Alþýðublaðið - 25.11.1934, Blaðsíða 3

SUNNUDAGINN 25. NÓV. 1934.
ALÞÝÐUBLAÐIÐ
3
ALÞÝÐURLAÐIÐ
ÚTQEFANDI :
■ALÞVÐUFLOKKURINN
R I T S T J 0 R I :
F. R. V ALDEMARSSON
Ritstjórn og afgrelðsla:
Hverfisgötu 8—10.
SIM AR :
4900—4906.
4900: Afgreiðsla, auglýsinger.
4901: Ritstjórn (innlendar fréttir).
4902: Ritstjóri.
4903: Vilhj. S. Vilhjálmss. (heima).
4904: F. R. Valdemarsson (heima).
4905: Prentsmiðjan.
4906: Afgreiðsla.
Frjálssamkeppni
hefir gefist upp.
SJÁVAROTVEGURINN ler að
jyrotum kominn, segja íhalds-
menn á þingi og utan þirngs, og
jfneir vitna í skýrslur máli sí'nu til
stuðinings, og það verðiur þvj mið“
ur að viðurkenna, að þeir hafai
miklð til síns máls. Ástand þeslaa
undirstöðuatvinnuvega r er svo
hönwuiegt, að þjóðarvoði er fyrir
dyrum, ef ekki bregður tii hiins
betra.
Reynslan sýnir, að sjávarútveg-
urinn er siem sakir standa mieð
öilu ófær um að 'endurnýja fram-
leiðslutæki sfn. Veiðiskipi'n eru öll
þau stærri að minsta feosti orðim
bæði gömuí og úreit. Pegar þau
hverfa úr sögunni, vegna slysa
eðá annara orsáka, koma engin
.■ný í 'stiaðinn, ástandið er því þainin
ig, að fliotinn er hnömandi, enid
unnýjast ekki, og er svo skuldum
hlaðinn, að nær stappar gjald-
þnoti.
Hvex er sú ályktun, sem af
þiesisu ber að dnaga?
Hún er sú, að núverandi íor-
ráðamönnu'm þessa atvinn:uvega’•
hofir ekki tekist að neka hann svo,
að viður.andi sé til frambúðar, hin
frjálsa isamfcepni hefir hér eins og
annars staðar gefist upp. Og
dýrkendur hennar kalla nú á rílk-
isvaldið sér til aðstoðar. Það er
beiin skylida ríkisins að gera alt
seunt í ^iess vaJdi stendur, til þess|
að koma sjávarútvegnum í það
horf, að hanin geti séð þeim, siem
Eldhúsverkin,
Eldhúsdagsumræð'a Ólafs Thors
í gærkvöldi vakti mikla athygld
þeirra útvarpsblustenda, sem áð-
ur hafa hlýtt á ræður hans í
útvarpiinu. Gongeirinn og digur-
tnæli mannsins, sem fyrir feosn-
ingarnar ætlaði sér að verðá ein-
valdur á Islandi, var hvort
tveggja horfið, en í istiaðilnin feomið'
aumlieigt kjökurhljóð ráðJeysingj-
anis, sem hefir orðið að taka á
nás lumdan ö.llum fyrri kienniingum
sínum um óbrigðaileika hinnar
frjálsu samkepni og úrræðasnilli
einstaklingsframtaksin's j sjávar-
útvegsmálum og utanrijkisvierzl-
un.
Það er sannarl-ega mikil ástæðu,
til þiesis að horfa með kvíða yfir
ástand þessara mála, þegar mátt-
ur staðreiyndanna hefir svo mjöig
læg-t hroka þess manns og ofur-
hyggju, að hann er nú tekinjn að
hrópa á íhlutun ríkisvaldsins um
stjórn þeirra mála, siem hann og
stéttarbræður hans hafa alt að
þessu þózt vera sjálfkjörnir til að
ráða og ráðið óskoriað.
En eins- og tí-tt er um þá miein-n,
siem þanin’ig sigla feeninjiiniguimi síb-
um í sitrand var ræða Ólafs Thons
furðulegt samsuli af tmótsögnuim,
þar siem staðluefingar voru lútnar
stangast af hinni miestu grilmd. I
umræðun'um upplýstiist, að Ólafur
hafði verið fjarwerandi af þingi 1
eða 2 undianfarna diaga til þes-s áð
búa sig undir eldhússtör.fiini.
Samt semi áður varð tilneiöslan
þvi líkt ómeti, að slíks munu
engin dæmi, jafnvel frá
hen-di hans sjálfs, Ólafur
ilýsitj, mieð leinkennum: má I fars sins,
við hanm vin-na, bæði beiint og ó-
báirut farfborða, iogendumýjað fram.
leiðsiutæ-ki sín. En á sama tíma,
sem það er gert, verður að ganga
inn á nýjar brautir, með nekstur
h-ans. Þiað verður að horfast í
aiugu við þá staðreynd, að frjál-s
samkepni hefir gefist upp, og
hennar úrnæöum m-á ekki treystai,
skipulag og þjóðnýting verður að
leysa h-ana af hólmi.
s-kelfi'legu ástandi skipaílotans ís-
lenzka, sem væri í þ-ann vegin|n
að verða að „ryðkláfum“ og
„fúadýjum", sem innan skamms
yrðu „manndrápsboUar" og „lík-
kistur" íslenzkra sjóm-anna. Það
mætti hafa farið hnoliur umi
mariga sj-ómannakonunia, sem átti
eigitunann sinin eða som á sjónnm
í| ofsaveðri þetta kvöld. Yfinlæti
Ólafs Thors um ræðustíl og
iniuninflieipur hans sést aldnei fyr-
ir, jafnvel þótt há-s'kalegt mætti
verða, tef mark væri tekið á orð-
um hans. — Fjárhagsástandi út-
gerðariimnar lýsti hann þainnílg, áð
húm lægi viði gjaldþnot. Bar hann
þar fyrir sjg áliit miiliþinganefnd-
ar í sjávarútvegsmálum niieð hæfi-
legífi viðbót.
Eftir að Ólafur hafði lýst á
svo hnoðalegan hátt ástandi sjáv-
arútvegsiins, tók hainn að leita í
fomtjðiinmi skýránga á njðurstö-ðu
stáðneynidanna. Komst hanin þá
% næstiu andrá að þeinri niður-
stöðu, að örl-ögum útgerðaninmar
hefðu: á umdanförnum áratugum
ráðjið, meða'l annars, þær þrjiár
samver-kandi staðreyn-dir, að hér
hefði farið saman „dugmikil sjó-
maninasitétt, auðugustu íiskimið og
lyiðilcœwfi og áræðnir útgerðár-
men:n.“
Engin-n mun verða til þiess að
bera brigður á þ-au ummæli Ólafs
Th-ors, -að íslenzkir sjómenn séu
dugmiklir og ágætir, -og að ís-
l-enzk fisikimið séu auðlug. En um
,;ráðkænsfcu:na“ hans Ólafs Thons
og mangra af stéttarbræðrum
hans mun s-kifta mokkuð öðiru
máli.
Óhóf síriðsáranna.
„Ráðfeænska" Ól-afs Thons og
an,nara stómútgerðarmánma verðl-
u:r ekki sannprófuð, n-ema horft
sé itil ba-lra yfir fanna l-eið og alla-
lieið aftur í stríðisárin. óhóf og
fyrirhyggjuleysi stríðis-æði'sins ein-
kendi að‘ víisu mar[gt í li.fi -og at-
vininuháttum lándsm-arlna. Þó mun
sú ógæfa hvergi h-afa komið
har'ðar niðUr en í fari útgerðar-
maninanna. Togaraútgierðin hefir
fiieytt miklum auð'æfum á land.
Á strfðsárunum var peningum
bankamna ausið í þiemjnan atvilnnu-
veg. Og eftir að' s-tríðsgróðann tók
uindain ,var hal-dið áfram að ausa
fé bank-anna í sökkvandi fyrir-
tæki unz miili 20 -og 30 miljómi-r
af -lánunum v-oru farnar í súginm,
En hver var „ráðkænska" út-
gerðarnianna þesgi ánin? Meðán
atvinnuvegurinn stóð í blóma,
ö:rlað,i hvergi á miinsta snefil af
fyrirhyggju. Engir vamsjóðir voru
stofnaðiir, engir fymfagafígjódft],
hvað þ-á að hugsað væri fyrir
verkafólkimu á hug-s.anliegurn afia-
lieysi&ánum. Stórútgienðiin befir
ald;\zi U'ndi.r stjórin Ólafs Thors og
stétt-arbræðrla hans uerið rekin
'elíns o\ff, atvirmmegur alþýðuninar
j kaupstöðum 1-ands-iins, heldur
eims og áhœttúisamt gfólmpU
fárra stórburgeisa, sein hafa átt
greiðan aðgang að fjárhirzlum
bankanna. Ágóð rin heiir allur fain-
ið í áhættu gróðabnasksins og ó-
hófseyðslu f-árra manna. En end-
mnýjarn floíam^ vamsjóðfrdjr,, og
atviniptrffffffinff, sjómanm og
vQikalýðsdis á kmdi hefir,
gkeymsi/
Útgerðarst jóT. nin.
Hvergi rnundi „ráðkæmska“ út-
gerðarmanna fnemiur getað motið
sjn en í .stjórn toganaflotans. En
hvennig h-efir hún farið úr hend-i.
Hún hefir bo-rið órækt vitnii
pei; <pl gnáciagu e 'astaklmgshygrju,
s|em á wdanfömum árjrm /26/^’
poitifið ufórútfferð Iandsi\m nœr og
nœr a'gerðu hmni. Hagsmunirút-
gerðariimmar hafa ekki þar fnemur
en amnans staðar venið látnir
ísltja í fyrilriúmi, heldur hagsmun-
ir eiinstakra manna, sem hafa
þiurft á miklu fé að halda, til
þess að gieta fullnægt lifnaðarhátt-
um svomefndrar yfirstéttar. Pess
wefftm hefj\r verið hfaðlð{ á togmas-
fioinmi mM\Um fjölda df punffldr-
frtekum fmmkvæmdastjónifm
Jafnvel hefir þótt sjálfsagt, að
taka heila ætt, Thorsættina, á
þetta kostnaðanniesta fraimfæn:
lamds'inis, af þvj að ættfaðinimni
var dugamdi maður í forgöngu
um stó-rútgerðarmál.
Guðmundur Vilhjálmssosn er lát-
inn einn stjón.na öllum flota Eiiin-
KJðr listarinnar
i Sovét"RiisslandI.
Eftir Harald Björnsson, leikara.
Fréttirnar, sem hingað berast
um hag þjóðarinnar í sambands-
rikjum Sovét-RúSisJands, koma
vægast 'Siagt alliniikiíð í bágá hver
við aðra-
I sjálfu -sér mun þetta eðliliegt.
SenniJega er sá gamli sannieikUr
emnþiá í gildi, -að sínum augum
lítur hver á sálfrið.
Nákvæmar jog saninar fréttir,
sem hiinigað hafa náð frá leiklíst-
ansýncinigunni miklu í Leiniingrad
fog M'Oiskva í sleptembeiimánuði sj.,
eru að mörgu leyti stórmerkilieg-
ar log eftiirtektarverðar. Mun hér
verða reynt -að lendunsagja þær í
fám' dráttum, svo lesendur Al-
þýðublaðsins geti gert sér nokkna
hugmynd um;, hve mikiJs rúss-
nieska stjórnin mietur þiessa Jist,
— og liisitir yfirleitt, — og við
hver kjör leiklistin og 'leikarar
ieii|ga að búa í því merkiJega ríki
Sovéit-RússJandi.
Hverjum igl'öggskygnum! mamni,
sum kemur ti,l RússJandis-, verð-
ur það f-ljótt ijóst, að þietta nýja
rfki bjðuir þess með ró, að gamla
lty-nsi.óð::|n Ijði uindir lok á eðl,ii-
legan hátt. Það er ekki gert náð
fyrir þvj þar í landi, að hægt
verði að- fnamkvæma að- öllu leyti
all-ar hinar nýju fyrirætl-anir, fyr
en :ný kynslóð sé komin ti.l skj,al-
anna og tekin við ölium yíirnáð-
ttm: í Jandlinu. — Er þ-að sennilega
rétt athugað. Með þetta fyri,r
augum fær unga kynslóðin í Rúss-
landi uppeldd, sem á allan hátt
er siniðið ef-tir þessani hugsjón, —
og í þies-su uppeldi verða aliar
listir þýð'jngarmikið at-riði, því
æsjíulýðnum er rækilega feomið i ;
skiJniing um eðli og verðm-æti 1
ajlra hiinina almennu listagneina, '
og h-onium innrætt ást og virð- \
ing fyrir þeim verð'mætum, sem 1
þær h-afa að geyma, —i í svo rík-
um mæii, að hin uppremmandi
kymstóð sjái og skilj-i, „að án
listann-a -sé varla ómaksins vert að |
Jifa þiesis'u lífi:.“
| Þær uppeldisfræðilegu aðfierðir,
sem notaðar eru til að gera æsku-
lýð landsins skiljanlega þýðingu
Jiistanna — fara eftir mjög á-
kveðnium og nákvæiroum reglum.
Mjög sinemm-a á barnsaldninuim er
reynt að komast að raun uro,
hvaða börln hafi m-eðiædda Ibtt-
hæffliett-ka í -eiinhverni mynd. Þau
i börn er svo reynt að þr-oska -og
flullfeomlna í þá átt. Hi;n eru alin
upp t-il að taka að sér aðnar
.lífsistö-ður, sem síðar roeir dga að
verða sá trausti grundvöllur,-sem
J-istirnar og önnur andleg verð-
mæti f hiinu komandi1 ríki eiga
að byggjast á.
Með vissu millihiif eru skóla-
börniin sen,d ti.1 „stofnuivm tld'if
Ifafrmri \uppeldi œskun\nar“. Þetta
kamn að koma ýmsum undarlega
fyrir eyru — en í Skandinaviu
(Km.höfn) er hliðstæð stofnun
(Psiykotekni-sk Laboratorium), og
það ©r víst enginm efi á því, að
með þesisium rannisó-knum er æsku-
iýðnum hlíft við miiklu erfiöii,
tímaeyðsíu og vonbrigðum. Þessi
stofnu-n n-otar meðal arinars leik-
húsin sem mjög þýðingarimdkið
átriði tiJ þ-ss,s að hjálpa s-ér til
að fá vltnieskju um hv-eruig hæfd-
leikum barnanna er háttað og
hvaða áhugamál þau hafa. Þau
öru látiiri fara í leikhúsáð og Játiri
fá að;göngumiða, s-am er eins og
inyndin sýnir. Eftir því s-am líð-
!ur á sýninguna roerkir barnjð við
• á aðgöngumiðanum, eftir því
hvernig áhrif J-eiksýningin; hefir á
það. Þ:að verða svo mikiisverðar
upplýsingar fyrir stairfs-misnn
stofnunarinnar, og -sem eru því;
nauðsiynlegri, þar sem þeir þurfa
að gefa nákvæmar opinberar
skýrsilur urn þetta efni.
Drengur rifur t. d. af éf(ft born-
ið ti,l hægri, en telpa rííur mecjoa
hornið ti-1 hægri. Til vinstri á
miðanum er röð af bókstöfum,
siem Jíkjast P, A, B og C í sifcaf-
rófi Vestur-Evrópu. Með því að
rjfa, gat á einhvern þessara stafa,
segir barnið frá ætt si-nni, eðía
einiuingisi foreldrum, hv-ort það ter
verkamaninabarn, — hvort faðir
þiess sé verkfræðingur, háskóla-
genginn embætti-sroaður, vísdnda-
maður o. s. frv. — Það er óJitið
þýðiingarmikið atiiðíi, hvort bam-
i-ð sé f-ijótt að verða fyrir einum
og öðrum áhrifum. Með þvj að
gera gat á einhvem töJustafinn
j neðstu röðinni, sýniir barnið úr
skipafél-ags Islands og verður
ekki a-nnars vart, en að honum
fari það vel úr hendi. En til þiess
að stjóma viðlika möiguro veiði-
skipum „Kveldúlfs" eru ráðnir
fknm frarokvæmdastjórar. Hinium
„ráðkænu" mönn.um þiessarar ætt-
ar hefir þótt það hagkvæmt að
gera sig alla framkvæmdastjóra
að nafnbót og taka pneföld og
fjórföld embœitislaun fyrir að lát-
ast allir vinna það verk, sem í
heilbrigðum úekstrd sömu teguind-
ar myndi verða talið hæfilegt
verk fyrir leinn dugandi manin.
Meðan Kveldúlfstogararnir hafa
hal-dið áf.am að ryð|ga, samkvæmt
umsögn Ólafs Thors, varasjóðs-
lausir, fyrningarsjó-ðslausir, án
allrar v-onar um endurnýjun eöa
viðneiisn með um, 5 milij. af trygg-
ingarMtlum eða tryggingarlausum
bankai-ánum í eftílrdragi, hafa1 hin-
ir „ráðkænu" Kveldúlfsbræður
feomið sér saman um, að nota
mjög verulegan hlufca af arði fyr-
irtækisiins til, persónulegra þarfa.
Enda munu fáir menn hafaborist
meira á ium byggingu skrauthýsa
og í öðrum ýtri háttum heldur
en þiessir framkvæmdastjórar
„ryðkláfanna“, sem Ólafur Thors
kallar svo.
Þetta dæmi Thorsbræðrtanna
urn samvizkulausa ágengni við
hagsmuni aJmennilngs og glæp-
sam-legt hirðul-eysi um hag útgerð-
arinnar sker ef til vill ein:na mestj
í augu alLra slíkra dæma um ó-
hóf og ráöleysi í istjórn útgerðár-
máJan'na. Þó er það ekki eins
dæmk Hvergi mun hin frjálsa
keppn i cgei.rstaklingsf a ntakhafa
fnemur fyrirgert rétti sínum en í
fjárhags- og framkvæmda-stj-órn
þesis skipastóls, sem aimemningur
í þesisum bæ hefir átt oig á enn
undir Jífsframfærslu sfna og fram-
tíðaröryggi.
Verkun sjávaraflans og
fiskverzlunin.
Ledt mi|n að „ráðkænsku" þeirri
í fari útgerð-armanna, sem Ólafur
Thors hrósaði svo mjög, hefir í
framanrituðum kö-fium misheppn-
ast. Hana -skyldi þó aldreá vera
að fi-nna í verkun sjávaraf laris
vog í fiskverzJun'inni, sem útgorð-
amnenniimtt'r hafa frá öndverðu
haft í síinum höndum íh-lutunár-
laust, að kalla má?
Eins og kunnugt er, stari-da
hvaða bekk skóJans það er. Efsta
rö-ðin eir þýðingarmest. Ef barn-
ið rifur sundur strikið t. v. þýð-
ir það', að baminu hefir hreint og
bednt Jeiðist ieikritdð. Ef það rífur
næsta staf (c), befir barniriu fund-
ist leákritiö lífciils virði. + þýðir
nokkum veginn, og tveir plúsar
þýða, að bamið h-efir skemt sér
ágætlega. Ef b-arninu hefir fundist
of mikili hávaði, skot, blótsyrði
eðá annað ófagurt í Jeiknum, ríf-
ur það sundur sigðina eða hamar-
inn til hægri.
En ekki nóg með þetta. —
Jafnframt börnunum eru margir
uppeldisfræðingar viðstaddir sýn-
inguna, siem með áðstoð ná-
kvæmra óha-lda og lí-nustriika
skrifa niður eftir röð, hvernig á-
hrif hinar ýrnsu breytin.gar ó
gangi, leiksiriis hafa á bömin. Með
þiessum og mörgum öðram rannr
sóknum er svo komist að raun
um hvað býr í hverju einstöku
bam'i. Forstöðukonan fyrir þess-
ari stofnun — Madame Linriot-
s-janski —, sem er hámentuð og
gáfuð —, fullyrðir, að á þenman
háft ha.fi: verið1 haft uppi á fjölda-
mörgum bömum með mikla i ista-
hæfiJeika, og að eiris hafi verið
h-ægt að sló því föstu, hvers feon-
ar Jeikrit og hvaða efni það s-é,
sem böm þoJa bezt, -og hafi me-st-
ar mætur á. Þann titoia, sem
stofnun þessi hefir staríað-, hef-
ir verið haft upp á 40 þúsun-d
bömum í Leningrad toieð mifela
ofefeur Islendinigum nú hinar mestu
ógnir af innitótamarsiteftou Suðui>
landa. Má neyndar segja að fram-
tíð sjávarútvegsíns og mikils
hl-uta þjóðarinnar hangi á blá-
þræði stjórnmáladutlunga fjarv
lægra og fjarskyldra þjóða. En
hvað kemur nú í ljós, þegar á
reyniil um fyrirhyggju útvegs-
manna á undanfömum árum?
Stendiuir „ráðkænska" þeirra
mósifee viða fótum undir um fjöl-
breytiliega verkun sjávarfangsins
og víðlenda markaði? Því miður
er ekfei slfku að fagna. Þar, eáms
og ainnars staðar, hefir fyrirhyggj-
an kafnað í gráðugri hagsmunar
hyggju ö-rfárra „ráðkænna"
manna.
Hafa máske íslenzkir útgerð-
armenn gert alt, sem unt hefír
verið að giera, í þes&um málum?
Líitum á dæmi Norðtaanna. Þeir
hafa f jórar verkunaraðferðir fiskj-
arins-: Söitun, herðingu, fryst-
ingu og náðursuðu. Og þeir hafa
unnið sér markaði í Afríku, Arg-
entfriu og Cuba, auk markaðarins
á Suður-löndum. HarðPskur er nú
mjög vemliegur hluti af sjávar-
afurðum Norðmanna á eríendum
markaði. En hvað hafá ís-lenzkir
útgeirðaimenn aðhafst um, nýjar
Jeiðdr í fáiskverkun og fisksölu?
Hafa þieir unnið harðfiskinum
markað eriiendis? Svo fjarri fer
þvij, að þeir hafa jafnvel gLatað
hinum invtígnda harðfísksmarkaði.
Harðfiskur má nú teljast eiins kom
ar viðhafnaryéttur á íslenzkum
matboröuro, seldur okumerbi. Um
frystingu fiskjanins gegnir sama
máli. Islenzkir útgerðarimenn
munu ekki hafa átt þar frum-
kvæði né framtak, heldur sænskir-
mienn. Og Ingólfur Esphólin hefir
nú um nokkur ár lagt fram mikla
vinnu vegna þessarar nýju verk-
unar og sólutilrauna. Mér er ekki
kunnugt tun hvern stuðn-ing hann
kann að hafa hloPð hjá íislienzkum
stórútgerðarmönnum. Hafi hann
ieinhver verið, þá hefir að minsta
kosti sú „ráökænska" þeirra lát-
ið li'tið yfir sér. — Urn niðursuðu
s-jávarafla'ns gegnir enn sama
máJi. Það mun vera samvinnufél-
ag bænda hér sunnan lainds, sem
hefir itekið upp no-kkra niðursuðu
fiskmeitis.
Og ef lifíð er á athafnir út-
igerðarmanna um markaðsleit ber
(Frh. á 4. síðu.)
listahæfileika, og 30 þús. i
Moskva.
Þessir ungu smælingjar sýndu
óvenjulega hæfíleika, bæði við-
vííkjan-di leiklist, hljómlist, bók-
mentum-, útvarpi og kvikmyndum
o. fl. Mörgum liggur ef til vill við
að brosa að þessu neglúbundna
rannsóknarkerfí. En í raun og
.veitu er engin ástæða til þesa.
Þeir, sem eiga barn á aldrinum
frá 16—20 ára, ættu heldur að
gera sér það fylblega ljóst, að
sjálfir hafa hvorki þeir eða börn-
in minstu hugmynd um, hvað þau
vilja gera að lífsstarfi sínu. Er
ekki ástæða tii að ætla, að flestir
foreldrar taki fegins hendi við
skynsamlegum ráðum viðvikjandi
framtíð bama sinna. Nú, jæja,
hvað er þ,á hlæg legt við þet:a?
í þessari stuttu grein var æt,l-
uni-n að tala aðallega um böm
sem hefðu leikarahæfileika, og á-
huga á Jeikmeri, o g óskuðu
því eftir að verða leikarar. Þessar
óskir þeirra falla í góðan jarð-
V-eg í Rús'slandi. Nú þegar, skifta
leikhús þess iands hundruðum.
Það em einkaleikhús, félagsieik-
hús, -sem ti-lheyra stórri verk-
smiðju eða einhverri annari risa-
stofnun oft með 30 þúsundum
manma-. Hinir verðandi l-eikarar
fó alla síina mentun ókeypis, á
einhverjum tíma hinna 27 þúsund
ieikskóla, sem nú era refenir.
FramhaJd.
Ha ajtk.r BjónngsoxT.