Alþýðublaðið - 22.04.1959, Blaðsíða 5
Viðurkennum á
ir á landinu
Sagði JÓN BALDVINSSON 1932
„HÖFUÐKOSTUR slíks fyr-
JÓN BALDVINSSON,
Styrkur landsbyggðarinnarH
felst í sameiningu og stærril
heildum, og hin nýju kjör-l
dæmi eru ágæt byrjun á slíkri =
stefnu. |
Því er haldið fram, að flokks 1
stjórnirnar' í Reykjavík muni|
eiga hægara með að ráða fram-1
fooðum í stórum kjördæmum!
en litlum. Samkvæmt þessu|
setti Reykvíkingum að revnast |
léttara að hafa áhrif á Hún-|
vetninga, Skagfirðinga og Sigl-1
firðinga, þegar þeir koma alliri
saman, en hverja í sínu lagi.i
Mér sýnist þetta vera þvert ál
naóti. Þegar menn frá mörgumf
héruðum koma saman, verðai
þeir sterkari heild og munuf
enn síður en fyrr láta Reykvík-|
inga segja sér fyrir verkum.|
Ég get til dæmis varla hugs-|
að mér samkomur, sem ólík-1
leg'ra er að höfuðborgin fái ráð-1
ið, en fjórðungsþing Austfirð-1
inga eða Norðlcndinga, meðanl
þau voru og hétu. Það hljóta|
að myndast ný samtök innanl
pólitísku flokkanna fyrir hvert|
hinna nýju kjördæma. Þettai
verða vafalaust fyrstu póli-1
tísku samtökin, sem jafnastf
við flokksstjórnir í Reykjavíki
■— og þanníg mun mikið póli-i
tískt vald dreifast út um lands-1
foyggðina frá Reykjavík með|
hinum stóru kjördæmum. |
Ég gat þess í upphafi, að við|
vserum, íslendingar, sammálaf
um það höfuðatriði kjördæma-|
málsins, að jafna verulega það|
misrétti, sem komið var millil
sumra kjördæma, án þess að|
við tökum að fullu upp höfða-|
töluregluna. Slíkt leyfa lands-|
hættir ekki. |
Við erum einnig sammála|
nm hlutfallskosningar í stsérstu|
kjördæmunum, Reykjavík og|
helztu kaupstöðunum, væntanl
lega Akureyri og Hafnarfirði.l
Um deiluefnið — stór kjör-i
dæmi eða smá fyrir helming |
þjóðarinnar, vil ég að lokum |
segja þetta: |
ViS skulum hætta að skera l
landsbyggðina í smærri ogj
smærri búta um leið og þétt- =
foýlið verður að stærri og|
stærri heildum. Við tökum|
upp stærri, sterkari og sjálf-1
stæðari heildir úti um landið,!
heildir sem svara til nútímal
aðstæðna í samgöngum, frami
leiðslu og menningu. Við|
byggjum þessar heildir á forni
um merg, vorþingunum:
KJALARNESÞING verðuri
Reykjaneskjördæmi — að|
Reykjavík undanskilinni.
ÞVERÁRMNG og ÞÓRS !
; NESÞING verða Vesturlands-|
: kjördæmi. I
ÞORSK AF JARÐ ARÞING |
- verður Vestfjarðakjördæmi. =
HÚNAVATNS- og IIEGRAÍ
NESÞING verða Norðurlands!
kjördæmi vestra.
VÖÐLA- og ÞINGEYJAR-!
ÞING verða Norðurlandskjörl
dæmi eystra. [
MÚLÁÞING og HÁLFTÍ
SKAFTAFELLSÞING verða =
Austurlandskiördæmi. [
HÁLFT SKAFTAFELLS-Í
ÞING, RANGÁRÞING og!
ÁRNESÞING verða Suður-Í
landskjördæmi.
Þetta er al-íslenzk lausn áj
Islenzku vandamáli. Lausn,;
sem mun efla á nýjan leiki
sjálfstæði byggðanna og jafnaj
aðstöðu landsmanna í lífsbar-j
áttunni. Lausn, sem mun aukai
réttlæti og hamingju £ þjóð-j
félagi okkar.
íslendingar! Hlustið ekki áí
þá, sem flytja vkkur hrakspárj
og bölsýni. Stvðjið hina, semi
hafa raunhæfar tillögur aði
gera í vandamálum þióðarinn-j
ar og vilja standa við þær íi
reynd.
irkomulags myndi verða meiri
heilbrigði í störfum þingsins,
minna tog una fjárveitingar til
einstakra héraða án tillits til
þess, hvort rétt sé að leggja fé
landsins til framtovæmda þar
eða ekki. En einn af ókostum
við ihin mörgu og smáu kjör-
dæmi er það, að þingmönnum
finnst sér skylt að bera eitthvað
úr býtum fyrir sitt kjördæmi og
kjósendur þar. Það hefur leitt
til m:argra óþarfra fjárveitinga,
sem betur væri varið til ann-
arra framkvæmda, þar sem
meira gagn hefði orðið að. Þing
menn mundu frekar líta á, hvað
landinu í heild> sinni væri fyrir
beztu, meira á Það, hvað lands
mönnum kæmi að sameiginlegu
gagni, heldur en það, fovað hent
ugt þæ'tti til kjörfylgis í litlu
kjördæmi.
Á verklegum framkvæmdum
í landinu er lítið skipulag. Vega
lög eru til og brúalög eru til.
Allir vita hversu þessi lög eru
gegnsýrð af hreppapólitík, og
þó það sem versí er, fram-
kvæmdin á þeimi er það líka.
Stjórnirnar líta hornaug'a til
þess, hvað getur komið sér vel
: til að tryggja pólitísk yfirráð í
; vafasömu héraði, og fram-
j kvæmdin oft bundin við það,
j sem kemur sér vel í samkeppn-
i inni urn kjördæmið, frekar en
i það, hvað kæmi að almenndngs
! notumi.
; E'n núverandi kjördæmaskip
Í un býður upp á Þetta. Og þíng-
= mennirnir, sem venjulega eru
áhrifamenn í sínu kjördæmi,
eru oft forustumenn {togstreit-
unni fyrir hérað sitt, jafnvel
þótt kröfur þeirra séu blóðugur
óréttur fyrir önnur foéruð og
þeir séu miklu færri, sem folunn
indanna njóta, en hinir, sem ó-
réttinn bíða.
Um atvinnumálin og skatta-
málin, sem skipta mönnum í
flokka eftir stéttumi, hlýtur allt
af að standa deilan, milli verka
: lýðsfélaganna annars vegar og
Lstéttar atvinnurekendia hins
j vegar. Flokkar atvinnurekenda
; hafa markað stefnuna í löggjöf
! ihni í skattamálum og atvinnu
! mlálum tii hagsmuna fyrir sína
j stétt og látið þungann af skött-
[ um og álagið á atvinnuvegum
[ bitna á verkalýðsstéttinni. Al-
i þýðan hefur að vísu myndað
í sterk samtök um land allt, svo
[ að foún getur sótt og varizt í
[ baráttunni um sjálf vinnukjör-
[ in.
; En vegna ranglátrar kjör-
[ dæmaskipunar foefur verkalýðs
\ stéttin eigi getað foaft þau álhrif
I á löggjöfina, sem ihenni ber,
\ þótt nokkuð foafi samt áunnizt,
I eftir atkvæðamagni því, er hún
| ræður yfir samanlagt á öllu
I landinu. Það er Þess vegna eng
| in tilviljun, að Alþýðuflokkur-
I inn hefur unadanfarin. 15 ár, og
| fram að árinu 1931 einn flokka,
I haldið uppi látlausri baráttu fyr
\ ir breyttri kjördæmaskipun og
| haft forustuna á sama tírna fyr-
| ir rýmkuðum kosningairrétti.“
I ic Jón ræðir þá mótbáru
1 gegn stórum kjördæmum, að
þau auki ftokksvald um of, og
segir þar:
„Þetta er ekkert annað en fyr
irsláttur, því að nú sem stendur
eru það flokksstjórnirnar, sem
ráða því hverjir eru í framboði
í hverju kjördæmi. Þetta er
ekki eingöngu reynsla hér hjá
okkur, það er reynsla allra
þeirra þjóða, Þar sem lýðstjórn
arfyrirkomulagið foefur fest
rætur. Það erufoinir „organiser
uðu“ flokkar eða stjórnir
þeirra, sem mestu ráða um það,
hverjir verði fulltrúar í hin-
um einstöku kjördæmum eða
foverjir eru settir á lista flokka,
ef um hlutfallskosningu er að
ræða. Þetta er ekkert óeðlilegt.
Bak við flokkana eiga að standa
kjósendur þeirra víðs vegar um
land, og þeir velja flokksstjórn-
irnar, eða a. m. k. eiga að gera
það. Kjósendurnir hafa þau á-
hrif á það, hverjir eru valdir
til að fara með mál flokks síns,
og þá einnig áforif á Það, hverj-
ir eru se.ttir fulltrúar í hinum
einstöku héruðum eða kjördæm
um, auk þess sem að jafnaði
mun vera farið eftir því, sem
kjósendur í hlutaðeigandi kjör-
dæmumi teldu heppilegast eða
æsktu eftir. Þetta mundi því
ekkert breytast frá því; sem nú
er; nú xáða flokksstjórirnar
þessu í samráði við flokksmenn
sína. Kjósendur mundu aS
þessu leyti hafa alveg eins mik-
il áhrif og nú. Það hefur verið
sagt, að kjósendur í kjördæm-
um settu sjálfir fram fulltrúa
sína.“
ÍT Um kunnugleika fram-
bjóðenda á landshögum segir
Jón:
„Þá er síðara atriðið, að eigi
sé með þessu fyrirkomulagi
tryggður nægilegur kunnug-
leiki á högum og þörfum lands-
m'anna, vegna erfiðleika fram-
bjóðenda á því að sækja fundi
víðs vegar um landið. Eigi hef-
ur Þetta komið að sök við lands
kjörið; þá hafa frambjóðendur
eigi talið eftir sér að ferðast um
landið og halda fundi með kjós
endum í flestum kjördæmum.
Enda er það eigi nauðsynlegt,
að sami framibjóðandinn sæki
fundi í hverju héraði landsins.
Framtojóðendur yrðu þá, eins
og nú, vafalaust úr flestum eða
öllum núverandi kjördæmum
landsins, svo kunnugleika
þyrfti eigi að skorta á þörfum
einstakra héraða.
Hins vegar mundi vafalaust
verða sanfikomuiag milli flokk-
anna um það, að fundir yrðu
sem víðast haldnir og framtojóð
endum gæfist kostur á að sækja
sem flesta þeirra. Mundi það
frekar stæfcka sjóndeildarhring
þingmanna og opna augu þeirra
fyrir margri nauðsyn lands-
manna, sern kjördæmið undir
núverandi fyrirkomulagi skygg
ir á.
Eftir tillögam AlÞýðuílokks-
ins þarf ekki að fjölga þing-
mönnum frá því, sem nú ér. Það
getur verið samkomulagsatriði.
það mætti alveg eins fækka þing
mönnum eins og fjölga þeim.
Urn það má ákveða í sjálfum
kosningalögunum.
Um önnur atriði, sem snerta
sjálfa framkvæhad kosninganna
eru ekki heldur gerðar neinar
tillögur, éhda má ganga út frá
því sem vísu að náist samkomu
lag um fyrirkomulag á kjör-
dæmaskipuninni,■ þá verði einn
ig auðvelt að ná samkomulagi
um filhögun kosninganna
sjálfra.“
ÍZ Jón ræðir sérstaklega
um fá kjördæmi og stór, sem
var þá varatillaga hans:
„Hefur það fyrirk'omulag,
hlutfallskosningár í stórum
kjördæmum, og verið allmikið
rætt opimberlega bæði fyrr og
síðar. Höfðu og: fulltrúa Sjálf-
stæðisflokksins í nefndinni látið
líklega yfir Því að aðhyllast
slíkt fyrirkomulag. Enda lýsti
Jón Þorláksson því yfir fyrir
hönd fulltrúa Sjáilfstæðisflokks
ins á 26. fundi nefndarinnar, 13.
jani. 1932, að þeir gætu, „ef það
gæti fremur leitt. til samkomu-
lags í nefndinni“, fallizt á það
kosningafyrirkomulag, er stung
ið er upp á í tillögu Jóns Bákl-
vinssionar á 19. fundi nefndar-
innar, 19. desember f. á.“
if Að lokumi sagði Jón Bald
vipsson:
,,Þá er viðurkennt á bort® .
jafnrétti kjósenda til að hafa á-
hrif. á skipum alþingis, hvar á
landinix sem þeir eru búsettir.
Þá fellur það niður, sem nú er
algengast, að alþingismenn teljl
sig fulltrúa fyrir tiltekinn
fjölda ferhyrningsmálna aS
mieira og minna hrjóstrugtl
landi, jöfelum og eyðisöndum,
þá verða þeir fulltrúar Þjóðar"
innar, fulltrúar fólksins, sem. J
landinu býr.
Reykjavík, 28. marz 1932.
Jón Baldivinsson,“ ,
KKAR Á MILLl SAGT,
ÞAÐ er athyglisvsrt, hversu margir af þeim mönnurn, sexi®
fallsfcosningum. Tíminn hefur á síðustu vikum sagt, að þai
sé . fjarri lagi, að hlutfallskosningar tryggi völd meiri-
hlutans.“ Enn fremur sagði Tíminn: „Hlutfallskosningai'’
fryggja ekki jafnréttið.“ Og þetta: Hlutfallskosningar mi
„... ótraustur grundvöllur stjórnskipunar ....“ og „gróðraT"
stía fyrir marga flokka ... og óstöðluigt stjórnarfar11.
Þannig lýsa Framsóknarmenn því kerfi, sem þeir ætla
Reykvíkingum að búa við!
Hins vegar virðist Framisóknarmönnum þykja þetta voða-
lega kerfi ágætt, ef þeir sjálfir geta grætt á því, samantoer %
Reykjavík ef Þingmönnum fjölgar nægilega, til að þeir fáS
einn þeirra, og ef kosið er umi tvo á Akureyri, þar semi þeis
gera sér vonir um að fá annan. ,
ÞAÐ er athyg.lisvert, hversu margr af þeim möimum, se:HO
frægastir hafa orðið í sögu þjóðarinnar á árunum eftir áíöia-
mótin, studdu frunwarp Hannesar Hafstein um fá, stór kjör«
dæmi. Þeirra á meðal voru Guðmundur Björnsson landlækn-
ir, Magnús Kristjánsson, Ólafur Briemi, Pétur Jónsscn á
Gautlöndum, Tryggvi Þórhallsson, Þórhallur BjarnarsoiSi
biskup, Lárus H. Bjarnason, Jón Jóns'son í Múla, Hermanifli
Jónasson á Þingeyrum. En frumvarpið féll með 14 atfcVa
gegn 11. ,
AlþýðublaðiS — 22. apríl 1959 l|