Alþýðublaðið - 19.11.1934, Side 3

MÁNUDAGINN 19. NÓV. 1934
ALÞÝÐUBLAÐIÐ
3
Síldarverknn og síldarmat.
Nýtt viðhorf f meðferð síldar.
Eftir Henry HálfdáoarsoD.
ALÞÝÐUBLAÐIÐ
CTGEFANDl :
ALÞÝÐUFLOKKURINN
RITSTJORI:
F. R. V ALDEMARSSON
Ritstiórn og afgreiðsla:
Hverfisgötu 8—10.
SIM AR :
4900—4906.
1900: Afgreiðsla, auglýsingrr.
4901: Ritstjórn (innlendar fréttir).
4902: Ritstjóri.
4903: Vilhj. S. Vilhjálmss. (heima).
4904: F. R. Valdemarsson (heima).
4905: Prcntsmiðjan.
4P06: Afgreiðsia.
Dijkkiumannaliæli.
1' SLENZKA RÍKIÐ selur pegn-
um síínum áfengi. Ekki er það
svo að skilja, að ríkið vilji þar
með segja, að sli,k verzlun sé
æskileg, hieldur beíir löggjafinn
á sínum tíma fengið rikinu verzl-
unina í hendur af því tvennu,
að bann taldi slikt leið til tiekju-
öílunar fyrir ríkið, og að fremur
væri trygt að verziunin væri rek-
in með það fyrir augum, að ems-
.lítið tjón hlytist af eiins og verða
mætti, ef bún væri ekkil í bönd-
um einstaklinga.
En hvað sem pessu líður, pá
stendur sú staðreynd, að margir
mienn verða sökum áfengisnautn-
ar óhæfir til allra starfa um
lengri eða skemri tíma. Þeir verða
sjúklingar, ríkið hefir látið peim
sóttkveikjuna í té — áféngið.
Það er viðurkent, að sjúkir
purfa læknis roeð. Það er emnig
viðurkent1, að ríjkinu beri að veita
peim aðstöðu tii að ná til læknis
og ef pess gerist pörf aðstöðu!
að dvelja á sjúkrahúsum.
Raunar er petta ekki viðurkent
nema að hálfu leyti, pví hinn
efnalausi á piess oft engan kost
að njóta læknisaðstoðar eða
sjúkrahúsvistar, nema hjálp góðra
manna komi til.
Hvað er gert við áfengissjúkl-
ingana ?
Svarið við pes&ari spuriringii er
:ofur-stutt, pað er petta ein oið
— ekkert. —
Það verður pó ekki annað sagt
en að pessir sjúklingar eigi alvieg
sérstaka kröfu á hendur ríkinu
um aðstoð, par sem ríkið hefir
beinlínis grætt fé á að sielja pá
vöru, sem veldur sjúkleika peirra.
Það er enginn, sem efast um
nauðsyn slíkrar stofnunar, allir
pekkja til manna, sem par pyrftu
að vera. Vitanlegt er að geð-
veikrahælið á Kleppi hefir tekið
við nokkrum af pessum mönnum,
en pað hefir pví miður nóg með
sína sjúkhnga, og drykkjumenn
eiga ekki samleið með peim.
Heilsuvernd og lækningar.
Innan skamsms mun ríkið auka
piessa skaðsemdarstarfsami, á-
fengisverzlunina. FlestLr viti born-
ir menn viðurkenna, að pá beri
pví leiinnig að vinna að pví
tveninu, að koma eftir pví sem
auðið er í veg fyrir nautn áfengis
og að draga eftir föngum úr
skaðiegum áhrifum pess. Hið
fyrra er heilsuvenndarstarf, hið
síjðara lækning sjúkra.
Af piessa leiðir að gera veröur
pær tvær kröfur til alpingis, að1
pað veiti bindindisstarfsemi i,
Jandinu riflegan styrk og gxieiði
götu hennar að öðru leyti eftir
pvf sem föng eru á, og að pað
veiti fé til stofnunar og starf-
rækslu drykkjumannahælis.
Háttvirtum pingmönnuim ætti
að vena ijóst, að pað er ekki
sæmandi fyrir pjóðina að eiga
ekkert drykkjumanmahæli, úr pví
ekki hefir tekist að útitoka á-
fiengið með öJlu, og par með or-
sök drykkjuskaparsjúkleikans.
Það er að verða öllium landsiýð
Ijóst, hversu brýn pörf er á
gagnigerðri breytimgu á verkum og
mati íslenzkrar síldar.
Nú á síiðustu árum eru íslenzk-
ir sildarfriamleiðendur teknir að
verka matjies'síid, siem er verð-
mætari vara, en miklu vandfarn
ara með.
Þiessi nýja verkúnaraðferð út-
heimtir vandað kælihús. Kælihús-
Jið á að ver|a í Reykjavík, par er
tryggust höfn á vetrum og bezt-
ar samgönigur, jafmframt mymdi
kæl húsið verða til að hleypa mýju
fjöri í atvinnulíf bæjarins.
Aldrei hefir verið fiutt út betrii
mé boðlegri síld frá íslandi en
megnið af matjessíld peirri, s.em
flutt hefir verið út í haust. Tölu-
vext vantar pó á pað, að búið sé
að koma nægiiegu skipulagi á
verkun síldarinnar alment. Is-
tenzka miatjessíidro, sé hún vel
verkuð, er að verða jafn-eftirsótt
á markaðinum og hin vandaða
skozka sfld. En okkur vantar enn
pá aðstöðu til pess að gera sild-
ina svo vel úr garði, sem hægt
er og pörf er á.
Kaupendur vilja helzt fá sí,ld-
ina senda sé,r í smáskömtum, og
pað jafnvel pótt peir séu búnir
g,ð borga hana. Þetta ’útheimtir
að sildin verður að liggja hér
heima mánuðum saman, en pað
er mikil áhætta með svo linsalt-
aða sfld, og pví verður að saíta
hana meira, ef hún á að pola pá
geymslu. Reynslan er búin að1
sýna, að hið minsta saltmagn,
siem porandi er að nota, ti.i að
geyma sildima kælingariauist hér
beinia í 4—5 mánuði, eru 16 kg.
í kúfsaltaða beiltunnu og full-
sterkan pækil.
En petta gerir síldina saltaðri
ien kaiupendurnir vilja hafa hana.
Hið rétta saltmagn til að gara.
síldina hæfilega salta fyrir kaup-
endurna ier 14—15 kg. En t'l p-ess
að sildin skemmist ekki með
pessiu saltmagni, parf að koma
hqninj í kæiihús áður en hún1 er
14 daga gömul. Án kælihúss meg-
nm vér eklri vera, ef vér eigum
að geta saltað síldina við hæfi
kaupendanna og komið hen|ni til
piejrra óskemdri.
Eins og nú horfir er brýnni
pörf á byggingu kælihúss en við-
bótar síldarverksmiðjum.
Þ^gar á pessum vetri parf rík-
ið, eða tii pess stofnað h lutafélag
styrkt af ríkinu, að láta byrja
á pví að byggja framtíðar-kælihús
fyrir 100 000 til 200 000 tuinnur.
Það er ekki einungis fyrir síld,
siöm pörf er á kælihúsi. Einhvern
tíma Ííður að pví, að menin hér
á landi hætta peirri skaðlegu að-
ferð, að brytja dilkasikrokkana í
fjóra parta og grafa pá í salti,
tefn pað hefir stuðiað að pví, að
kveija lífið úr mörgum norskum
og íslenzkum sjómönnumi. Augu
manna hljóta að opnast fyrir pví,
að pað á að fara með kjötið eins
og matjessíldina, brytja pað í
spað, iléttsalta pað og péttpakka
í, tunnur. Þannig niun ljúkast upp
fyrir pví nýr og vaxandi markað-
(ur, í staðinn fyrir að nú qr hanin
hverfandi, vegna p'ess að kjötið
'ejr verkað pannig, að fáir fást til
að borða pað.
Ekki ætti pað að purfa að vaida
ágrieiningi, hvar petta lilvonandi
ríkiskælihús á að koma, náttúr-
iega á ekki að reisa pað annars
ístaðar en í Reykjavík. Fátæk pjóð
ejns og við hefir ekki efni á —
meðan framJieiðslan er ekki meári:
— að' reisa nema eitt samieigin-
legt kælihús, sem allir hafa aðL
gang að, og pað á e)(ki að reisa
á ineinum afskektum stað. I
Reykjaví)k býr nú orðið priðjung-
ur landsmanna, og paðan eru
fijótastar og beinastar ferðirnar
hvert sem vera skal. Við hin i|nn-
iendu leimskipafélög væri hæigt:
að semja, að fraktin til Reykja-
\úkur yrði að einhverju leytí. iinni-
fatín í útflutningís-fraktmiri síðar,
enda er hægt að fá miklu ódýr-
ari frakt frá Reykjavik beidur
en hinum óaðgiengilegu höfnum
við Norðuriand, par sem stundum
parf að bíða dögum samain eftir
vminuveðri, og sennjilega yrði sá
umhleðBlukostnaður aldnei meiri
en áriegt tap er á peirri sí'ld, siem
ekki er hægt að verja skiemdum,
vqgna pess að ekkert kæ'lihús er
til.
1 Skotiandi eru sildarkælihúsiin
í Glasgow, og pangað verður að
senda síldina frá verstöðvunum út
um landið.
KæLihússlausir getum við ekki
verið, ekki sízt vegna pess, að
ef S'ildarverzlunin á ekki að vera
í niðurlægiingu og háð erlendum
umboðssö'lum og lánardrottnum,
verður að vera hægt að fá lánað
fé út á sildina innanlands alveg
eáns og fiskinn, tii piess að hægt
sé að borga p'eim, sem að henni
vinma. En pað er náttúrlega ekki
hægt fyr ©n fengin er trygging
fyrir pví, að veðið hjaðni ekki í
höndunum á'peim, sem'hefir pað.
En sú trygging verður alt af
kælihúsið O'g ábyggilegt mat á
síildinni.
Hr. Halldór Friðjónsson fyrver-
andi yfir-sildarmatsmaður hefir
að nýju skrifaÖ grein, sem hann
kallar „Sildarmatið", í 244. tbl.
Alpýðublaðsins. Grein p'es'si er að
m'estu útúrsnúningur á svargrein
rninni til hans í 205. tbl. sama
blaös. H. F. hefir pví miður ekk-
ert fram að færa, sem gæti orðið
síldarverkun til bóta.
Þegar ég tala um, að bezta
matið, sem fáist á síildinni, sé mat
pieirra rnanna, sem kaupa haina
og idga iað gera hatna að út-
getngilegri vöru, pá á ég auðvit-
að, við nýju síldijna, leins og hún
etr pegar hún er lönduð til kverk-
unar. Kaupendur sildarinnar eða
eigiendur verða s^áifir að kunna
að velja hana og verka. Ég hefi
alt af viðurkent, og líka bent á
pað, að brýn pörf er á öðru mati
á sildinni. Ekki pessu ófullkomna
og vita giagns'lausa mati, sem áð-
■ur var, heldur ábyggilegu útflutn-
ingsmati, par s©m síldin verður
metin •fuilsöltuð áður en hún
verður send út, og flokkuð eftir
gæðum og vandvirkni við verk-
urn. Svo að kaupiendurnir geti að
öliu jöfnu yitað hvaða vöru peir
eru að kaupa, og borgað hana
eftiT pvL
Alla sæmiiega fieita sild og vel
útlítandi, sem verkuð hefir viei>
ið eins og vera her og geymd í
húsum, á að msrkja sem nr. 1.
En pá síjld, sem er grönn og
kæruleysisliega verkuð, á að
merkja siem nr. 2, og alla horsild,
kviðrifna sílld og illa verkaða sild
á að merkja sem nr. 3 eða úr-
kasts síild. Það dugir ekikert mið-
ur ábyggilegt matsvottorð með
piessum og piessum farmi, beldur
verður að brennimierkja hvierja
tunnu með matsstimpJi um leið
og húin er skoðuð.
Ég hafði í surnar, sem mats-
maður hjá Matjessíldarsamlaginu,
góða aðstöðu til að kynna mér
sjtldina og meðferð hennar hjá
hinum ýmsu saltendumu Yfirleitt
höfðu allir saltendur, alveg eins
(og í fyrra, fullan áhuga á pví
að gera vöru sína sem bezt úr
garði, og margir hafa komið upp
húsum til að geyma hana í til
aö verja hana skemdum. En mis-
jöfn aðstaða, og pó miklu fremur
öfullkomið eftirlit mieð kverkun
og söltun, og sums staðar van-
kuninátta peirra, sem um pað áttu
að sjá, o.l li pví, að síldin var
hvergi nærri alls staðar jafn-boð-
leg siem vana, pótt hún væri ó-
skemd og svipuð að gæðium. Hver
saltandi bar ábyrgð á peinri síld,
siem hann afhenti samJaginu til
söiu, og samlagið' forðað'ist að
hafa nokkur pau áhrif á salt-
endur, sem valdið gæti samlaginu
ábyrgðar, pess vegna var ekki
nægilegt samræ'míi í verkun síld-
arinnar alment, og öll síldin. var
seld undir sama númieri, hvort
sem hún var vel eða illa verkuð,
ef hún var óskemd. En pað er
ekki rétt að verið gagnvart peim,
sem vanda vöru sina, og verkar
pann'ig til að halda síldar-
verðinu niðri, pví ekki er hægt
að vænta pess verðs, sem krefja
má fyrir fyrsta fiokks vöru.
Það, sem finna mátti að síld-
inni í sumar, var meðal annars
petta: Hún var alveg óflokkuð.
Feitar sildar og horaðar lágu í
ífaðmlögum í eimini og siöimu tunnu,
fyrir utan að blandað var saman
á söltunarstöðvunum síld úr góð-
um og vondum köstum'. Það verð-
ur að heimta pað af saltendum,
að peir merki með sérstökumerki
síid úr hverju kasti fyrir sig,
;>svo pegar sé hægt að aðgreina
frá pá síjd, sem eitthvað finst
athugavert við. Kaupendurjnir eru
vel á verði fyrir gæðamismum
sildarinmar, sem vom er. Sildin
var sums staðar illa slógdregin,
eða ult að 20°/o með mörnutmi.
TaJsvert bar ,a pví, að ekki haíí
verið gætt nægi,legs hreinliætis
við söltunima, blóðsalt og hreist-
uir látið safnast fyrir í trogumum,
og pví svo stráð yfir síldima.
Síidin var víða illa lögð í tivnn-
urnar, ápökkunarsíldar ekki
pvegnar og speglun Ijót, og
fyjgdist par sýnilega að eftiriits-
leysi og vankunnátta.
Framför frá pví í fyrra var
einkum fólgin í pví, að nú voru
tuninurnar með1 síldininii í ekki
látnar standa eins lengi 'OpúaT,
hel'duT slegnar aftur og ápakkað-
a;r siðar. Þetta er pví miður ekki
orðið aJment, en vonandi sjá
menm sér hag í pví að gera pað
framvegis.
Ýmsar kreddur rí.kja mieðal
saltenda, sumir fást ekki til að
pækla síldina strax eins og vera
ber, heldur vilja láta hana pækliaj
sig sjá.lfa sem peir kalla, en við
pað. eiiga pieir á hættu, að hún
standi pur nokkra tíma, og hún
límist sarnan, fyrir utan að press-
aður ier úr benni vökvi, sem betra
er að hún haldi í sér; eða pá
að hún er pækluð með of dauf-
um pækli, sem stelur frá henni
salti, sem hún stundum má illa
missa.
H. F. talar rnikið um skemdu
síildima frá pví í fyrra. Já, pví
.miður skemdist talsvert af mat-
jessílid hjá nokkrum saltendum
i fyrra. En pað var ekki vegna
piess, að síldin hafi verið sfeemd
pegar síldin var söltuð, heldur
af öðrum mjög eðlilegum orsök-
um. Saltendur tóku nefnilega
nneira tillit til kröfu kaupendamna
um Jítið saltaða síld beldur en
ti.1 saltparfar íslenzkrar síldar.
Þeir motuðu margir ekki rnema 13
—14 kg. af salti í kúffulla tunnu,
og par að auki daufaln pætól. Af-
íe ðiiginer a:uð :æ, pað er úldin sf ld
eftir háifan mánuð eða prjár vik-
ur. Fyrir utan aðrjar ástæður, svo
standa liengi opnar og geymdar
sem að tmnnurnar voru látnar
úti o. s. frv.
H. F. segir að engin síld taki
saltið eftir að hún er orðin 12
tíma gömul. Hann er nú orðinin
að athlægi fyrir p>essa staðhæf-
ihgu sína. Því svo oft er búið að
salta 12 tíma gamla síld, bæði
hér á landi og anmars staðar, og
hefir hún tekið saitið. H. F. er
kanske búimn að glieyma síldinini
af s. s. Sigríði, sem söltuð var á
Akureyri 1930, upp við rnefið' á
yfÍTBíIdamiatsfnanninum, og gef-
ið var upp að væri sólarhrings
gömul. En pað er rétt, að ís-
ienzka síldiin er tetóin í svo mikl-
um köstum og sætir oft svo illrj
meðfierð, par sem hún liggur í
kösum á pilfarinu, og par sem
hún líka er oft átumikil, að hún
er stundum skemd og ófær til
sölitunar, pótt hún sé aðeins mokk-
urra tíma gömul. Síld, seim er
ætluð til söltunar, parf að sæta'
betri meðferð um borði j skipun-
um, hún parf að vera geymd í
kössum um borð, eða hiilur hafð-
ar í sdjunum, ábiieiður pær, sem
eiga að verja síldina fyrir sól,
inega ekki liggja pótt við síldina,
heldur werða pær að hvíla á
S'tögum.
Frá pví að íslendingar byrjuðu
að flytja út síld, befir verkun
henmar verið mjög ábótavant. 1
Síldarsögu íslands bls. 280 segir
svo: Eftir að umsjón með síldart-
veTkum hafði staðiðí í 19 ár, virð-
ist hún hafa verið lítið betri en
á fyrsta ári. Matsiögin frá 1909
og 1911 komu ekki að tilætluðum
notum, pví í peim voru engar
reglur um hvernig matið skyldi
framkvæmt. Fyrir utan að síldin
(Frh. á 4. síðu.)
Hvað nú
ungi maður?
Pússer og Pinneberg.
Þessi heimsfræga saga Hans Fallada
er nú komin út.
Þessi bók hefir verið pýdd á fjölda-
mörg tungumál og verið meira seid en
nokkur önnur á undanförnum árum.
Bókhlöðuverðið er 6 krónur

og fæst bókin íbókaveizlunumí Reykja-
vík og í afgreiðslu Alpýðublaðsins.
Sem kaupbætir til skilvísra kaupenda
blaðsins fæst bókin meðan upplagið
endist, í afgreiðslu pess fyrir hálft verð,
eða að eins 3 krónur.
Þeir kaupendur úti um land, sem fá blaðið frá i tsölumönnum, panti bókina par, aðrir kaupendur
úti um land, snúi sér beint til afgreiðslunnar í Reykjavík.
Upplag bókarinnar er lítið, kaupið sem fyrst.