Alþýðublaðið - 21.11.1934, Page 3

MIÐVIKUDAG 21. NÓV. 1934.
ALÞÝÐUBLAÐIÐ
3
ALÞÝÐUBLAÐIÐ
OTGEFANDl:
ALPÝÐUFLOKKURINN
RITSTJÓRI:
F. R. V ALDEMARSSON
Ritstjórn og afgreiðsla:
Hverfisgötu 8—10.
S I M A R :
4900—4906.
4900: Afgreiðsla, auglýsingfr.
4901: Ritstjórn (innlendar fréttir).
4902: Ritstjórl.
4903: Vilhj. S. Vilhjálmss. (heima).
4904: F. R. Valdemarsson (heima).
4905: Prentsmiðjan.
4906: Afgreiðsla.
VisindiiA í plón-
usfn atvinnfflveg'
ánna.
IFJÖGURRA ÁRA ÁÆTLUN
Alþýðuflokksins er það tekið
fram' í 3. gr„ að að því skuli uinn-
ið, að visindin verði tekin í þjón-
uistu atvinnuveiganna til lands og
sjjávar.
Mientamálaniefnd efri deildar
flytur nú fmmvarp, sem miðar í
þá átt, að þetta geti orðið. Frum-
varp þetta er flutt eftir tilmælum;
a tvi nnumá I aráðherra og fjallar
um stofinun atvinnudeildar við
Háskóla Islands. Giert igr ráð fyr-
ir, að stofnaðar verðli þrjár slík-
ar deildir: FisikádieiId, sem á að
starfa í þágu sjávarútvegBins,
Ifffræðideijd, sem að miestu mun
þtarfa í þágu landbúnaðarins, og
lefnaíræðideild, siem xniun vinna
bæði fyrir iðnað og landbúnað.
Framsýni Jóns Sigurðsonar.
Á alþiingi því, sem háð var árið
1854, bar Jón Sigurðssoin fram
t llögu um það, að settur yrði
þjóðskóli á islandi, síem veitt gætii
svo mikla mientun sérhverri stétt,
sem nægði þörfium þjóðarinnar.
Ef tl I vill hefir hvergi komið
fikýrarja í Jjós en einmitt í þiessu,
hverisu langt Jón var á undan
sinni samtíð. Hann gerir sér Ijóst
fyrír 80 árum síðan, að taka beri
vísindin í þjónustu atvininuveg-
anna.
Án þjóðnýtingar er vaxantíi
tækni tvíeggjuð.
Sú staðreynd verður Ijósari og
Ijósari með ári hverju, að at-
vinnulíf þjóðarinnar verður að
byggjast á vísindalegum grund-
veilli. Vit verður að koma í stað
strits. Hlutverk mannsiras verður
mieir og imeir það, að beizla orku
og stjórna vélum, semi eiga að
vera og verða þjónar mainnianina,
ef rétt er á haidið. En rieynslan
sýnir mú, því miður, þá stað-
neynd, að övíða hefir verið rétt
já haklið í þiessium sökum.
I reyndinni heflr þetta verdð
þannig, að vísindin hafa verið
tiekiin í þjónustu auðvaldsins.
Tákmarkið hefir verið að auka
fjármagn framleiöandans en ekki
að bæta afkomu hiinina vinnandi
stétta.
Af þiessú hefir það svo leitt,
að hver ný uppfunding í þarfir
atvinnúvieganna hefir orðið til
þieiss að minika atvinnu manna,
skapa atvinnuleysi og kreppu.
Þetta hregður ljösi yfir þá
staðreynd, að allar framfarir á
sviði atvinnúmála, en tvíeggjað
sverð á meðan atvinnulífið ie.r
ekki þjóðnýtt, á meðain tiil er stór-
atviinnúrekistur í höndum ein-
staklinga, siem ekkiert niarkm^ö
hafa með atvinnUrekstri sínum,
nema það að græða fé.
Þegar nú gerð er tilraun til
þess að taka vísindin í þjónústu
ÍsJenzks atviinnúlífs, ber að fagna
því, en miuna það jafnframt ve.1,
að þv ímeiri tækni siem atvinnu-
lífið ræður yfir, þeim mum meM
nauðsyn er að þjóðnýta það.
Verkefni fyrir stúdenta.
Á síðustu árum hefir mikill
fjöldi ungra manna þyrpst imn í
mientaskóla landsims. Þegar lokið
hefir verið stúdientsprófi, hafa
þessir menn margir hverjir ekk-
eiit vitað hvað þeir ættu við sig.
að gera. Straumurinn hefir því
orðið meiri en þjóðarheill krafð-
jiSt inin í embættadeildir Háskól-
ans.
Nú ætti að opnast tæikiíiæri fyr-
i:r stúdenta til þess að hverfa til
starfs fyrir atvinnuiífiö, og það
skai sa,gt stúdientum til hróss, a®
þieir skilja man'na bezt þörf þiess,
að svo geti orðið, og hafa sýnt
það með því, að sfcora á alþingi
að samþykkja hið umrædda frum-
varp. Að vísu er ekki heint gert
ráð fyrir, að um venjulega kenslu
verði að ræða í sambamdi við
þessar rannsóknardei Idir, en hi|ns
vegar ættu þær að leiða til þiess,
áð verkiefni ykjust fyrir lærða
menin, og varla verður þiess langt
að bíða, að bein kensla komi í
sambandi við þær.
Stjörnin i Abyssinin
blðst afsðkanar i Bðm
Stjórnin í Abyssiniu helir sent
istjóminni í Italiu afsökun vegna
áhlaupsins, sem gert var á ræð-
ismaunsbústaðinn ítalska í Golm
dar, og látið í ljós djúpa hrygð
Jafnaðarmannafélag Islands
gengst fyrir SAMSÆTl í Iðnó fimtudaginn 22.
nóv. n. k. Skemtunin sett. kl. 8 y2.
Skemtiatriði:
1. Söngur, Karlakór Alpýðu. Söngstj. Brynj-
ólfur Þorkelsson.
2. Óskar Guðnason skemtir.
3. Óákveðið.
4. Hermt eftir nokkrum pingmönnum o. fl.
Undir skemtiatriðum pessum verður setið að kaffi-
drykkju, og á milli skemtiatriðanna fer fram almennur
söngur og frjáls ræðuhöld. Áður en staðið er upp frá
borðum syngur karlakórinn á ný. Danz til kl. 2. Hljóm-
sveit Aage Lorange. — Aðgöngumiðar á kr. 2,00 (kaffi
innifalið) seldir í Iðnó frá kl. 1 e. h. og við innganginn
ef til verða. — Fulltrúar á Alpýðusambandsþingi, utan
Reykjavíkur eru gestir Alpýðusambandsins í samsæti
pessu. Húsinu lokað kl. 10 72-
Stjórn Jafnaðarmannafélags íslands.
000000000000000000000000^
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
Símskeyti
frá ftalfin.
Til barnana á fslandi.
Lagði af stað frá Ítalíu í morgun með feikn-
in öll af leikföngum. — Kem til ykkai 1. dez.
Kærar kveðjur börnin góð.
Jólasveinn Edinborgar.
ðrifanda kaffiö er drýgst
sfna yfir atburðdnum og afleiðing-
um hans.
ítalska stjórnm tilkynti í dag',
að þar með værj því máli lokið,
og bar á móti því, að ítalska
stjómitn hiefði haft í hyggju að
sienda berlið til Abyssi’niu, en sum
blöð höfðu flutt þá frétt.
Geymsla.
Reiðhjól tekin til geymslu á
Laugavegi 8, Laugavegi 20
og Vesturgötu 5. Sótt heim
ef óskað er.
0rninn, símar4661 &4161.
Bilaeioendur!
Látið endurnýja mót-
ora yðar með hinum
heimsfrægu Specialoid
stimplum. — Fræsum
(borum) alt unnið af
paulvönum mönnum
mönnum með beztu
fáanlegum verkfærum
Alt á sama stað.
Egill VilhjðlmssoD,
Laugavegi 118.
Sími 1717.
Fræðslukvöld
í frikirkjanDÍ i kvöíd kl. 8,30 siðdegis.
EFNI:
1. Kirkjukórinn syngur.
2. Sig. ísólfsson leikur fúgu eftir Bach.
3. Einar H. Kvaran flytur erindi.
4. Frú Elísabet Einarsdóttir: Einsöngur.
5. Kirkjukórinn syngur.
Aðgöngumiðnr fást í bókaverzlun Sigfúsar Eymundssonar og við inn-
ganginn. Verð 1 króna.
REYKIÐ
J. G R U N O ’ S
ágæta hollenzka reyktóbak
VERÐ:
AROMATISCHER SHAG...kostar kr. 0,90 V*o kg
EEINRIECHENDER SHAG. ... - — 0,95 — —
Fæst í íSIShha verzlmAnm.
ALÞÝÐUBL AÐIÐ 21. NÓV. 1934.
HALLDÓR KILJAN LAXNESS:
— Sjálfstætt fólk - Hetjusaga —
Epgiirm mún inú lengur meita H.
K. L. ium óvenjulega ritsnild og
mikta skáidgáfu, né heldur mun
því neitað verða, að hann getur
verið inistækur nokkuð sem rit-
höfwndur. Kaflamir í bóklum haims
em t. d. mjög misgóðir. En hann
er leins og fjöngammurinn, og leins
og afburðaskáldið: þegar liann
tekur á kostunum, þá gleymist
alt, nierna smildin.
Og ég mun að þessu sinni
spana mér allar aðfinsiur til ann-
ars tima.
Þessi bók Halldórs er sagan urn
einyrkjann, sem hefir þræiáð fyr-
ir litlum bústofni í 18 ár, hjá
hreppsstjóranum. Þá byrjar hann
sitt frelsisstríð. Hann leggur Idð
Sifna ú.t| í auðúina, reisir við heið-
arkiot og byrjar bú. Hainn ier
kindamiaður, trúir á sauökindina,
þo! hennar iog nægjusiemi. Sauð-
kindiin á að fullnægja þrá hans
og trúarjátningu: að staiula í sjkííJ-
uxn, verða sjálfstæður maður. Og
þarna heyir hann sitt heimsstrið,
með þeita minsta her, sem þekst
hefir í mokkru hdmsstrtíðj: eiin-
um besti og einni konu, veiklað’rj,
vanfærrj, kenjóttri. Hann kainn sjö
ýim’nafliokka og yrkir sjálfurund-
ir dýr|um rimnaháttulm.. Það er
hans iei|ni andlegi auður. Hanin
fiorherðir hjarta sitt gegn hjátrú
og hiindurvitnum, öllu veiklyndi,
gegin örbirgðinni, gegn öltu því,.
sem hann getur ekki veitt sér*,
gagn allri hjálp og vorkunnsiemi.
Hanin er sjálfstæður maður. Þessi
mentunarlausi ruddi misbýður í
harðimeskju siinni og einþykni einu
manmeskjunni, sem nueið bonum
eir, konunni sinmi, sem er un!g og
fákæn oig vansæl. Hann klappar
henni eins. og hesti þegar bezt
laatur; hann á ekki barinið, siem
hún gengur með, böindin slitna
milli þeirra- Konain vilil fá ket;
hann hefir lagt ginótt í búið af
söltuðurn steiinbít og af kandíls
og vill engian gikkshátt beyra
Svo blæðir heriíni úit alein.n.i í kot-
iinu, mieðiain hann liggur í fömm og
berst við dauðann i kindaieit
frammi á öræfuim. Þegar hann
kemst úr manndrápsveðEnu eftir
mörg dægur til ókunnugra bæja
og fær málið eftir hrakniinigana,
segir hann: Það heíir vieiið svagl-
andfli í honum i !dag. Hann, kaupir
undanialdishrút hjá priestiinum um
leið og hann ráðstafar útför
konunnar; það er úrvalsfé, séra-
guðmundarkynið.
Ný koma kemur í Sumarhús;
hún elur Bjarti sonu og liggur
langar legur af striti og skorti;
hcimsstríðiÖ gengur sinn gang;
áinum fjölgar, kotið er borgað,
hann er skuldlaus — „einskis
manns ölmusuþræll, hvoriki á
himni né jörðu. Þó það værisjálf-
ur endur.liausnarinn, þá befir han'n
tenga heimjld til að borga mí'nar
skuldir, og ég fyrirbýð honum
það.“ Þá e:r sækýrin nýkomiin ti,l
barnaana I Sumarhúsum, einn
vetrardag, fynsta kýrin eftir 13
ár, gná bélja, sem kvenfélagið er
að troða upp á Bjart, sjálfstæð-
an manninin', til þ'ess að bjarga
koinuinni og börnumum úr kröXn,
En bóndimn hatast við kúina, sem
étur töðuhárið frá ánum. Kálf-
uriinn fæðist. Bjartur sker hann
| fússi; það er eins og manndráp
á heámiilinu. Árin líða við strit
og skort; féð veikist af lOTmum.,
tærist upp, vomiaus harðindi upp
úr sumartmálum, heylaust. Bjart-
ur í. Sumarhúsum, sjálfsieignar-
bónd'mn, sjálfstæðiur maðurinin,
ætlar engan að biðja nierns. Og
leimm yomrorgunin|n, í manindráps-
hrífeiimni, sezt hamn framan á rú,m:-
ið sitt, tekur skurðarhnlfana,
brýni af hillu, hrækti, og brýnslu-
hljóðið læsti sig i dautt og lif-
amdi. Hann hristir af sér kveim
og grátstafi konunnar; kýrin er
mýld mieð orðiausum handtökum
og leidd út undan pallinum.
Svo á ný bók að hefjast.
Halldór skrifav ekki um ísienzka
sveitamenm eims og þeir Jón Thor-
oddsiem, Jóm Trausti eða Guð-
mundur Hagalín; aðferð hans er
ált önmur, sjónarmið hans og fyr-
irætlun. Hann kemur utan úr
beimá, víðförull, víðlesinn, veður-
eygur, mieð „hámenning álfur.mar“
í sjáifum sér og gierþekkimgu á
nýjustu skáJdmiemt hims hvíta
kyns. Hamn horfir hátt yfir, með
haukfránu auga þiess, sem kom'mn
er um víða vegu, á hiuti, siem
hann þiekti þó fyr. Og ekkert
ieynist aúg,a hans. En aLt, sem
hanm sér og lýsir, miðar hann
við beildina, við hina fátækustu
veru og alian heiminn í seniri.
Niðurstaðan er fyrir fram aug-
Ijós. Hanm veiur sér umgerð úr
timanum, sem hanin ætlar að
lýsa, vissar tegundir manna, sem
dæmi upp á a,lla þá, sem em ieins;
hamn skipar liðinu í umgerðina,
hann sýnir lesandanum, án þiesis
að segja það: Svona er þietta. Og
i þiessu er ekkert undanfæri,:
Svoina verður það.
Halldór teílir fram sveitabænd-
unum í; þessari bók, kotungu.num,
hugsunum þeirra og menningu.
llann lætur þá tala, kanski fuil-
mikið, i brúðkaupi, í fjallgöngum,
yfir líkkistu húsfreyjunnar. Hamn
fellir engan dóm, hann lætur blút-
ina segja sig sjáifa.
Injnan í þessa uppistöðu fellir
svo skáJdið sina leiginiegu list:
stílfærið, blæinn yfir hlutunum,
þrá og harjmkvæli hinnar sköpuðu
skepmu, Hfshræringar manna og
dýra, l.ítilJa barna og gamalmemnia,
yndislieik náttúrunnar og blinda
grimd.
Þessi bók stendur ief tiJ vill sem
heild ekki jafnfætis Vínviðinum
og Fuglinum r fjörunni. Eniþiess-
ari bók eru kaflar, sem að stíl-
sinilid og skáldskaparlist eiga
ekki neinn sj,nln líika r íslenzkurn
bókmentum. Það er ekki bægt að
lýsa þeim, niema með þeism sjálf-
um. Sunuudagurinn, þegar unga
fólkið kernur í kotið og heldur
syngjandi út í kyrð kvöldsins',
þegar konan unga situr úti og
hlustar á flugþyt húsandanna í
húmáinu, en hann, sem þær hræð-
ast, ier fariun. Vetrarmorguninin,
sem gránar hægt og hægt, en
drengurinn hlustar á svefnhljóð
fóliksiins og á húamunma, þvör-
una og pottiinn og bO'llana, s-em
eriu umkomulaús áhöld í Ijósi
dagsiins1, ein fó,lk í myrkri mæturt-
iininar og tala saman eins og sveit-
in talar. Og drenguriun stiendur
frammi fyrir gátu dauðans og
spyr. Við deyjum öll, segir móðir
hans; alt deyr, nema hiutimir; og
hanin verður aldriei mieir samur
og fyr. Kafl'nn urn vetrami'orgun-
inm verður einn binn fegursti hlut-
ur í ísJenzkum bókmentum, Og
vordagurinn, þegar móðirin sit-
ur kúna og talar við son sinn,
alt er þetta. frábær list. Þessi
drengur á sieimna að syngja fyrir
heiminn. Undir þaki heiðarikotsins
hrærist voldugur grunur um fram-
tjð .lítils drengs.
Þó mun flestum finnast, að ekki
sté, fegurð lífsins fyrir að fara
í bókum Halldórs, heldur lítið
an.nað en kvöl og eymarstand,
þýðiingarlaust Iff 1 þýðingarlausu
plássi.
Satt er það, að Halldóri hættir
stundum til að segja kuldalega
frá; aJdnei munu menn heldur
verða sammála um-, að honum
skeiki ekki í smekkvísi hér og
þa:r. En undir hinni blábem frá-
sögn bifast sært hjarta, sem
stundum eins og harkar af sér,
til að kveinka sér ekki:
„Eg er sú sorg, er elskar hvað
sem lifir,
ég elska þig, sem lifir, deyr og
grætur,"
segir Halldór í einu litlu ljóði.
Þetta á við hann sjáífan sem
saginaskáld. Með sónum, inn-
fjálgum harrni skáldsins elskar
hann hið hrjáða líf, hina dulu,
djúpu ttthlökkun, þrá hins unga
Hfs, sem dreymir á göngu sinni
urn Dýradal, hina hverfulu von,
sem Jaugar sig í dögginni eina
Jónsmessunótt. '
H. K. L. feemur inn í bókmentir
okkar með nýjustu stílkunnáttu
hinna beztu ritsnillinga inútíðar-
innar, og þiessa háríínu kunináttu
heimsborgarans vefur hann sam-
an við íslenzkt alþýðumál, við
stíl Jónasar og Þorsteinis Erlings-
(Frh. á 4. síðu.)
N