Alþýðublaðið - 22.04.1959, Blaðsíða 2

ÍJívarpsrœða Emils Jómsonar forsætisráðherra
1
; i-Herra forseti, háttv. áheyr-
■ epdur.
• Ég' te-1 óþarft að rekja, að
rthnnsta kosti að-nokkru ráði,
áfitæðurnar fyrir því, áð þetta
írumvatp . er fram borið. Þær
áátæður eru öllum landsmönn-
um svo .kunnar. í ,-stuttu máii
»pá segja, að höfuðástæðan sé
sú, aö ineð núverandi löggjöf
■er landsins börnum skammtað
U)- mismuriandi réttur 'eftir
*! ýí, hvar á landinu menn búa, j
sém hefur svo leitt af sér mjög
jmikið, ósamræmi í fulltrúa-
|glu ’flokkanna á alþingi miðað'
■yið kjósendatölu. Á kerfinu
•4?;*fur þvi þurft að gera breyt-
ipgar, eftir því sem íímar liðu,
0g tilfærsla varð í byggð lands-
ixis. Qg nokkrar breytingar
"tlifa verið gerðar, og yfirleitt
4 jtá átt að draga úr misréttinu,
að' aldrei hafi það leið-
tf.it neitt nálægt því til fulls.
Sfðasta leiðréttingin var. gerð
4:942, pg þá í síðari kosning-
pnum komst fulltrúatala flokk-
anna á alþingi næst því, sem
iy.in hefur nokkurn tíma gert,
sya ég man eftir, að vera í
ffum-æmi við ■ atkvæðatölu
- fi-skkanna.
Síáan 1942 hefur orðið mik-
il foxeyting á íbúaskiptingu
, ibúatölu landsins, og ér
;£r®Slegt að athuga hana. .Á
ilS.ára tímabilinu frá Í942’til
..ásrslfflka 1957 hefur íbúatalan
.larakizí úr 123979 í 164708
eSa pm ca. 41000, sem er um
JiaSi bil réttur þriðjungur af
íhúaíöiunni, eins og hún var
> ’1§42. Þessi fjölgun hefur
fyrst og, fremst orðið í líeykja
y;Vtk, en þar hefur íbúatalan
yaKÍð um nærri 27006 á
þessu árabili. í Gullbringu-
eg Kjósarsýslu og Hafnarfirði
.sámanlagt hefur íbúatalan
tnenra en tvöfaldast á þessu
tfiiniáþili, og vaxið um ca.
jlÖWð.- Auk þessara staða hef-
ja* sro áit sér stað minni hátt-
a.K fjölgun á Suðurlandi,
, N»s*áausturlandi og Miðvest-
_ urf.andi.
; Þessi þróun gefur strax til
kynp.a, hvar skórinn muni
lapppa mest, og hvar sé mest
|)örf . Jeiðréttingar, entía er
fiymvarpið við það miðað ,að
lei.ðrétta þá skekkju. sem hér
4ie£ur orðið á hiutfallinu milli
íbúatölu og fulltrúatölu á al-
Samkvæmt frumvarp-
inu er ætlað að fjölga um 4
alþÍHgismenn í Réykjavík, 3 í
-Qvllbringu- og Kjósarsýslu og
Hafnarfirði, 1 á Norðaustur-
I{>ndi og 1 á Miðvesturlandi.
ög þó að með þessu sé mis-
rýftiií.ekki að fullu leiðrétt,- þá
ei; þó hér ,um að ræða mikla
J^gfæringu til bóta.
ý'Ég tel rétt að það komi hér
firam að þessi lausn, sem hér
Ijggur- fyrir, - sem er samkomu-
laþslausn þriggja flokka, er
aiiðvitað ekki eins og hvær ein-
sVafcur þessara flokka vildi
4i.eJ.zt vera láta, heldur hafa
flokkarnir orðið að vinna það
til samkomulagsins að siá
meira og minna af kröfum
sínum.
Alþýðuflokkurinn vildi t.
d. fjölga Reykjavíkurþing-
mönmim um 6 í stað þess að
frumv'arpið gerir. ráð fyrir 4.
Hann vildi líka, að þingmenn
norðausturlandskjördæmis-
ins yrðu 7. og í Gullbringu-
og Kjósarsýslu 6 eða 1 fleiri
á hvmrum stöðum, en frum-
varpið gerir ráð fyrir. Og
liann gat líka fallizt á, að í
Suðurlandskjördæminu yrði
7 í stað 6. Þingmannatalan í
heild hefði þá orðið 65 í stað
60, en á þann hátt hefði fund-
izt mun meiri lagfæring á
hlutfallinu milli kjósendatölu
og fulltrúafjölda á Alþingi en
frumvarpið gerir ráð fyrir.
En þetta fékkst ekki sam-
þykkt vegna andstöðu Al-
þýðubandalagsins.
Uppbótarþingmenn verða
samkvæmt frumvarpinu 11
eins og áður og verður þeirri
skipt milli- flokka á sama hátt
og.áður, að öðru leytl en því,
að ekki er gert ráð fyrir röð-
uðum landslista. Á þann hátt
er fjölmennustu héruðum einn
ig tryggð nokkur bót, þar sem
helmingur uppbótarsæta er út-
hlutað á hæstu tölur.
Þá er loks að geta þeirrar
breytingar, sem telja má veiga
mesta og þýðingarmesta, en
það er. að sameina kjördæmin
gömlu í nokkur stærri, og kjósa
þar með hlutfallskosningu, en
það er líka sú. breytingin, sem
sætt hefur hvað. mestri gagn-
rýni af' hálfu andstæðinga
málsins, Framsóknarmann-
anna.
Afstaða Alþýðuflokksins til
þess máls þarf ekki að koma
■ neihum á óvart. Alþýðuflokk-
urinn hefur alla tíð verið því
fylgjandi, að hlutfallskosn-
ingal'yrirkomulag yrði upp
tekið og landið allt gert að
einu kjördæmij Þessu síðasta
hefur þó flokkurinn fallið frá,
og á síðasta þingi flokksins
var samþykkt að halda sig að
svúpaðri eða sömu aðferð og
liér er lagt til að verði við-
höf'ð, með' því að’skipta land-
inu í 8 stór kjördæmi með
hlutfallskosningu og upphót-
arsætum til jöfnunar milli
flokka. Þetta er sú leið, sem
mestar líkur virðist gefa á
bví, að nokkurn veginrí rétt-
láti hlutfall fáist milli kjós-
endatölu og fulltrúatölu
flokka.
Einmenningskjördæmi utan
Reykjavíkur, án uppbótar,
eins og Framsóknarflokkurinn
hefur gert ályktun um á"sínu
síðasta flokksþingi, ber í sér
líkurnar til ; þess, að hið fer-
legasta xanglæti ríki í þessum
málum, þar sem þá svo getur
farið, að flokkur, sem á mjög
miklu fylgi að fagna um allt
land, en hvergi hreinan meiri-
hluta, fái engan mann kosinn.
Slíkt ástand mundi stríða svo
gegn réttarvitund þjóðárinnar,
að það yrði aldreí þolað til
lengdar.
Þegar vinstJri ‘stjórnin var
mynduð 1956 var um það sam-
ið, að kjördæmaskipunin skyldi
endurskoðuð. Um þessa endur-
skoðun var þó ekki byrjað að
tála fyrr en uppstytta var kom-
in í stjórnarsamstarfið á síðast
liðnu hausti, 0g þá-mjög laus-
lega.
En samþykktir síðasta
þings Framsóknarmanna um
málið með . einmenningskjör-
dæmi sem meginreglu og
enga impbótarmenn skera úr
um það, að málið var og er
ekki leysanlegt með þeim frá
sjónarmiði oltkar Alþýðu-
flokksmanna. Til þess eru
skoðanirnar allt of skiptar og
allt of langt bil á milli. Sjálf-
stæðisflokkurinn og Alþýðu-
bandalagið höfðu aftur á
móti við ýms tækifæri lýst
sig fylgjahdi svipaðri lausn
á þessú mikilsverða máli og
Alþýðuflokkurinn hafði á-
kveðið á sínu flokksþingi að
fyigia. Var því eðlilegt, að
• „þessir flokkar . leituðu sam-
eÍEÍnlega að einhverri þeirri
ehdanlegri lausn, er þeir gætu
sameinazt um. Og það hefur
nú tekizt. Áð vísu, eins og ég
béfi sagt áður er þessi sam-
komulagslausn eins og allar
slíkar, að allir aðilar hafa orð-
ið að slaka til á sérstöðu sinni
að einhverju leyti og við því
er ekkert að segja, ef það er
ipnan . þess rámma, sem, við-
komand.i aðili hefur sett sinni
afgreiðslu. En ég tel nauðsyn-
legt og rétt vegna blaðaskrifa
Þjóðviljans um auðmýkjandi
skilyrði, sem ríkisstjórnin hefði
orðið að ganga að til þess að
fá málið samþvkkt, að taka-
fram eftirfarandi;
Fyrsta og aðalkrafa þeirra
Alþýðubandalagsmanna var
sú, að ríkisstjórnin.segði af sér
þegar er afgreiðslu fjárlaga
væri lokið og framgangur kjör-
dæmamálsins tryggður. Virtist
því aðeins mögulegt að fá þessa
menn til .að leggja hinu mikla
réttlætismáli lið, að stjórn
með þingræðislegan meirihluta
að baki bæðist lausnar.
Þessu var svarað þannig,
að Alþýðuflokkurinn teldi að
afgreiða bæri kjÖrdæmamálið
þegar í stað á Alþingi og þess
vegna væri ekkj rétt að
blandá saipan umræðum um
það og uniræðum um mynd-
un nýrrar meiri hluta stjórn-
ar. Hins vegar væri ríkis-
stiórnin að sjálfsögðu reiðu-
búin til að vrkja á söniu
stundu og hægt væri að
mynda nýja meiri hl,uta
stjórn. Þessu skilyrði yar því
hafnað, enda féll flokkurinn
frá því að halda í það.—
Þegar þetta var út úr heim-
inum, voru af sömu aðilum
borin fram 5 önnur skilyrði í
staðinn.
1. Fé til flugvallargerða yrði
skipt. upp á milli staða í fjár-
lögum.
2. Benzínvegafé, svo kölluðu
sömuleiðis.
3. Atvinnuaukningafé yrði
skipt með samkomulagi.
4. Fé sem tekið væri að láni
erlendis yrðf ráðstafað með
samkomulagi ajlra flokka.
5. Málskotsréttur einstakra
stjórnarnefndarmanna Inn-
flutpingsskrifstofunnar yrði
afnuminn.
Um 3 fyrstu atriðin — þ.e.
skiptingu á vegafé, fé til ílug-
vallargerðar og atvinnuaukn-
ingarfé er það að segja, að
,þð vai' aldrei meining ríkis-
stjórnarinnar að ráðstafa þessu
fé upp á eindæmi og ríkisstjórn
in hafði - enga tilhneigingu til
að gera það. Þess vegna hafði
um það verið talað m.a. við
Sjálfstæðisflokkinn og út frá
því gengið, að þessi háttur yrði
hafður á afgreiðslu þessara
þriggja mála. Var því ráðin áð-
ur en skilyrði Alþýðubanda-
lagsins um þau voru sett fram
og á þann hátt, sem þar var
farið fram á.
Um 4. atriðið, erlendu lán-
tökurnar, er það að segja, að
til þess að mega taka lán þarf
samþykki Alþingis og getur
það þá — og er venja — sett
þau skilyrði um nötkun fjárins,
sem því þykir eðlilegt. í þessu
var. því heldur ekkert riýtt. —
5. atriðið — málskotsréttur
einstakra stjórnarnefndar-
manna Innflutningsskrifstofu
— að hann yrði afnuminn er
aftur nýmæli og raunverulega
það eina nýja, sem í þessum
svókölluðu skilyrðum Alþýðu-
bandalagsins fel'st og þarfnast
það nokkurra skýringa.
Þegar Sjálfstæðisflokkur og
Framsóknarflokkur fóru með
stjórn landsins eftir 1950 voru
tveir menn einn frá hvorum
flokki látnir úthluta leyfum.
Ef þá greindi á gat hvor þéirra
sem var skotið málinu til rík-
isstjórnarinnar, sem þá felldi
úrskurð um hvernig með skyldi
fara. Sami háttur var hafður á
eftir að fjölgað var um tvo við
úthlutun leyfanna. Hver þeirra
um sig gat áfrýjað afgreiðslu
hvaða máls sem var til ríkis-
stjórnarinnar. Þetta er ákveð-
ið svo í lögum. Þetta er út af
fyrir sig ekki óeðiilegt, þegar
um samstjórn tveggja eða fleiri
flokka er að ræða, og hafa mál-
skot af þessu tagi oft verið
notuð. Hins vegar má segja að
þegar ríkisstjórnin er skipuð
öllum ráðherrum úr sama
flokki, og hefur þó ekki, úr
.þeim flokki, að baki sér, nema
lítinn hluta þingmanna, horfi
þetta öðru vísi við. Þá væri til
sá fræðilegi möguleiki, að sam-
flokksmaður ríkisstjórnarinnar
áfrýjaði Öllum málum, sem
hann kærði sig um að ráða til
ríkisstjórnarinnar og hefði fyr
irfram tryggt. sér samþykki
hennar og .gæti hann því einn
ráðið öllu, sem hann kærði sig
um.
En þetta dettur náttúrlega
engum heiðarlegum manni í
hug að gera, og til marks uin
það, liversu fjarlæg þessi
hugsun hefur verið fulltrúa
Alþýðuflokksins á Innflutn-
ingsskrifstofunni, og ríkis-
stjórninni í heild, er það’, að
síðan ríkisstjórnin tók við i
desember s.l. og til þessa dags
hefur þessi fulltrúi Alþýðu-
flokksins á Innflutningsskrif-
stofunni ekki áfrýjað einu
einasta máli, lieldur reynt að
leysa mál með samkomulagi í
nefndinni. En einhvern veg-
inn hefur þessi hugsun ekki
verið fjarlæg þeim Alþýðu-
bandalagsmönnum.
En á þéssu máli er líka önn-
ur hlið. Þarna- eiga 4 menn
sæti til að úthluta leyfunum,
Ef atkvæði falla þannig að 2
eru með og 2 á móti er hægt
að hindra framgang allra mála
sem svo verður ásfatt um og
ómöguiegt fyrirfram að vita
hversu oft það gæti komið fyr-
ir. Málskotsréttur í einhverju
formi verður því að vera til„
og var því þessu skiiyrði um
að fella hann alveg niður al-
gerlega neitað.
Þá var framborin sem vara-
krafa að málskotsrétturinn!
yrði ekki notaður af fulltrúum
þeirra flokka, sem að samkomu-
laginu standa, þegar um væri
að ræða leyfi fyrir bílum, bót-
um og fjárfestingu. Og á þetta
var fallizt. Það þýðir að vísu,
að leyfum þessnm verður út-
hlutað nákvæmlega á sama
hátt og áður, ef meirihluti fæst
fyrir hverri ákvörðun í nefnd-
inni. En náist ekki samkomu-
lag um meirihluta fyrir leyfis-
veitingu verður hún að bíða
fram yfir kosningar á meðan
þetta samkomulag gildir. Þess-
um málaflokkum verður ekki
skotið til afgreiðslu hjá ríkis-
stjórninni næstu 2—3. mánuð-
ina. — Þetta er np allt og sumt.
Komi fulltrúarnir á Innflutn-
ingsskrifstofunni sér saman
gengur allt sinn gang óbreytt
eins og áður. Öll eru þessi at-
riði óskyld afgreiðslu kjör-
dæmamálsins og sýnir máls-
meðferðin því öll, að þetta
mikla mál var reynt að gera
að verzlunarvöru til þess eins
að koma höggi á Albýðuflokk-
inn, sem þó ekki tókst betur
en þetta.
Þetta taldi ég nauðsynlegt
að taka fram vegna þess áróð-
urs, sem dagblaöið Þjóðvilj-
inn hefur verið að burðast við
að reyna að taka upp uip þetta.
Niðurstöðunni er bezt lýst mpð
orðum dagblaðsins Tímans um
hetta á laugardaeinn var. Hann
segir orðrétt í fyrirsögn fyrir
grein um málið: „Kommúnist-
ár féllu frá öllum skilyrðum
sínum, er verulegu máli
skiptu“.
Alþýðuflokkurinn gerir sér
Ijóst að með þessn frumvarpi
er ekki náð fullu jafnrétti
allra begna bióðfélagsins til
þess að hafa áhrif á gang þjóð
mála, sem þó hlýtur að vera
stefnt að. Enn er ætlazt iil
að heilir landshlutar hafi
liclmingi minni rétt en aðrir
og ekki einu sinni það. — Þó
er þetta merkur og þýðingar
2 22. apríl 1959 — Alþýðublaðið