Alþýðublaðið - 12.07.1959, Side 5

VERÐSKULDAÐUR er sá
sómi, sem Halldór Kiljan
Laxness og Sigurður Jónsson
frá Brún hafa sýnt Jóni
Helgasyni skáldi og prófessor
í tilefni af sextugsafmæli
hans á dögunum. Jón mun í
hópi merkustu fræðimanna
okkar, og beztu kvaeði hans
virðast líkleg til langlífis. Ein
hverjir kunna að vera svo'
vanþakklátir að æskja þess,
að Jón hefði lagt meiri stund
á ljóðagerð en raun ber vitni.
Sú tilætlunarsemi getur kall-
azt skiljanleg afstaða, en hitt
er þó mest um vert, hvað
kvæði Jóns sýrrast úrvalsleg.
Ég trúi því, að af þeim verði
saga á íslandi framtíðarinnar.
Hins vegar finnst mér báð-
ar afmæliskveðjurnar umdeil-
anlegar, þegar undan eru
skilin þakkarorðin í garð
Jóns Helgasonar. Halldór Kilj
an Laxness telur ástand ís-
lenzkrar tungu hörmulegt nú
á dögum, og Sigurður frá
Brún lastar ungu skáldakyn-
slóðina samtímis því, sem
hann lofar afmælisbárnið.
Hér skal farið nokkrum orð-
um um þann málflutning þess
'ara merku en misfrægu
manna, enda um að ræða at-
hyglisverf og tímabært íhug-
unarefni.
II.
Fræðimennska Jóns Helga-
sonar á sennilega betri vitnis-
ofmælt sem stundum er hald-
ið fram, þó af misjafnlega
hreinum hvötum, að málvönd-
un og málfegurð fari hrak-
andi í landinu í réttu hlutfalli
við aukinn skólagáng íslend-
inga“. Enn er þó ein ályktun-
in geymd: „Og þó eru að
minsta kosti tveir flokkar
endemis í túngumáli á lægra
stigi en skrílmál einsog flá-
mæli og þágufallssýki; blaða-
höfundar þeirrar kynslóðar
kunna illa til verka. Þeir bera
til dæmis ábyrgð á ýmsum ó-
hugnanlegustu þýðingum,
sem komizt hafa á prent hér-
lendis, og blaðagreinum,
sem gerðu höfunda sína fræga
að endemum. Unga kynslóðin
býr svo að þessum arfi. Það
er naumast von, að mál henn-
ar sé fullkomið eða menning
hennar óbætanleg.
ar íþróttar, að allir unnend-
ur íslenzkrar tungu megi stór-
vel við una. Auðvitað þarf
ekki að minna nóbelsverð-
launaskáldið á nöfn þeirra
manna, sem láta að sér kveða
á þingi íslenzkra bókmennta,
en víst mætti nefna fleiri en
Ólaf Jóh. Sigurðsson. Hvað
er til dæmis að segja um mál
og stll Þorsteins Valdimars-
' sonar, Harinesar Sigfússonar
mannamálið, sem ég var að
tala um áðan, og það mál,
sem því er skyldast, þýðinga-
mál sem svo hefur verið
nefnt“. Raunar telur Laxness
einhverja blaðamenn og þýð-
endur ofan við skrílinn, en
þessi er samt hugvekja hans
á afmæli Jóns Helgasonar.
Hver myndi skýringin á
því fyrirbæri, ef dönskuslett-
ur vaða uppi hjá ungu fólki,
Sigurður frá Brún bregður sér á bak
burð skilið en þann, að mað-
ur, sem sannanlega gekk á ís-
lenzkum skóm, reri og átti
kvígildi, hafi ekki getað talað
nema rétta íslenzku. Mála-
kunnátta á lítið skylt við fóta-
búnað, sjómennsku eða bú-
fjáreign. Mér er ekki grun-
laust um, að margir snjöll-
ustu íslenzkumenn okkar hafi
lengi gengið á dönskum skóm
án þess að spillast af áhrif-
um lágþýzkunnar, sem töluð
er við Eyrarsund. Og svo mik-
ið er víst, að framtíð íslenzkr-
ar tungu verður naumast
tengd íslenzkum skóm eða
þeim afdölum og útnesjum,
sem fóru í eyði á árunum
milli heimsstyrjaldanna eða
síðar. Er þá komið að ágrein-
ingsefni mínu við Halldór
Kiljan Laxness. Nóbelsverð-
launaskáldið segir orðrétt í
grein sinni: ,,Það er eitt und-
arlegt við íslenskuna í svip-
inn, að aldrei síðan Árni á
Geitastekk var á dögum hafa
vaðið uppi dönskuslettur hjá
lærðum sem leikum einsog
nú, þó hvergi meira en hjá
úngu fólki sem kann ekki
dönsku. Það sefur á sitt
græna og makkar rétt; allir á
einu bretti“. En ekki nóg með
þetta. Laxness segir ennfrem-
ur: „Það er því miður ekki
sem þó kann ekki dönsku?
Halldór Kiljan Laxness geng-
ur framhjá þessu merkilega
rannsóknarefni. En einhvers
staðar hefur unga fólkið orðið
fyrir þessum vondu dönsku á-
hrifum, þó að ólánsferillinn
verði ekki rakinri út til Eyr-
arsunds. Og hver er þá söku-
dólgurinn? Tvímælalaust
kynslóð Halldórs Kiljans
Laxness. Af henni hefur unga
fólkið lært málið. Sannleik-
urinn er líka sá, að sumir rit-
mmhmumuhhmhwimmm
Helgi Sæmundsson
andmælir afmælis-
kveðjum Halldérs
Kiljans Laxness og
Sigurðar frá Brún fil
ións prófessors
Hefgasonar á sexfugs
afmæli hans.
tWMMWMMMMHMHMWH
III.
Jón Helgason hefur kennt
Halldóri Kiljan Laxness góða
íslenzku einn eða með öðrum.
Og það er aðdáunarlegt, hvað
beztu rithöfundar þeirrar
kynslóðar, sem nóbelsverð-
launaskáldið er fulltrúi fyrir,
skrifa fagurt mál og listræn-
an stíl, þó að ritklaufarnir
muni því miður í meirihluta.
Kannski hefur íslenzk tunga
aídrei verið fegurri í ræðu og
riti en nú á dögum. En mér
dettur ekki í hug, að Halldór
Kiljan Laxness og félagar
hans verði síðustu afreks-
mennirnir á skáldaþíngi okk-
ar og menningarfundi. Unga
kynslóðin kann eins að tala
og skrifa og þeir fyrir þrjá-
tíu árum. Hún getur þess
vegna unnið til orðstírs nýrra
nóbelsverðlauna. Og það er
frirðulegt, að Halldór Kiljan
Laxness skuli vantreysta
henni og gera sleggjudóm um
hana að afmæliskveðju til
Jóns Helgasonar. íslenzkan
er ekki aðeins bókmenntir 13.
aldar, 19. aldar og fyrri hluta
20. aldar. Lífsþróttur hennar
hefur sennilega aldrei verið
meiri en í dag, énda við að bú-
ast. Því fagnaðarefni má
vissulega ekki gleyma af
gremju við dönskuslettur, flá-
mæli og þágufallssýki. Þau ó-
þrif eru eins og ryð á góðu
stáli. Og sízt má kenna ungu
kvnslóðinni þann ófögnuð.
Húri er málmur framtíðar-
innar,
IV.
Hér skal ekki farið í mann-
greinarálit, en ég leyfi mér
samt að nefna eitt nafn af
mörgum til að minna á mál-
kunnáttu ungu skáldakvn-
slóðarinnar. Ólafur Jóh. Sig-
urðsson er víst einn í hópi
þéirra, sem Halldór Kiljan
Laxness álítur að kunni ekki
íslenzku, ef taka ber hug-
vekju hans á áfmæli Jóns
Helgasonar alvarlega. En ég
efast um, að annar íslenzkur
rithöfundur á hans aldri hafi
náð máli og stíl íslenzkunnar
betur á vald sitt. Þá undan-
skil ég ekki Þórberg Þórðar-
son, Halldór Kiljan Laxness
og Guðmund Gíslason Haga-
lín, þó að yfirburðir þeirra
sem rithöfunda séu óumdeil-
anlegir. Mér dettur ekki í
hug að fullyrða. að skáldskap-
ur Ólafs Jóh. Sigurðssonar sé
enn skilyrðislaust sambæri-
legur við þeirra. Hitt skal hér
staðhæft, að mál og stíll Ólafs
Jóh. Sigurðssonar sé þvílíkr-
og Hannesar Péturssonar í
Ijóði? Myndi ekki orðfæri
þeirra lifandi íslenzka og
sæmileg landgöngubrú yfir í
framtíðina?
Þróun íslenzkra bókmennta
staðnæmdist engan veginn,
þegar síðasta fornsagan var
færð í letur, og Halldór Kílj-
an Laxness mun ekki heldur
síðasti geirfuglinn á íslenzku
skáldaþingi. íslenzkan er ekki
í neinni hættu, þó að á skipt-
ist skin og skúrir í ríki henn-
ar. Og mér finnst engin á-
stæða til að ætla, að stóll
Jóns Helgasonar verði auður,
hvorki í Árnasafni né á skálda
þinginu, þegar hann er allur.
Sama máli gegnir um Halldór
Kiljan Laxness. Maður kem-
ur manns í stað.
V.
Afmæliskveðja Sigurðar
frá Brún til Jóns Helgasonar
Sigurður kveðst þeirrar
skoðunar, að sá einn geti
skrifað nýja Heimskringlu,
sem einnig eigi getu og æf~
ingu til að yrkja Háttatal.
Þetta mun trúaratriði, og slík-
ar tilfinningar skal ég aldreí
særa. En hnéykslun greinar-
höfundar á skáldskap ungu
kynslóðarinnar má ekki vera
ómótmæM. íslendingar eru
illa á vegi staddir, ef æskari.
fordæmir skáldskap gömlu
meistaranna og eldra fólkið
kann hvorki að skilja né meta
nýja skáldskapinn. Þetta er
naumast sambærilegt, enda.
lítil ástæða til. Hver kynslóð
leggur sinn skáldskap af
mörkum. En Sigurður frá
Brún misskilur þróun ís-
lenzkra bókmennta, ef hann,
ímyndar sér, að bragreglur
Jóns Helgasoriar eigi að verða
eilífðármál. Sú afstaða er
sams konar athæfi og aö
telja skáldskapinn forngrip,
sem skoða beri gegnum gler-
augu hinnar 19. aldar og það-
an af eldri tíma, svo að ég'
vitni í orð Sigurðar sjálfs.
Allir tímamótamenn á ís-
lenzku skáldaþingi hafa með
einhverjum hætti gerzt upp-
reisnarmenn gegn gömlum
sið, sem kannski var góður
út af fyrir sig, en átti ekki að
verða rieitt eilífðarmál, því að
þá hefði dauði stöðnunarinn-
ar komið til sögunnar. Einar
Benediktsson og Davíð Ste-
fánsson munu báðir dæmast
merkileg ljóðskáld. En hvern-
ig hefur samtíðarmönnum
þeirra lánazt að yrkja eins og’
þeir? Sá skáldskapur er þýfi-
í skugga fjallsins. Og það er
varla farsælla fyrir íslenzk
skáld að feta í fótspor Jóns
Helgasonar. Þau komast þá
naumast eins langt og hann,
hvað þá lengra. Bragreglur
og skáldskap þarf að endur-
nýja, ef fortíðin á að verða
nútíð og nútíðin framtið.
og Halldór Kiljan veltir fyrir sér hnignun æskunnar.
er ekki síður umdeilanleg en
hugvekja Halldórs Kiljans
Laxness. Hann ræðir í því
sambandi um „afturfótafæð-
ingar svokallaðra ljóða“. Þó
vill hann ekki líta svo á, að
Jón Helgason sé „forngripur,
sem skoða beri gegnum gler-.
augu hinnar 19. aldar og það-
an af eldri tíma“. En hann
dregur þá ályktun af fordæmi
Jóns, að tilfinningar skáld-
anna verði bezt túlkaðar á ís-
lenzku með ljóðum kveðnum
„eftir íslenzkum bragregl-
um“. Þau eiga að „aga mál
sitt við stuðlanna þrískiptu
grein“ og „eflast að bragstyrk
við orðkynngi heiðinnar
drápu“. Og skáldin, sem van-
rækja þetta, fá heldur en
ekki að kenna á skapsmunum
Sigurðar frá Brún.
Skáldskaparmat, sem miðast
við bragreglur, er aðeiris
skapsmunaatriði. Átján ára
Reykvíkingur getur ekki í
dag túlkað sömu tilfinnirigar
og vöktu norðlenzkum sveita-
dreng í brjósti fvrir áttatíu.
árum. Hvers vegna ætti hann
þá að fylgja sömu bragregl-
um og Stephan G. Stephans-
son eða Guðmundur á Sandi?
Krafa þess efnis er vissulega
hæpin tilætlunarserrii.
Og þessi barátta gegn ungu
skáldakynslóðinni er vonlaust
máí. Hún fer sínu fram eins
og’ Halldór Kiljan Laxness
forðum daga, hvort sem Sig-
urði frá Brún líkar betur eða
verr. íslenzkan skáldskap
þarf líka satt að segja að ætla
fleirum en honum.
Helgi Sæmundsson.
Alþýðublaðið — 12. júlí 1959 SJ.