Alþýðublaðið - 02.08.1959, Blaðsíða 4
Utgefanai. AipyOutlokkurmn. Ritstjðrar: Beneaiki Gronaai, Glsli j. A»t-
þórsson og Helgi Sæmundsson (áb.). Fulltrúi ritstjórnar: Sigvaldi Hjálm-
arsson. Fréttastjóri: Björgvin Guðmundsson. Ritstjórnarsímar: 14901 og
14902. Auglýsingasími: 14906. AfgreiSslusími: 14900. - Aðsetur: AlþýOu-
húsið Prentsmiðja Alþýðublaðsins. Hvertisgata S—10
Morgunbl. og þjóðnýlingin
MORGUNBLAÐIÐ mannar sig öðru hverju
upp í að sýna sitt rétta íhaldsandlit og talar þrá af
fyrirlitningu um þjóðnýtingu. Fullyrðir blaðið þá
tíðum, að jafnaðarmannaflokkamir hafi að mestu
leyti fallið frá þjóðnýtingaráformum og stafi það
af þeirri ástæðu, að þjóðnýtingin hafi reynzt mis-
heppnuð stefna, sem hafi verið kastað fyrir borð,
en einkaframtakið standi sigri hrósandi eftir.
Þessi skrif byggjast á misskilningi á eðli þjóð
nýtingarinnar. Hún hefur aldrei verið markmið
jafnaðarmanna sem slík, 'heldur aðeins leið til að
tryggja hinum vinnandi stéttum í hverju þjóðfé-
lagi nægileg ráð yfir framleiðslunni til að fyrir-
byggja arðrán yfirstétta og nota framleiðslutækin
til að veita fulla atvinnu en hindra atvinnuleysi.
Þegar jafnaðarstefnan var að ryðja sér til
rúms, sáu menn ekki aðrar leiðir til þess að ná
þessu marki en þjóðnýtingu framleiðslunnar.
Nú hefur orðið stórfelld breyting á þjóðskipu-
lagi lýðræðislanda á þann hátt að ríkisvaldið
hefur með auknum afskiptum af atvinnulífinu,
með ráðum yfir bönkum og peningastofnunum,
með beitingu fjárlaga og fleiri tækjum náð því
valdi á framleiðslukerfinu, sem þarf til að
tryggja hinn upprunalega tilgang. Við þetta
bætist sú aðstaða, sem hin voldugu verkalýðs-
hreyfing hefur í flestum menningarlöndum og
beitir vissulega að sama marki.
Það er þetta, sem gerzt hefur á Norðurlönd-
um. Þetta eru orsakir þess, að jafnaðarmenn þar
hafa ekki séð ástæðu til að ganga mikið lengra á
sviði beinnar þjóðnýtingar. Þeim hefur vissulega
tekizt með öðrum ráðum að tryggja fulla atvinnu,
mikla velmegun og félagslegt öryggi. Það er kjarni
málsins.
Hér á landi horfa þessi mál sérstaklega við. Frá
sjónarmiði jiafn^ðarmanna er vænlegasta leiðin
aukin bæjarútgerð togara og aukin ráð þeirra fvr-
irtækja á fiskiðjuverum, en á sviði vaxandi stór-
iðnaðar að ríkið eigi þar hin nýju fyrirtæki. Þess
vegna er Sementverksmiðja ríkisins stórt þjóð-
nýtingarskref á íslandi, en skipulag Áburðarverk-
smiðjunnar, þar sem einkaaðilum var að kalla
„gefinn“ hluti verksmiðjunnar, tugmilljóna verð-
mæti, var víxlspor. Margt annað ríkisframtak-
mætti nefna, sem ár eftir ár bætir steinum í bvgg-
ingu beilbrigðra þjóðráða yfir atvinnutækjum ís-
lendinga — þá hina sömu byggingu, sem jafnaðar
menn fyrir hálfri öld héldu, að þeir gætu aðeins
reist með þjóðnýtingu.
Bezta staðfestingin á réttmætri þessarar stefnu
eru ekki leiðarar Morgunblaðsins, heldur gerðir
Sj álfstæðismanna, þar sem þeir hafa atkvæði um
slík mál. Þar treysta þeir sér sjaldan til að halda
uppi mikilli andstöðu, enda þótt þeir skrifi af hrifn
ingu um það íhaldsþjóðfélag, sem þeir helzt vildu
hafa. •
Aejglýsingasítni
Alþýðublaðsins
er 14906
Á ÞINGI slavneskra .þjóða
í Moskvu í september í fyrra
gaf ein af þingdeildunum út
yfirlýsingu bess efnis, að ekki
væru til neins konar make-
dónísk séreinkenni, hvorki
varðandi tungumál né þjóð-
flokka. Yfirlýsingin hafði þeg-
ar í stað áhrif á sambúð Jú-
góslavíu og Búlgaríu. Álykt-
unin endurvakti nefnilega
minningarnar um hin þjóð-
ernislegu átök, sem málefni
Makedóníu hafa öðru hvoru
komið af stað frá því í lok 19.
aldar.
Ef menn vilja gera sér grein
fyrir makedóníska vandamál-
inu, sem hefur hrundið af
stað mörgum styrjöldum á
Balkanskaga og oft verið að-
alþrætueplið í valdapólitík
Balkanlandanna, verður að
gera sér ljóst, hvað við er átt,
þegar talað er um Makedóníu.
í stórum dráttum má segja, að
Makedónía nái yfir stór svæði
báðum megin Vardar-fljóts-
sem rennur til sjávar vestan
Saloniki-borgar nyrzt í Grikk
landi. Þegar í fornöld var
Makedónía sjálfstætt ríki, en
síðar var landið skattríki inn-
an Rómarríkis, býsantíska rík
isins og tyrkneska ríkisins.
Síðasta árþúsundið hefur
Makedónía stöðugt verið við-
urkennd við tíðar- skiptingar
landssvæða eftir íbúafjölda.
í júgóslavneska hluta Make-
dóníu er m. a. eftirtalda þjóð-
flokka að finna: Suður-Slava,
Albana, Valaka, sem eru
rúmenskur þjóðflokkur,
Grikki, Tyrki og Sígauna.
Skipting íbúanna er álíka
mikil í gríska hlutanum, enda
þótt Grikkir séu þar í svipuð-
um meirihluta og Slavarnir í
júgóslavneska hlutanum. í
búlgarska hluta Makedóníu
eru slavnesku einkennin al-
gerlega yfirgnæfandi.
Makedóníska vandamálið,
sem 1 dag er orðið efst á baugi
í kalda stríðinu milli Búlgar-
íu og Júgóslavíu, á sér bæði
tungumála-, trúar- og efna-
hagslegar rætur, auk hinna
pólitísku. Um það bil er tyrk-
neska ríkið var að leysast
upp, myndaðist eins konar
póíitískt tómarúm innan
makedóníska svæðisins. Af
þeim sökum gerðu nágrann-
arnir hver um sig áætlun um
að hrifsa til sín alla Make-
dóníu eftir endanlegt hrun
tyrkneska ríkisins í Evrópu.
Eftir aðra Balkan-styrjöld-
ina 1913 var Makedóníu skipt
milli Serbíu, Búlgaríu og
Grikklands. Með því var rofin
sú landfræði- og efnahags-
lega sérstaða er landið hafði
áður myndað innan hinna ó-
líku heimsvalda. Eftir fyrri
heimsstyrjöldina varð mestur
hluti Makedóníu undir yfir-
ráðasvæði Júgóslavíu. En
Búlgarar — studdir af fasist-
um í Ítalíu — ógnuðu íbúun-
um með ólöglegum liðssveit-
um, er útilokuðu að komið
yrði á friði og spekt í land-
inu. Atburðirnir á árunum
1920—1940 sýndu, að opinber
afstaða, sem Búlgarar tóku
til ýmissa utanríkismála, mót
aðist af hinum makedóníska
óskadraumi.
í síðari heimsstyrjöldinni
hernumu Búlgarar stóra
hluta Makedóníu í sambandi
við upplausnina í Júgóslavíu.
Þetta framferði Búlgara varð
til þess, að hugmyndin um að
leysa þjóðernisvandamálin
með búlgörskum aðferðum
missti stuðning margra þeirra,
sem hallast höfðu að þeirri
skoðun.
Meðan á hernáminu stóð
heppnaðist Tító, fyrst árið
1943 eftir mikla erfiðismuni,
að koma á fót makedónískri
IMAKEDÓNÍSKA vanda- |
málið er enn á ný orðið |
að milliríkjamáli milli |
Júgóslavíu og Búlgaríu. 1
Norski blaðamaðurinn 1
Kjell Rönnelid gefur í eft I
irfarandi grein yfirlit yfir |
hinar þjóðernislegu and- |
stæður í sambandi við |
þetta vandamál. |
deild í júgóslavnesku frelsis-
hreyfingunni, en foringi þeirr
ar deildar kom frá Monte-
negro. Þegar eftir lok styrj-
aldarinnar var lýst yfir sjálf-
stæði makedóníska landshlut-
ans innan júgóslavneska sam-
bandsríkisins, og búlgarskir
kommúnistar kváðust sam-
mála Tító varðandi lausn
makedóníska vandamálsins.
Það er talið sannað, að hin-
ar víðtæku samningaumleit-
anir, sem áttu sér stað á ár-
unum 1944—48 milli Títós og
Dimiirovs um myndun Balk-
an-bandalags, höfðu m. a. það
markmið.1 að ákveða víðáttu
sjálfstæðrar Makedóníu innan
bandalagsins þannig, að hún
næði einnig yfir hluta hinnar
grísku Makedóníu. í sam-
bandi við Kominform-deilurn
ar árið 1948 blossaði ,make-
dóníska vandamálið upp að
nýju. Hin opinbera afstaða
Búlgaríu var áreiðanlega til
orðin vegna hinnar ósveigjan-
legu andstöðu Stalíns gegn
Balkan-bandalagi, sem ekki
færj hjá því að verða undir
forystu Júgóslavíu.
Eftir áreksturinn við Kom-
inform og þægasta taglhnýt-
ing þess, Búlgaríu, tók Júgó-
slavía upp júgóslavneska
þjóðernisstefnu í málefnum
Makedóníu. Gramdist Búlgör
um þetta mjög og héldu þeir
því fram, að Júgóslavar ætl-
uðu að gera Makedóníumenn
að Slövum þvert ofan í vilja
þeirra. ,Af hálfu Júgóslavíu
var því lýst yfir, að hinir
slavnesku Makedóníumenn
mynduðu sérstakt þjóðarbrot,
sem félli mjög vel inn í júgó-
slavneska sambandsríkið, og
ýmsum aðgerðum var beitt í
því skyni, að hið opinbera
tungumál í miðhluta Make-
dóníu skyldi vera makedón-
íska.
Þetta tungumálaframtak
er einkennandi fyrir hina
nýju þjóðernistilfinningu,
sem án efa hefur skotið sterk-
um rótum meðal flestra íbúa
syðsta hluta J’ígóslavíu síð-
asta áratuginn. Nú er t. d.
hægt að lesa bæði Homer og
Shakespeare í makedónískri
þýðingu. Hin nývakta make-
dóníska þjóðernisstefna inn-
an Júgóslavíu hefur jafnvel
verið svo öflug, að opinberir
aðilar í Belgrad líta á hana
sem vandamál. Hinar óvenju-
legu skjótu, efnahagslegu
framfarir, sem átt hafa sér
stað í Makedóníu, hafa nefni-
lega skjótu efnahagslegu
iðnvæddari og þróaðrj land-
svæða í norðurhluta Júgó-
slavíu.
Þróunin varðandi make-
dóníska vandamálið síðustu
árin hefur verið afar ör. Strax
eftir Moskvu-yfirlýsinguna í
haust hófu Makedóníumenn
mikinn útvarpsáróður frá
höfuðborg sinni Skoplje, og
Búlgaría svaraði þegar með
gagnáróðri. Sem dæmi um þá
erfiðleika, sem áróður Make-
dóníumanna á við að etja, má
nefna, að fyrsti búlgarski út-
varpsmaðurinn, sem skil-
greindi vandamálið um stöðu
makedónískrar tungu og stað-
hæfði, að ekki væri til neitt
sérstakt makedónískt tungu-
mál, notaði sjálfur eina af
makedónísku mállýzkunum í
útvarpinu. Þegar Júgóslavar
bentu á þetta daginn eftir í
útvarpi sínu, létu Búlgarar
síðar mann, sem talaði Sofía-
mállýzku, halda áfram búlg-
arska áróðrinum.
Hið mikilvægasta, sem
gerzt hefur varðandi Make-
dóníu síðasta ár, er samt það,
að Tító hefur með aðstoð yf-
ir 100 samstarfsfúsra, rétttrú-
aðra presta, lagt grundvöll
undir nýja, makedóníska þjóð
kirkju með aðalbækistöðvar í
borginni Ohrid, sem er gam-
all, trúarlegur höfuðstaður,
þar sem haldið er á lofti erfða
venjum frá miðöldum.
Þegar Makedónía hefur
fengið sína eigin þjóðkirkju,
þurfa hipir trúuðu, sem fylgja
hinni réttrúuðu kirkju að mál
um, hvorki að sækja kirkjur
gríska yfirbiskupsdæmisins
né búlgarska sérbiskupsdæm-
isins né serbnesku þjóðkirkj-
urnar. Þar sem hin nýstofn-
aða makedópíska þjóðkirkja
er samkvæmt stefnu sinni op-
in öllum Makedóníumönnum,
munu sjálfsagt ýmfjir skoða
hana sem ögrun við Búlgaríu.
Sú fjarstæða, að kommún-
istískur þjóðhöfðingi láti
kirkjumálefni mjög til sín
taka, verður ekki eins fjar-
stæðukennd, ef athugað er,
hversu makedóníska vanda-
málið hefur sí og æ leitt til
óvæntra, pólitískra ákvarð-
ana. Allra síðustu mánuði,
einkum rétt fyrir heimsókn
Krústjovs til Albaníu, hafa
Albanir einnig byrjað að
blanda sér í málefni Make-
dóníu og hafið upp slagorðið
„Frelsi fyrir Makedóníu",
sem nú hljómar í Tirana-út-
varpinu og keppir við önnur
áróðursslagorð. Þetta sýnir
glöggt, að margar fornar and-
stæður hafa lífgast á ný í sam-
bandi við þessa flækju af
vandamálum, sem hafa gefið
öllu þessu ^ landsvæði nafn-
giftina „Órólega hornið í
Evrópu“.
Húselgendur.
önnumst allskonar vatns-
og hitalagnir.
HITALAGNIB h±.
Símar 33712 — 35444.
4 2. ágúst 1959 — Alþýðublaðið