Alþýðublaðið - 22.04.1959, Qupperneq 8

iö-9©l Ki«Ss. A
ÞEGAR Danakonungur Krist
ján VII gaf 1943 út tilskipun
iim endurreisn alþingis, var
ekki von að embættismönnum
hans í Kaupmannahöfn hug-
kvæmdist önnur kjördæma-
ekipan en sýslurnar, sem þá
voru. Að vísu varð þá þegar
að gera undantekningu um
Reykjavík, sem varð kjördæmi,
og reynslan sýndi, að með þá-
verandi takmörkunum kosn-
ingarettar voru nálega engir
kjósendur í sýsluhni Vest-
mannaeyjum, svo að þaðan
kom enginn þingmaður fyrstu
* 12 ár hins endurreista þings.
Sýslur voru þá 19, Reykjavík
v var 20. kjördæmið og þar að
• "auki sex konungskjömir þing-
menn.
Til þjóðfundarins var ekki
kosið eftir þessari reglugerð,
ttieldur fékkst fram rýmri kosn.
ingaréttur og hvert kjördæmi
kaus tvo þingmenn. Þar hefur
fæðzt tvímenningshugmyndin.
Fyrsta breytingin kom þegar
1857. Þá var Skaftafellssýslu
skipt í tvö kjördæmi. Hefur því
snemma bólað á skilningi á
þeirri staðreynd, að þetta svæði
ætti illa saman sem heild. Sam-
göngur nútímans hafa fest
þessa skiptingu. Austursýslan
hefur samgöngur við Austur-
land, vestursýslan við Suður-
land. Þær munu nú heyra hvor
til þeirra kjördæma.
Með stjórnarskránni 1874 var
þingmönnum fjölgað verulega
og sett ellefu tvímenningskjör-
dæmi, þessi: Gullbringu- og
Kjósarsýsla, ísafjarðarsýsla
(með ísafjarðarkaupstað), Húna
vatnssýsla, Skagafjarðarsýsla,
Eyjafjarðarsýsla (með Akur-
eyri), Þingeyjarsýsla, Norður-
Múlasýsla, Suður-Múlasýsla,
Skaftafellssýsla, Rangárvalla-
sýsla og Árnessýsla. Þannig
áttu að vera 11 tvímennings- og
8 einmenningskjördæmi,
I kosningunum 1877 var þess-
ari skip'tingu haldið, nema hvað
Þingeyjar- og Skaftafellssýslum
var aftur skipt í tvö kjördæmi.
Var þá skiptingin 9 tvímenn-
ings- og 12 einmenningskjör-
dæmi. Þessi kjördæmaskipting
hélzt í 25 ár (1881—1902 incl.)
og er það Iengsta tímabilið, sem;
kjördæmi hafa verið óbreytt,
en næstlengsta var hið síðasta
1942—1959.
40. árg. — Miðvikudagur 22. apríl 1959 — 89. tbl.

Næsta breyting var 1902, er
ísafjarðarsýslu, kjördæmi Jóns
forseta Sigurðssonar, var skipt
í tvö kjördæmi, Vestur-ísafjarð
arsýslu og Norður-ísafjarðar-
sýslu með ísafjarðarkaupstað.
Ári síðar, 1903, var enn gerð
breyting, og kjörnum þing-
mönnum fjölgað um fjóra. Þá
komu kaupstaðirnir fyrst til
sögunnar og urðu kjördæmi:
ísafjörður, Akureyri og Seyð-
isfjörður, en Reykjavík fékk
einn mann til viðbótar. Nú voru
9 tvímennings- og 16 einmenn-
ingskjördæmi, en þingmenn
orðnir 40 og hafði þá fjölgað
um helming á hálfri öld eða því
sem næst.
Næsta breyting var sérstök:
1915 voru konungskjörnir menn
afnumdir, en landskjörnir tekn-
ir í staðinn. Þeir voru 6, kosn-„
ir hlutfallskosningu um land
allt (allt landið eitt kjördæmi)
til 12 ára, þrír og þrír í einu
sjötta hvert ár. Þessi skipan var
til 1934, er hún var afnumin
og tekin uppbótasæti.
Árið 1920 var þingmönnum
Reykjavíkur fjölgað um tvo,
upp í 4, og þeir kjörnir hlut-
Orö
Stefáns Jóhanns
Stefánssonar.
„UM 30 ára skeið hefur
Alþýðuflokkurinn barizt
fyrir því að fá réttlátari
skipan komið á um kosn-
ingarrétt, kjörgengi og
kjördæmaskipan í landinu.
Mjög mikið hefur áunnizt
í þessum efnum. Þó er enn
þá þörf öruggari grund-
vallar og einnig að standa
vel á verði gegn þeim öfl-
um, er vilja aftur færa
þessi mál í íhalds- og rang-
lætisátt. Það er verkefni
fyrir Alþýðuflokkinn við
cndurskoðun stjórnarskrár
innar, sem nú er á döfinni.
Og í samræmi við stefnu
sína mun flokkurinn berj-
ast þar fyrir sem fyllstu
réttlæti og lýðræði. Hann
hefur í þessum málum,
eins og ótal mörgum öðr-
um, verið í farárbroddi og
knúið fram umbætur. Hann
mun halda þeirri baráttu
sinni áfram og stefna hans
mun sigra“.
Þessi voru lokaorð í
Stefán Jóh. Stefánsson.
grein, er Stefán Jóhann
Stefánson ritaði í bækling-
inn „Alþýðuflokkurinn og
umbótamálin“, er Alþýðu-
flokkskonur gáfu út í stríðs
lok, Sú endurskoðun stjórn
arskrár, sem Stefán talar
um, hefur engin orðið, fyrr
en hún byrjar á raunhæf-
án hátt með kjördæma-
málinu nú. Og það rætist,
sem Stefán spáði. Alþýðu-
fiokkurinn er í fararbroddi
og stefna lians sigrar.

fallskosningu. Utan landskjör-
ins var þetta fyrsta hlutfalls-
kosning alþingismanna.
Árig 1922 var Húnavatns-
sýslu skipt í tvö kjördæmi, ea
Framhald á 7. síðu.
Styrkleikaldiitföll stjórnmálaflokkanna í alþingiskosningunum 1916-1956
LINíURITIÐ að ofam gefur
hugmynd um atkvæðastyrk
íslenzkra stjórmraálafl-okka í
alþingiskosninguinn síðan 1916.
Sést vel, hvernig flolkkaskipt-
ing landsmanna var® tij um
það bil, er sjálfstæðisbarátt-
unni var að Ijúka.
Línuritið sýnir hlutfall
Iivers flokks af greiddum at-
kvæðum hvei’ju sinni. Kernur
því ekki fram heildaratkvæða
magn, þar sem kjósendxun
hefur stöðugt fjölgað. Það er
aðeins styrkleikahlutfall flokk
anna, sem sést á teikningunni.
Skýrslur hagstofunnar um
úrslit kosninga hafa verið
notaðar sem heimild að línu-
ritinu. Eru því teknar þær
tölur atkvæða, sem hverjum
þeirra voru reiknaðar. Því er
rétt að minna lesendur á, að
minna bandalag milli flokka
og atkvæði hafa verið lánuð
á víxl. Má þar minna til dœm
is á bandalag Alþýðuflokksins
og Framsóknarflokksins í
Irn^nínornriiim