Alþýðublaðið - 22.04.1959, Blaðsíða 7

r
VlÐ ÞRÍR Alþýðuflokks-
þingmenn erum - flutnings-
menn : þessarar tillögu fyrir
hönd flokksins. Hér á íslandi
ríkir í orði þingræði og lýð-
stjórnarfyrirkomulag. En
grundvöllurinn undir því ætti
að sjálfsögðu að vera alrnenn
ur og jafn kosningaréttur,
svipaður því, sem er í nálæg-
um löndum, þar sem sams
konar skipulag er. En nú er
því fjarri. Almennur er kosn-
ingarétturinn ekki, því að
samkvæmt stjórnarskránni
eru ýmsir menn undanskildir
kosningarétti. Það eru t.d.
þeir, sem hafa orðið að þiggja
fátækrastyrk, og þeir, sem
ekki hafa náð 25 ára aldri,
þó að þeir séu annars full-
veðja 21 árs. Mest af þessum
: höftum er nú afnumið við
kosningar til sveitar- og bæj-
arstjórna, en ekki við kosn-
ingar til Alþingis. Við höfum
ekki tekið fyrir þessa hlið að
: sinni, heldur hina, • að gera
: kosningaréttinn jafnan hvar
sem er á landinu. Nú hafa
: kjósendur .víðs vegar á land-
inu mjög mismunandi áhrif
: á þingið. Þingið, sem ætti að
: vera spegilmynd af þjóðinni,
er það ekki, nema þá-af hend
ingu. Það er orðinn nokkuð
langur tími síðan komið var
á þeirri kjördæmaskipun,
sem nú gildir, og hún var
, miðuð við allt aðrar kringum
stæður. Þá bjó mestur hluti
þjóðarinnar f sveitum, en síð-
an hefir orðið hinn mikli inn-
flutningur þaðan til bæjanna.
í sumum sveitum hefir þó
einnig fjölgað nokkuð, en víð
Héðinn Valdimarsson.
ast staðið í stað eða fækkað.
Afieiðingin af þessu er það,
að þingmenn, sem sitja á Al-
þingi hafa mismunandi tölu
af kjósendum bak við sig.
Þetta fyrirkomulag er
, hvorki byggt á viti né rétt-
læti; Nú finnst mér það vel
til fallið árið 1930, þegar við
minnumst fyrsta vísis til lýð-
stjórnar hér á landi, að sam-
þykkt yrði tillaga um, að
kosningaréttur skuli vera
jafn og þar með að fullkomið
lýðræði verði að því leyti í
landinu.
Við, sem berum fram þetta
mál fyrir hönd flokks okkar,
höfum ekki í þetta sinn til-
skilið neina sérstaka aðferð
til að koma þessu í fram-
kvæmd, en látum nægja að
óska þess, að hæstvirt stjórn
athugi málið til næSta þings
og beri fram þær tillögur,
sem henni virðist rétt.
Ég skal nefna þær þrjár
aðferðir, sem helz+ koma til
álita. Fyrst er það, sem við
Alþýðuf lokksmenn tel j um
réttast, það eru hlutfallskosn
ingar um allt land. Þá hafa
atkvæði allra landsmnna jafn
an rétt. Önnur tillaea er það,^
að skipta landinu í fiórðungs-
kjördæmi og að Revkjavík
ein verði sérstakt kjördæmi.
En báðar þessar breytingar
mundu heimta breytingar á
stjórnarskránni, því að hlut-
fallskosningar eru eftir henni
ekki lögleyfðar nema í Reykja
vík. Þriðji möguleikinn er að
skipta landinu í einmenn-
ingskjördæmi og hafa nokkra
þingmenn að auki til uonbót-
ar þeim stjórnmálaflokkum,
sem fá nógu marga fulltrúa
eftir atkvæðafjölda við kosn-
ingar.
Ég efast ekki um, að ein-
stökum þingmönnum á Al-
þingi, sem eru úr kjördæm-
um, sem hafa minna en með-
Lítclegasfa leiðin
Framhald af 1. síðu.
alþingi og mæltu fyrir henni:
En þeir höfðu jafnan þá tillögu
til vara, að landinu skyldi skipt
i fá kjöydæmi en stór. Þeir
fengu ekki miklar undirtektir
og urðu að taka þátf í umbót-
um á kjördæmaskipaninni eft-
ir miðlunarleiðum, sem þokuðu
því mjög í rétta átt.
Eftir því, sem árin hafa lið-
ið, hafa Alþýðuflokksmenn tek
ið að efast um það, að heppileg-
ast eða farsælast mundi að hafa
landið allt eitt kjördæmi. Um
langt árabil hefur sú -lausn
málsins .ekki heyrzt í ályktun-
um flokkgins eða málgögnum.
Þegar flokksþingið s. I. vetur
tók málið til afgreiðslu, var
þessari stefnu hafnað og ein-
róma samþykkt sú braut, sem
áður var ávallt varatillaga fo>’-
ustumanna flokksins: að skiptí
landinu í fá en stór kjördæmi.
Hér fer á eftir ályktun flokks
þingsins:
„Alþýðuflokkurinn hefur á-
vallt haft ríkan áhuga á rétt-
látri kjördæmaskipan. Núver-
andi skipan þessara mála er
orðin algerlega úrelt og hefur
með hverju ári leitt af sér aulc-
ið misrétti og fjarlægst það
markmið að tryggja borgurun-
um sem jafnastan rétt til á-
hrifa á skipan alþingis. Sextán
ár eru liðin síðan núverandi
kjördæmakerfi var síðast lag-
fært og hefur kjósendum fjölg-
að um 20 þús. á þeim tíma.
Nálega öll fjölgunin hefur orð-
ið í fáeinum kjördæmum á. Suð
vesturlandi,
Samkvæmt núverandi kosn-
ingalögum gæti það auðveld-
lega komið fyrir, að flokkur
með 10—15% allra greiddra
atkvæða í landinu fái engan
þingmann, og er slíkt fráleitt.
Flokksþingið telur breyting-
ár á kjördæmaskipan landsins
vcra eitt stærsta og brýnasta
verkefni Alþýðuflokksins á
næstunni og telur þær breyt-
ingar ekki mega dragast.
Flokksþingið álítur kjördæma-
skipan með hlutfallskosningum
í fáum en stórum kjördæmum
og uppbótaþingsætum til jöfn-
unar milli flokka, líklegasta til
að tryggja réttlæti í þessum
málum.
Alþýðuflokkurinn lýsir sig
reiðubúinn til að taka höndum
saman við aðra flokka um lausn
kjördæmamálsins á þessum
grundvelli. Jafnframt er flokk-
urinn reiðubúinn til að kanna
aðrar leiðir, ef þær tryggja rétt
læti milli landshluta og stjórn-
málaflokka í jafn ríkum mæli“.

altal atkvæða, finnist að ein-
hverju leyti gengið á rétt
sinna kjósenda, sem þeir eru
í umboði fyrir, enda þótt þeir
í hjarta sínu verði að viður-
kenna, að hitt sé meira virði,
að gera öllum jafnan rétt,
enda þótt réttur þeirra minnki
við það, sem nú hafa of mik-
inn. Stjórnmálaflokkur, sem
ekki vill sinna þessum kröf-
um, mun ekki eiga sér langt
líf í landinu, þó að hann gæti
um nokkurn tíma haldið sér
uppi á ranglátri kjördæma-
skipun.
Ég vænti þess, að háttvirtir
þingmenn taki vel í þetta mál
og greiði tillögunni atkvæði.
MisrétU flokkanna
Framhald af 1. síðu.
þótt þjóðinni fjölgi, en allir
hinir flokkarnir þurfa þess —
Alþýðuflokkurinn mest.
Það er augljóst, að misrétt-
ið milli kjördæma og misrétt-
ið milli flokka verður að leið
rétta. Þjóðin sér enga ástæðu
til þess að halda í kjördæma-
skipun, sem ekki tryggir við-
unandi réttlæti. Hún vill því
breyta því, sem breyta þarf,
svo að landsmenn séu jafn
réftháir, 'hvar sem þeir búa á
landinu og hvaða flokk Þeir
kjósa.
í öðrum löndum' er það víða
talið sjálfsagt að breyta kjör-
dæmaskipun með brevttri
byggð. Bandarí'kin, Svíþjóð
og Danmönk hafa lögskipaða
endurskoðun kjördæma á 10
ára fresti, og Bretar hafa nú
fastar nefndir, sem gera að
heita má stöðugar leiðrétting-
ar, og í Finnlandi er þetta
leiðrétt fyrir hVerjar kosn-
ingar.
Fyrri kjördæma-
breyiingar
Framhald af 8. síðu.
1928 var Hafnarfjörður gerður
að sérstöku kjördæmi.
Þá kemur að hinni miklu
breytingu 1934, þegar landkjör-
ið var lagt niður og tekin upp-
bótasæti. Fjölgað var enn um
tvo í Reykjavík, sem þá fékk
sex, einmenningskjördæmi
voru 20, tvímennings 6, þann
ig að þingmenn urðu 38 auk ell-
efu uppbótarsæta, samtals 49.
í tvímenningskjördæmum var
enn kosið meirihlutakosningu.
Síðasta breytingin var gerð
1942. Þá fékk Reykjavík enn
tvo, fór upp í 8. Siglufjayðar-
kaupstaður varð kjördæmi og
hlutfallskosningar voru teknar
upp í tyímenningskjördæmum.
Síðan hefur kerfið verið þann-
ig, að Reykjavík kýs 8, tvímenn
ingskjördæmi kjósa 12, og ein-
menningskjördæmi kjósa 21, en
uppbótarsæti eru 11, samtals
52.
☆
„EFTIR því, sem kjör-
dæmin urðu stærri,
minnkaði áhrifavald
manna yfir þeim, en spill-
ing varð erfiðari og dýr-
an“
Sir Ivan Jennings.

Sum bandarísku fylk-
in hafa fylgt þeirri fram-
sóknarstefnu að „afnema“
aldrei kjördæmi. Árang-
urinn er sá, að smáfylk-
ið Nevv Hampshire hefur
til dæmis 414 þingmenu
— og er frægt að endcm-
um. Ef alltaf væri bætt
við í þéttbýli, en gömlu
kjördæmin látin halda
sér, mundi alþingi fljót-
lega vaxa yfir hundrað
manns.
iV
A 19. ÖLD héldu Bret-
ar fast í gömul kjördæmi.
Þau urðu fræg og köll-
uðust „rotnu borgirnar“,
Um skeið voru ENGIR
IBUAR í tveim kjördæm-
um, en þá gátu menn
kosið þar sem þeir áttu
eignir.

EINN frægasti stjórn-
fræðingur Bandartkj-
anna, Carl Joachim Frie-
drich, sem sjálfur er ekki
fylgismaður hlutfalls-
kosninga, segir: Nákvæm
athugun á reynslu Belgíu,
Hollands, Norðurlanda,
Sviss og írlands, svo og
á reynslu í Bandaríkjun-
um, gerir hlutlausum at-
huganda erfitt að fallast
á þessar skoðanir (að
hlutfallskjör leiði til upp-
lausnar). Ef frá er skiiið
hið ósveigjanlega lista-
kerfi í þýzka lýðveldinu,
sem er almennt fordæmt,
þá virðast öll þessi ríki
hafa náð verulegri festu
í stjórnmál og félagsleg-
ar framfarir með hlut-
fallskosningakerfi.
☆
Það er oft vitnað til
þess, að Frakkland hafi
fallið vígna hlutfallskosn
inga. Árin 1919 til 1924
var blandað kerfi í
frönsku kosningunum,
hlutfallskosningar í
stærstu borgunum, ein-
menningskerfi utan
þeirra. Frá 1928 til stríðs-
ins var meiriþlutakjör en
ekki hlutfallskjör — og
þó hrundi Frakkland
1940!
☆
Allir flokkar í Bret-
landi hafa einhvern tíma :
stutt hlutfallskosningar.
Þar í landi og í Ameríku
eru öflug.félög sem vinna
að framgangi hlutfalls-
kosningahugsjónarinnar.
&
Meðalslærð einmeim-
ingskjördæma í Bretlandi
er 57.000 kjósendur.

rtnWWMMMWMMWMMW
Alþýðublaðið — 22. apríl 1959 J