Alþýðublaðið - 19.11.1934, Blaðsíða 3

MÁNUDAGINN 19. NÓV. 1934
ALPÝÐUBLAÐIÐ
ALÞÝÐUBLAÐIÐ
ÚTOEFANDI :
ALPÝÐUFLOKKURINN
RITSTJÖRI:
F.IR. VVLDEMARSSON
Ritstjórn og afgreiðsla:
Hverfisgötu 8—10.
SIMAR:
4900—4906.
-3000: Afgreiðsla, auglýsingrr.
4901: Ritstjórn (innlendar fréttir).
4902: Ritstjóri.
4903: Vilhj. S. Vilh]álmss. (heima).
4904: F. R. Valdemarsson (heima).
.4905: Prcntsmiðjan.
4P06: Afgreiðsla.
Di^Uumannabæli.
I" SLENZKA RÍKIÐ selur þegn-
íum síinum áfengi. Ekki er það
svo að skilja, að rífcið vilji þar
með segja, að slíjk verzlun sé
æskileg, heldur hefir löggjafinín
á síinum tíma fengið ríkinu verzl-
un'ima í hendur af því tvenmu,
að hamm taldi slíkt leið til tekju-
öf Lunar fyrir ríkið, og að fremur
væri trygt að verzlunin væri rek-
im með það fyrir augu'm, að eins.
iítið tjóm hlytist af eimis og verða
mætti, ef húm væri ekkii í hömd-
um einstaklinga.
En hvað sem þessu liður, þá
stendur sú staðreynd, að margir
menn verða sökum áfiengisnautm-
ar óhæfir til allra starfa um
Jengri eða skemri tíma. Þeirverða,
sjúklimgar, ríkið hefir látið þeim
sóttkveifcjuma í té — áfemgið.
Það er viðurfcent, að sjúkir
þurfa læknis með. Það er einmig
viðurkent, að- rijkinu beri að veita
þeim aðstöðu til að ná til læknis
og ef þess gerist þörf aðstöðu!
að dvelja á sjúkrahúsum.
Raunar er þetta ekki viðurkent
mema að hálfu leyti, því hinn
efnalausi á þess oft engan kost
að njóta lækmisaðstoðar eða
sjúkrahúsvistar, nema hjálpgóðra
manna komi til.
Hvað er gert við áfengissjúkl-
ingana ?
Svarið við þessari spurrringu er
'ofíur-stutt, það er þetta ein orð
— ekkert. —
Það verður þó ekki anmað sagt
en að þessir sjúklimgar eigi alveg
sérstaka kröfu á hendur ríkinu
um aðistoð, þar sem rikið befir
beimlímis grætt fé á að sieija þá
vöru, sem veldur sjúkleika þeirra.
Það er enginn, sem efast um
mauðsym slíkrar stofhunar, allir
þekfcja til manna, sem þar þyrftu
að veria. Vitanlegt er að geð-
veikrahælið á Kleppi hefir tekið
við nokkrum af þessum momnuin,
en það hefir því miður nóg með
sína sjúklinga, og drykkjumenn
eiga ekki samJeið með þeim.
Heilsuvernd og lækningar.
Im'nan skamsms mwin ríkið auka
þessa skaðsemdarstarfsami, á-
fienigisverzlunina. Flestir viti born-
ir menm viðurkenna, að þá beri
því leimnig að vinna að því
tvennu, að koma eftir því sem
auðið er í veg fyrir nautn áfengis
og að draga eftir föngum úr
skaðliegum áhrifum þess. Hið
fyrra er heilsuverndarstarf, hið
síjðara .lækning sjúkra.
Af þies-siu leiðir að gera ver^ður
þær tvær kröfur til alþingis, að
það veiti bindipdisstiarfsemi i,
Jandi;niu ri,flegan styrk og grieiðíi
götu hennar að öðru leyti eftir
pv\ sem föng eru á, og að það
veiti fé tii stofnunar og starf-
rækslu drykkjumaninahælis.
Háttvirtum þingmönjnum ætti
að veila Ijóst, að það er ekki
sæmandi fyrir þjóðftna að eiga
ekkeit drykkjumaninahæli, úr þvl
ekki hefir tekist að útáAoka á-
fiengið með öllu, og þar með or-
sök drykkjuskaparsjúkleikans.
Síldarverknn og sildarinat.
Mýtt viðhorf I meðferð síldar.
Eftir Henry Hálfdánarsoii.
Það er að verða öllium landslýð
Ijóst, hversu brýn þörf er á
gagngerðri breytiinjgu á verkun og
mati íslenzkrar síldar.
Nú ásjjð!ustu árum eru íslenzk-
ir síldarfrtamleiðlendur teknir að
verka maties'sild, sem er verð-
mætari vara, en miklu vandfarn
ara með.
Þessj nýja verkunaraðferð út-
heimtir vandað kælihús. Kælihús-
flð á að vierft í Reykjavík, þar er
tryggust höfn á vetrum og bezt-
ar samgöngur, jafnfiiamt myndi
kæl húsjð verða til að hleypa nýju
fjöri í atvinnulíf bæjarins.
Aldnei befir verið flutt út betri:
né boðlegri síld frá Islandi en
megnið af matjessíld þeirri, sem
flutt befir verið ú't í haust. Tölu-
vert vantar þó á það, að búið sé
að koma nægiiegu skipuiagi á
verkum stldariininar alment. Is-
lenzka matjessíldin, sé hún vel
verkuð, er að verða iafnHeftirsótt
á markaðinum og hin vandaða
skozka sj,ld. En okkur vantar enn
þá aðstöðu til þess að gera sild-
ina svo vel úr garði, sem hægt
er og þörf er á.
Kaupendur vilja helzt fá sí,ld-
ina senda sér í smáskömtum, og
það jafnvel þótt þeir séu búnir
,^ð borga hana. Þetta ¦»útheimtir
að siJdin verður að liggja hér
beima mánuðum saman, en það
er mikil áhætta með svo iiwsalt-
aða síld, og því verður að salta
hana meira, ef hún á að þolai þá
geymsJu. Reynslan er búin að1
sýna, að hið minsta saltmagn,
sem þorandi er að nota, til að
geyma sí,ldina kælingariaUiSt hér
be;ima í 4—5 mánuði, eru 16 kg.
i kúfsaltaða heiltunnu og fulJ-
sterkan pækil.
En þetta gerir síldima saltaðri
©n kaupendurnir vilja haía hana.
Hið rétta saltmagn til að gera
sildina hæfiilega salta fyrir kaup-
endurna er 14—15 kg. En t'l þess
að síjdi'n skemmist ekki rneð
þessu saltmagni, þarf að koma
be;njni í kæJihús áður en hún' er
14 daga gömul. Án kælihúss meg^
um vér ekki vera, ef vér eiguim.
að geta saltað síldina við hæfi
kaupendanna og komið hentni til
þejlrra óskemdni.
Eins og mú horfir ier brýnni
þörf á byggingu kælihúss em við-
bótar sílidarvierksmiðjum.
Þe|gar á þessum vetri þarf r|k-
ið, eða til þess stofnað- hlutafélag1
styrkt af ríkinu, að láta byrja
á því að byggja framtíðar-kælihús
fyrir 100 000 tiJ 200 000 tummur.
Það er ekki einungis fyrár síld,
sitím þörf er á kælihúsi. Einhverm
tíma líður að því, að menm hér
á lamdi hætta þeirri skaðlegu að-
ferð, að brytja dilkaskiiokkana í
fjóia parta og grafa þá í saJiti,
em það hefir stuðlað að því, að
kveJija lífið úr mörgum norskum
og íslenzkum sjómöinnum!. Augu
manma bljóta að opmast fyrir því,
aðj það á að fara með kjötið eins
og matjessiíldina, brytja það í
spað, léttsalta það og þéttpakka
í; tunmur. Þan'nig mum ljúkast upp
fyrir því mýr og vaxamdi markað-
(ur, í staðinn fyrir að nú qr hanin
hverfandi, vegma þiess að kjötið
er verkað þaninig, að fáir fást til
að borða það.
Ekki ætti það að þurfa aðvalda
ágreinimgi, hvar þetta liJvomandi
rikiskælihús á að koma, náttúr-
iejga á ekki að reisa það annars
istaðar em I Reykjavík. Fátæk þjóð
ehis og við hefir ekki efni á —
meðan framileiðslan er ekki mm$>
— að reisa nema eitt samieigífl-
Jegt kælihús, siem aLlir hafá aðu
gang að, og það á ekki að reisa
á neimum afskektum stað. I
Reykjavi|k býr mú örðíð þriðjung-
ur landsmanma, og þaðan eru
íJjótastar og beinastar ferðirnaír
hvért sem vera skal. Við hin i|nn-
Iiemdu leimskipafélög væri hægt
að semja, að fraktin til Reykja-
^'íkur yrði að einhverju Jeytiiinni-
falin í útflutningís-fraklinini síðar,
einda er hægt að fá miklu ódýr-
ari frakt frá Reykjavík heldur
en hinum óaðigengilegu höfnum
við Norðuriand, þar sem stundum
þarf að' bíða dögum samain eftir
vinmuveðri, og sennjiega yrði sá
umhleðBlukostnaður alditei meiri
en áriiegt tap er á þeirri sí'ld, siem
ekki er hægt að verja sfcemdum,
vegna þess að ekkert kæilihús er
tíl.
1 Skotlandi eru sfldarkælihúsiin
í Glasgow, og þangað verður aði
senda sjldima frá verstöðvunum út
um landið.
KæJihússlausir getum við ekki
verið, ekki sízt vegna þess, að
ef Sií|ldarverzlumin á ekki að vera
í miðuriJægimgu og háð erlendum
umboðsisö'lum og lánardrottmum,
vieíður að vera hægt að fá lánað
fé út 4 sildina imnanlainds alveg
-eins og iiskinn, til þess að hægt
sé að borga þieim, siem. að henni
vlrana. En það er náttúrlega ekki
hægt fyr en fengin er trygging
fyrir því, að veðið hjaðni ekki í
höindunum á'þeim, sem hefir það.
Bn sú trygging verður alt af
kælihúsíð og ábyggilegt mat á
sildimmi.
Hr. Halldór Friðjónssom fyrver-
andi yfir-sijldarmatsmaður hefir
að nýju skrifað gœim, sem hamn
kallar „Síldarmatið", í 244. tbl
Alþýðublaðsins. Greim þ'esisi er að
miestu útúrsnúni'ngur á svargrein
mimmi tiil hans í 205. tbl. sama
blaðs. H. F. hefir þvi miður ekk-
ert fram að færa, sem gæti orðið
sildarverkuin til bóta.
Þegar ég tala um, að bezta
matið, sem fáist á siildinni, sé mat
þeirra manna, sem kaupa hama
og eiga að gera hama að út-
gemgMegri vöru, þá á ég auðvit-
að við inýju síldijna, jeims og hún
er þegar hún er Jöinduð til kverk-
unar. Kaupendur sildarinnaT eða
leigendur verða siálfir að kunha
að velja hana og verka. Ég heíi
alt af viðurkent, og iíka bent á
það, að brýn þörf er á öðjru mati
á sijidinmi. Ekki þessu ófullkomina
og vita giagnslausa mati, sam áð-
ur var, heldur ábyggilegu útfíutn-
ingsmati, þar sem síldim verður
metin fullsöltuð áðUr en hún
verður send út, og flokkuð eftlr
gæðum og vandvirikmi við verk-
utn. Svo að kaupiendurnir gieti að
övllu jöfnu yitað hvaðavöru þeir,
eru að kaupa, og borgað haha
efitir þvi.
Alla sæmilega feita síld og vel
útlítandi, sem verkuð hefir ver-
ið eins og vera ber og geymd í
húsum, á að misrkja sem nr. 1.
En þá sí|ld, sem er grönn og
kæruleysis lega verkuð,' á |að
merkja sem nr. 2, og alla horsijd,
kviðrifina sílld og iLLa verkaða sííd
á að merkja sem mr. 3 eða úr-
kasts s|d. Það dugir ©kkert mið-
ur ábyggilegt matsvottorð með
þessum og þiessum faimi, heldur
verður að brienmimierkja hvieíja
tunmu með matssiiimpJi um leið
og hún er skoðuð.
Ég hafði í sumar, sem mats-
maður hjá Matjessiidarsamlagiinu,
góða aðstöðu t!J að kynna mér
sildina og meðferð hennar hjá
himum ýmsu saltendum, Yfírleitt
höfðu allir saltendur, aíveg eins
|og í fyrra, fullam áhuga á því
að gera vöru síma sem bezt úr
garði, og mangir hafa komið upp
húsum til að1 geyma hana í til
að verja hana skemdum. En mis-
jöfn aðstaða, og þó miklu fremur
ófullikomið eítirlit með kverkun
og söitun, og sums staðar van-
kummátta þeirra, sem um það áttu
að sjá, oJli því, að síldin var
hvergi nærri alls staðar jafn-boð-
leg seih vara, þótt hún væri ó-
skemd og svipuð að gæðum. Hver
saltandi bar ábyrgð á þeirri síld,
sem hamm afbenti samlaginu til
sölu, og samlagið' forðað'ist að
hafa inokkur þau áhrif á salt-
endur, sem valdið gæti samlaginu
ábyrgðar, þess vegna var ekki
nægilegt samræmii í verkun síld-
arinnar alment, og öll síldin. var
seld undir sama númeri, hvort
sem húm var vel eða illa verkuð,
ef húm var óskemd. En það er
iekki rétt að verið gagnvart þeim,
sem vamda vöru sína, og verkar
þanmíg til a'ð halda síldar-
verðimu niðri, því ekki er hægt
að vænta þess verðs, sem knefja
má fyrir fyrsta flokks vöru.
Það> sem finna mátti að síld-
Inmi í sumar, var meðal amnars
þetta: Hún var alveg óflokkuð.
Feitar sildar og boraðar Jágu í
ífaðmlögum f einmi og siömu tunnu,
fyrir utan að blamdað var samam
á söiltunarstöðvunum síld úr góð-
um og vondum köstuim. Það verð-
U'r að heimta það af saltiendum,
að þeir merki með sérstöku merki
síjd úr hverju kasti fyrir sig,
,svo þegar sé hægt að aðgneima
frá þá sijld, sem eitthvað finst
athugavert við. Kaupendurnir eru
vel á verði fyrir gæðamismun
siildariinmar, sem vom er. Síldin
var sums staðar illa slógdregin,
eða ia.lt aö 20% með mörmuim.
Talsveit bar a því, að ekki haíi
verið gætt mægilegs hreinliætis
við söltumima, blóðsalt og hreist-
uir látið safnast fyrir í trogunum,
og því; svo stráð yfir síldima.
Síldin var víða illa lögð í tunn-
urnar, ápökkunarBíldar ekká
þvegnar og speglun ljót, og
fyjlígdist þar sýnilega að eftirJits-
Jieysi og vankunnátta.
Framför frá því í fyrra var
eimkum fólgin í því, að nú voru
tuninurnar með síldinini í ekki
létnar standa eins lengi opihar,
heldur slegnar aítur og ápakkað-
ar sí^ðar. Þetta er því miður ekki
orðið alment, en vonandr sjá
mienm sér hajg í því að gera það
framvegis.
Ýmsar kreddur ríkja mieðal
saltenda, sumir fást ekki til að
pækla síjdima strax eins og vera
ber, beldur vilja láta hana pæfcla!
sig sjálfa sem þeir kalla, en við
það. öijga þeir á hættu, að hún
standi þur nokkra tirna, og hún
limist saman, fyrir utan að preiss-
aður er úr henni vökvi, sem betra
er að -hún baldi í sér; eða þá
að hún er pækluð með' of dauf-
um pæfcli, sem stelur frá henni
salti, sem hún stundum má illa
missa.
H. F. talar mikið um skemdu
síldina frá því í fyrra. Já, því
.miður skemdist talsvert af mat-
jessílid hjá noikkrum saitendum
1 fyrra. En það var ekki vegna
þiess, að síldin hafi verið sfcemd
þegar síJdin var söltuð, heldur
af öðrum mjög eðlilegum orsök-
um. Saltendur tóku mefnilega
meira tillit til kröfu kaupendamna
um lítið saltaða síld beldur en
til saltþarfar íslenzkrar síldar.
Þeir notuðu margir ekki nema 13
—14 kg. af salti í kúffulJa tunnu,
og þar að auki daufam pækil. Af-
le ði'.'igSner auð-æ, þaðer'úldfei s|ld
eftir hálfan mánuð eða þrjár vik-
ur. Fyrir utam aðrpr ástæður, svo
standa .liengi opnar og geymdar
siem að tunnurnar voru látnar
úti o. s. frv.
H. F. segir að engin síld taki
saltíð eftir að hún er orðta 12
tíma gömul. Hann er nú orðimm
að athlægi fyrir þessa staðhæf-
imgu sfna. Því svo oft er búið að
salta 12 tíma gamla síld, bæði
hér á lamdi og ammars staðar, og
hefir hún tekið saltið. H. F. er
kanske búimn að gleyma síldinmi
af s. s. Sigríði, sem söltuð var á
Akureyri 1930, upp við mefið á
yfirsíldarmatsmamninum, og gef-
ið var upp að væri sólarhrings
gömul. En það er rétt, að ís-
lienzka síldim er tefciin í svo rnikl-
um kösitum og sætir oft svo illri
meðferð, þar sem húm liggur \
kösum á þilfarimu, og þar siem
hún líka er oft átumikiJ, að hún
er stumdum skemd og ófær til
sölitumar, þótt hún sé aðeims rnokk-
urra tíma gömuJ. SíJd, sem er
ætluð til söltumar, þarf að sætai'
betri meðferð um borðí í skipun-
um, hún þarf að vera geymd í
köss'um um borð, eða hiJlur hafð-
var í stíumum, ábreiður þær, sem
eiga að verja síldina fyrir sól,
mega ekki liggja þétt við síldina,
heldur verða þær að hvila á
stögum.
Frá því að íslendimgar byrjuðu
að flytja út sí(ld, hefir verkun
henmar verið mjög ábótavant. í
Síldarsögu Islands bls. 280 segir
svo: Eftir að ums]ón með síldar-
verkum hafði staðiðf í 19 ár, virð-
ist hún hafa verið lítið betri en
á fyrsta ári. Matslögin frá 1909
og 1911 komu ekki að tilætluðum
notum, því í þeim yoru engar*
reglur um hvermig matið skyldi
framkvæmt. Fyrir utan að sildin
(Frh. á 4. síðu.)
Hvað nú
ungi maður?
Pússer og Pinneberg.
Þessi heimsfræga saga Hans Fallada
er nú komin út.
. Þessi bók helir verið pýdd á fjðlda-
mörg tungumál og verið meira seld en
nokkur önnur á undanfömum árum.
Bókhlöðuverðið er 6 krónur
og fæst bOkin íbókaveizlunumiReykja-
vík og í afgreiðslu Alþýðublaðsins.
Sem kaupbætir til skilvísra kaupenda
blaðsins fæst bókin meðan upplí-gið
endist, í afgreiðslu þess fy rir hálft verð,
eða að eins 3 krónur.
Þeir kaupendur úti um land, sem fá blaðið frá i' tsölumönnum, panti bókina þar, aðrir kaupendur
úti um land, snúi sér beint til aígreiðslunnaT i Reykjavik.
Upplag bókarinnar er litið, kaupið sem fyrst.