfélagsleg hegðun
mótast venjulega á unglingsár-
unum og ræðst af erfðum og um-
hverfi og margir þessara einstakl-
inga hafa átt erfiða æsku. Meðferð
á þessum sjúkdómi er mjög erfið,
m.a. vegna þess að andfélagslegir
einstaklingar sjá ekkert athuga-
vert við hegðun sína og telja sig al-
heilbrigða. Menn hafa reynt ýmiss
konar lyfjameðferð eins og t.d.
þunglyndislyf, lyf við geðveiki og
jafnvel flogaveikilyf en venjulega
er enginn árangur. Sumir telja sig
hafa náð einhverjum árangri með
samtalsmeðferð, hópmeðferð eða
fjölskyldumeðferð en litlir mögu-
leikar eru á að breyta þessum ein-
staklingum og gera þá að betri
mönnum.
Á NETINU: Nálgast má skrif
Magnúsar Jóhannssonar um lækn-
isfræðileg efni á heimasíðu hans á
Netinu. Slóðin er: http://
www.hi.is/~magjoh/
• Lesendur Morgunblaðsins geta spurt lækn-
inn um það sem þeim liggur á hjarta. Tekið
er á móti spurningum á virkum dögum milli
klukknn 10 og 17 (símn 5691100 og bréfum
cða símbréfum merkt: Vikulok. Fax
5691222. Einniggeta lesendur sent fyrir-
spurnir sfnar með tölvupósti á netfang
Magnúsar Jóhannssonar: clmag(a)hot-
mnil.com.