Alþýðublaðið - 29.11.1934, Blaðsíða 3

FIMTUDAGINN 29. NÓV. 1934.
ALÞVÐUBLAÐíB
2
Rannsóknir í þágu atvinnuveg-
anna og stofnun atvinnudeiida
Eftir Trausta Ólafsson efnafrœðing.
ALÞÝÐUBLAÐÍÐ
ÚTGEFANDI :
ALÞYÐUFLOK K U RIN N
RITSTJÓRI:
F. R. V ALDEMARSSON
Rltstjórn og afgreiðsla:
Hverfisgötu 8—19.
SIM AR :
4900—4906.
4900: Afgreiðsla, auglýsing?r.
4901: Ritstjórn (innlendar fréltir).
4902: Ritstjóri.
4903: Vilhj. S. Vilhjálmss. (heimal
4904: F. R. Valdemarsson (heima).
4905: Prentsmiðjan.
4P06: Afgreiðsla.
Líftryggingastofn-
an ríkisins.
ISLAND er siennilega ein.a rí-ki
beimsins, sem befir engarinn-
léndar líftryggingarstofnanir. H'.ns
vegar bafa ísfendiingar aims og
aðrar þjóðir gert ailmikið að því
að iíftryggja sig, og fer það mjög
vaxandi, an allir þeir, sem gripiðl
hafa til þœsa ráðs, hafa til þessa
orðið aði ieita til eriendra tryggu
ingafélaga, og hafa þannig fluzt
300 þús. ikr. úr iandinu á ári hiin
sfðuistu ár.
öllum ætti að vera ljóst hvflíkt
hagræði það væri þjóðarbúskap
vorum, að þiessi gjald'eyrisútflutn-
ingur hyrfi úr sögunni. Með frum-
varpi því, sem skipulagsniefnd
hefir komið á framfæri á alþingi
og um var getið í blaö.ibu í feær,
er að því stefnt að alt það fé,
sem ilandsmenn legg'ja í líftrygg-
ingar, verði kyrt í landinu sjálfu.
Hjá niágrannaþjóðum vomm
skifta iðgjaldaviðlagasjóðjr geysi-
.iegum fjámpphæðum, en þannig
nefnast þeir sjóðir, sem líftryggi-
ingastofnanir verða að ieggja t..l
hliðar, til þess að taiist geti að
þær eigi fyrir skuldbindingum
Sínum. I Danmörku nemur upp-
hæð þeirra 472 millj. kr„ Noregí
561 millj. kr. og í Svíþjóð 1311
millj. kr.
Ekki verður sagt með fullri
visisu hversu mikið fé ætti að
•vera í siíkum sjóðum á Islandi,
þegar miðað er við trygginiga-
upphæðir, en sennifegt er að það
sé um 7 millj. kr. Af þessu verð-
ur enn Ijósara hvílík nauðsyn það
er, að taka þessa tryggingastarf-
semii í ininlendar hendur, því með
jví myndi meðal annars skapast
sjóður með mllljóna veltufé, sem.
myndi annast fasteignaveð'lán >og
ián til 'opinberra stofnana.
Að þessu ma ki gætu legið fjór-
ar ieiðir: Að stofna innlend trygg-
ingarfélög, að ríkisstofnun ann-
aðjsit tryggingarnar ásamt félög-
um ;og í þiiðja laigi að innlent fé-
lag fengi einkarétt til starfsem-
innar og í fjórða lagi að ríkið
annist þæ:r sjálft. Ekki getur
komið tii greina að stofna fieivii
en eitt- félag í þeim tilgangi að
fullnægja tryggingarþörf lands-
manna, og eininig ber þess að
gæta, að naumast er þess að
vænita, að innlent félag verði
Atofnáð í þessu augnamiði, er ráði
fyrir svo miklu fé, að það þuiífö
ekki baktryggingu hjá eriendum
félögum. Er þá litlu betur farið
en heima setið, Af þessum sökum
sýnis't fyrsta leiðin með öliu ó-
fær, iog um aðra leiðina er það
skemsit að segja, að hún hefir
sörnu ókosti eins og sú fyrsta,
þó nokkuð sé úr þeim driegið.
Hvað þriðju ieiÖina snertir ber
þiess að gæta, að félög með einka-
Jeyf'i myndu þurfa ríkisábyrgð til
þess að geta slopþið við erlendar
baktryggingar, og sýnist þá auð-
sætt, að ef ríkið á að bera á-
byrgð, þá fari bezt á að það njóti
þess arðs, sem vinnast kynini.
Einnig ber þiess að geta í þessu
sambandi, að' slik sitofnun myndi
fá meira lánsfé til umnáða en
bolt væþ sem prívatstofnun.
Að öllu þessu athuguðu er sjá-
anlegt, að eina leiðin, sem til
gneina kemur, er sú, að rí'kið
taki einkarétt á þessari starfsemi.
1 þessu sambandi er vent að.geta
þess, að i frumvarpi því, sem
hér um ræðir, er gert ráð fyrlfr
þvi, að allur hagnaður af þessari
starfsemi að undanskildum venju-
legum gjöldum til almennimgs-
þarfa, þenni til hinna trygðu.
Þetta er vitanlega með öllu ó-
hugsandi ef um einkafyrirtæki er
að ræða, sem stofnað er í gróða-
skyni.
Eiltt rí,ki. hefir reynt þiessa að-
ferð í tryggimgarmálum, það er
ítalia. Sú reynsla, sem þar er
fengirn, bendir til þess, að hér sé
rétt stefnt. Vöxt og viðgang þeirr-
Það orkar, ekki tvímælis, að við
Islendiingar stöndum öðrum
mienningarþjóðuni' að baki í þvj,
sem lýtur að notkun hagnýtra
vjsjnda í þágu atvinnuveganna.
En nú er sem betur fer svo komi-
ið, að flestum miun ljóst að úr
þessu verður að bæta. Við verð-
um eftir því sem föng ern á að
fara að dæmi þeirra þjóða, sem
lyft hafa atvinnuvegunum til vegs
og virðjngar, með því að notfæra
sér þá beztu þekkingu, sem völ
hefir verið á á hverju sviði.
Hverrj þjóð, sem sjálfstæð vill
'vefða, er nauðsynlegt að fylgja
kröfum tíimans í þessu efni;, og
mun það jafnan sýna sig fyr ein
vaxir, að það hefnir sin, ef ekki'
er stefnt í rétta átt.
Með stofnun svonefndrar at-
viinnudeiidar, senr hér er gert ráð
fyrir, ætti að vera bætt úr brýnnii
jþörf í þessu efni. Það er óhætt
að segja, að það befrr verið ósk
margra, sem hér eiga hlut að
máli og um þetta hafa hugsað,
að komið yrði hér upp stofnun',
sem gæti gefið sig fyrir alvöru
að úrlausm þeirra vandamála í
atviimulifi þjóðarininar, sem telja
má líkiegt að leysta verði mieð
víisindaiegum rannsóknum eða til-
rauinum.. Það er ekki ástæða ti:l
að ætla, aði hér fari öiðruvísi en
annars staðar, þar sem vitanJegt
er að slíkar stofnanir hafa orðiö
til ómetanlegs gagns, með því
að skapa nauðsynJegan þekking-
ar st'ofnunar má marka af því,
að árið 1923 var tala tryggingar-
skírterna 35 303 og tryggingarupp-
hæð 720,5 millj. líra, en árið 1932
er tala tryggingarskírteina
1052136 og tryggingarupphæð
11453,3 millj. Jír.
Af þessu verður ljóst, að vöxt-
ur sitofn:unari:nnar er geysimikill,
og er þess að vænta, að sú ver.ðj
eimnig raun á hér, ef friumvarp
þetta verður að lögum, og verðúr
að telja að hér sé um mjög
merkiliegt nýmæli að ræða, og er
argnundvöill í ýmsum atvinnu-
greinum.
Það er meðal annars kunnugt
öllum, senr til þekkja, að land-
búnaður hér er í fæstum grein-
um rekinn á þeim trausta grund-
veilli, sem vísindin hafa skapað
honum víða annars staðar. Rækt-
unartiiiflauni'r geta t. d. aldreiorð-
ið reknar svo í iagi sé, nema,
samfara þeiim séu fnamkvæmda'r
fullkomnar efnarannsóknir ájarð-
vegi, áburði og gróðri. En á
þessu má heita alger skortur hér.
Hér er uingur og upprennandi iðn-
íaður í ýmsunr greinum, sem nauð-
syn er á því að eiga aðgang a'ð
stofnun, senr framkvæmt geti
rannsóknir tiil úrlausnar á ýms-
um spursmálum, sem fyrir koma
og þannig mættii lengi telja.
Ýmsu.m kann að vaxa í aiu.gum
sá kostnaður, sem' af stoínun
slíkraf deildar leiðir, en í gnein-
aragerð frumvarpsrns eru leidd
rök að því, að kostnaðarauki fyrir
rikið yr.ði engan vegimn til.fiin'na:n-
legur fram yfir það, sem nú er
varið ti'l nokkuns hluta af því,
sem deildiinni er ætlað að annast.
Og þó að einhverjar breytingar
til hækkunar reyndust nauðsyn-
legar, þá er það mín skoðun, að
hægt sé að vinna það langsanir
lega upp með því, að ríkmstföm'r
hfu, felh deildumi ýms pau sförf,
iiem ffest&r helja nmiasynlef/t ac>
séiiy, þó ekki hafi enn komi-
jlst í framkvæmd, og gefið gætu
drjúgar tekjur. Ég get t. d. bent
á, ,að t,i)l eru lög, siem orðin ieru
ailgömul, um verzlun með til-
búinn áburð og kjamfóður. Ekk-
ert eftirlit hefir verið með lög-
um þesislum, eiins og þó var gert
ráð fyrir, en kæmist silíkt eftiri-
lit á, má vænta nokkurna tekna
af því (sbr. eftiril'it með smjörJík-
isfr’amJeið'slunni, sem nýlega hefir
verið k'omið á), og virðiist etolri
óéðililegt, að efnafræð'jdeil'din
hefði sílíkt eítirlit með höndum.
E.ins og tekið er fram! í giieilnaú-
gerð fmmvarpsins, er gert ráð
fyrir að störf deildarinnar verðii
eða mjeð öðrum orðum, að hér
yrðj um, þrjár hliðstæðiar deildir
að ræðia, Æskilegast er að sem
hreinastar línur séu í verkaskift-
ingu deildanna, svo að hver deild'
fari sem minst inn á annanar svið.
Þannig væri rétt að efnafræði-
deiídiin annaðist yfirieitt allar
efnariannsóknir, því að mjeð því
múindu verða bezt not að starfs-
kröftum, þeiroa efnafræðinga, sem
vfð stofnuniina starfa. Við hinar
deildirnar yrðu forstö'ðumenn,
sem af stoijjanfegum ástæðum
irtundu verða sérfræðinga(r í öðlru.
en efnafræði, og ættu efnafrœð-
ingar ,að starfa við þær deiJdir,
yrðu þeir að vinna sjálfstætt, því;
að forstöðumaðíurinn mnndi ekki
vera fær um að segja þei'm fyrir
verkum og þeir gætu ekki rætt
við hanin um úrlausn sinina verto-
efna. Að vísu yrðu vandfundnir
þeir rnenn sem forstöðumenn
deildanna, er jafnvígir væru á alf
það, sem undir hverja deiild yrði
að heyra, en rétt virðist að sigla
hjá þeim annmörkum, siem niefnd-
ir vom, eftir því siem kostur er á.
Komið hafa fram laddir um
það, að réttam væri að nefna
eina deiilddna landbúnaðar- eða
búnaðar-deild. Ég er einnig þeirr-
ar skoðunar, enda er tekið fram i
greinargerðinni, að tveimur af
deiidunum sé aðallega ætlað að
Málaflutningur. Saniningagerðir
Stefán Jóh. Stefánsson,
hæstaréttar málaflm.
Ásgeir Guðmundsson,
cand. jur.
Ausíturstræti 1.
Innheimta. Fasteignasala.
viinna í| þágu landbúnaðariins.
Yrðu deildimar þá samkvæmt
þvi: fiiskideild, efnafræðidieild og
búnaðardeild.
Verkasikifting deildanna mundi
þurfa að bneytast eitthvað frá
því, sem gert er ráð fyrir ígreiint-
argerðinni, o.g einkum þyrfti
verksvið búnaðard'eiidar, ef til
kæmi, að ákveðast nánar, ogyrði
væntanlega talsvert frábrugðið
því, sem ætlað hefir verið líf-
fræðideildinni. Ég tel það ástæðu-
laust að deila um verkaskifting-
una innan stofnunarinnar að svo
stöddu. Hún yrði að ákveðast
nánar með negiugerð. En hitt
viröist mér rétt, að nöfn deiJd-
anna verði þannig ákveðin í frum-
varpinu, að dregnar séu þar með
upp aðailínurnar um starfssvið
þeirrg.
Ég tei það illa farið, ef þetta
nauðsynja- og menningar-máil
næði nú ekki fram að ganga, þeg-
ar Hásikólinn hefir boðið frarn fé
til byggingar. Það virðist eðlilegt
eiirts og tiil d'eildarininar er stofn-
að, að hún heyri undir Háskólann,
en þætti það æskiilegt, að ríikis-
stjómin geti haft meiri áhrif á
starfsemi hennar en verða mundi
samkvæmt lögum Háskólans, ætti
ekki neitt að þurfa að verða því
til fyrirstöðu.
Hár.
Hefi alt af fyrirliggjandi
hár við íslenzkan bún-
ing. — Verð við allra
hæfi.
Verzlouin Golafoss,
Laugavegi 5. Sími 3436.
árieiðanlegá von fleiri slikra frá þríþætt: Fiskirannsókniir, líffræði-
skipulagsnefnd. rannsóknir og efnarainnsóknir,
Tmusti ólafssm.
Sonur og fóstursonur okkar elskulegur, Haraldur Alfreð Kristjáns-
son, Smiðjustíg 10, sem andaðist á Landsspítalanum, 19. þ. m. verð-
ur jarðsunginn, föstudaginn 30. þ. m. frá fríkirkjunni og hefst með
kveðju frá Landsspitalanum, kl. 1 e. h.
Ágústa V. Eyjólfsdóttir. Sólveig Hjálmarsdóttir.
Kristján Egilsson. Eyjólfur ísaksson.
Það tilkynnist hér með að móðir og tengdamóðir okkar Gr.ðrún
Guðmundsdóttir andaðist 28. þ. m. að heimili sínu Hverfisgötu 5 í
Hafnarfirði.
Börn og tengdabörn.
Um ríkisrekstur.
Eftir Ragnar E. Kvaran.
Það ætti að geta 01010 gróiði
fyrir póiitíska hugsun í lundimu,
að umræðtur á Alþingi U!m skipu-
lagsnefnd atvininumála, semi út-
varpað var á dögunum, snerust
að nokkm leyti um orðin „þjóð'-
nýtingu“ og „rikisrekstur“. Bæðli
þ'essi 'orð ier,u nú á hvers man:ns
vörum, án þœs að Ijóst sé, að
menin geri sér gnein fyrir, hvað
átt er við með þeim eðla eðliliegt
sé ,að átt sé við meði þeim.
Sumir þingmenn virtust: heizt á
því, áð þettia væru tvö orð yfir
sama hugtakið og þýddu bæð,i
rijkiisinekstur. Nú skýrðist það
við umræðiumar, að þeir menn,
sem hafa komið með þessi hug-
Itöfc iinín í stjórnmál vor, eiga að
minsta kosti ekki ávalt við það
sama mieð orðunuim. En til þess
að orðin sjálf valdi ekki meiri
glundnoða en þörf er á, væri
éðliilegt að m'enn kæmu sér sam-
ain um þalð í eitt skifti fyrir öll,
að mieðð orðiinu „þjóðnýtimg11
skyldi átt við það, sem á erlend-
um ímálum er nefnd „sociali-
valdsins, er stefnt ier að þvf að
notfæra eitthvað þjóðfélaginu til
gagms, eða ákveðnum hluta þjóð-
félagsilns, sielm þetta kemur sér-
staklega við, til gagns. Almenn
fræðsjustarfsiemi hefir t. d. verið
socialiseruð eða þjóðnýtt að því
leyti sem þjóðfélagið héfir leitast
við að láta æskufólk þjóðarinnar
verða aðnjótandi fræðslunnar. Og
þjóðnýti'ng atvimnuvegainna er í
því| fóígin að miða athafnalrífLð
við gagn þjó'ðifélaiglsiinis í hieÍJd. En
í sjálfu orðinu felst ekkert1 um
aðferðiir, sem, í þies'siu sikyni verðji
notaðar. T. d. mætti tala um áð
þjóðnýta verzluin landsins áin
þiess að rí'kilð sjálft hefðii nokkra
verziunanstairfsemi aneð höndum.
Á sama hátt er ekki sjálfsagt,
að um oejna þjóðnýtingu sé að
ræða, þar sem rikisrekstur fyriir-
tælkis er. Isfenzka ríkið hefir
einkasölu á áfeing'i, en ekki verður
með nokkm móti sagt, að áfeingCs-
verzlun sé þjóðinýtt á íslandi.
Löggjafinn, f i amkvæm'darval dið
og landsmenn í heild simni eru
þeirtar sfcoðumar, að bezt færi
sak;ir verður heldur ekki talað
um þjóðnýtingu verzlunar henm-
ar. Auk þess mætti segja, að ri'k-
isnekstur áfengisisölu gæti orðið
fulltoomjn mótsetniing þjóðnýting-
ar, ef hagnaðiarvon ríkisi'ns yrði
látin siitja í fyrirrúmi fyrir öðr-
um ráðstöfunum, sem þjóðinni
kænri að meina gagni.
Hins vegar getur ri'kisnekstur og
þjóðnýtjing útvarps og viðtækja-
verziuinar í sambandi við hana
mjög vel farið siaiman. Utvarp
nékið af riitinu í því sikyni að
vepta fræðslu og s,kemtuin, og við-
tækjaverzlun rflcLsóis, sem beiin-
líinis væri efnt tii með það fyrjr
augum, að koma efmi útvarpsins
Amn á hvert heimili iandsmamna,
siel.dii tækin í þessu skyni mieði
svo lágu verði, er friekast yrðd
unt, veldi þau tæki, er la:nds-
möminuim væri hentugust, og tæk-
iist þetta alt betur en einstakling-.
um gæti tekiist, væri þjóðnýting
útvarps og viðtækjaverzlunar.
Ég held að allar umræður uim
íiíkiisriekstur og þjóðnýtimgu kæmu
að mieiira gagni, ef menn kæimu
sér saman um að nota onðin í ItL-
kveðinni merkingu og vektu ckki
þa'mn óþaifa glundnoða, sem óhjá-
kvæmilega af því hlýzt að deila
ám þiess að gera sér Jjóst hvert
d'eiluiefnið er. Er það því til.laga
mín, að framvegis verði orðiisi'
þjóðnýtiing og rikiisnekstur notuð
í þcim merkingum, sem hér hafa
verið slulgreindar.
siation“, en mieð orðinu „rikis-
riekstur“ væri átt við „nationali- á því, áð þessarar verzlunarvöru
sation". Á þessu tvennu er miki 11 verði sem minst nieytt. Fyr,ir því
munur, eða getur verið að miimsta er ekki lagt kapp á að sjá um,
kosti. „Socialisation“ eða þjóð- að siem auðveldast verði að not-
nýtilng er sú athöfn löggjafar- færa sér vöruna, en fyrir jrær)
Ég lít svo á, að ákveðin skil-
greining orðanna sé ekki síður
nauðsynl'eg vegna þeirra, sern trú
haía á þjóðnýtáíngu, en himna, sem
illu auga líta til hugsunarinnar.
Engjinn vafi getur t. d. á því leik-
ið, að þ'essi hugtök hafa verið
óijós ýmsum í Álþýðuflokknuim,
siem þó hefir þjóðnýtiingu á
stefnuskrá sinni. Þar hefir marg-
ur maðurinn litið svo á, sem rík-
áisirekstur væri að sjálfsögðu sama
sem þjóðnýting. Þeir hafa komist
undir áhrif þeirra hug'Sana, sem
nú eru mjög ofarlega á baugi
með fiiestum ö'ndveg;isþjóðum, að
það sé Mfsháski menn:i:ngunini, að
menn ösliist áfraim með atvinnu-
greiinamar án nokkurrar hliðsjóin-
ar af gagnsemi starfscns fyrir al-
þjóð; en þeir hafa þá jafnframt
þózt þess fullvissir, að læbning
sérhvers meins í þessuim efnum
væri rfldsrakstur. Nú er það svo
unr þá rithöfunda jafnaðarim.anna
annars staðar, isem mest áhrif
haía á hugsunarhátt f liokksbræðra
sánna, að þieiir leggja yfirleitt
mikéð imieiii áberziu á þjóðnýtingu
en ríkisnskstur. Ríldsrekstur er í
þieirm augurn ein af mö gmn að-
ferðum til þjóðinýtingar — hent-
ug siums staðar en óhentuig anm-
ar.s staðar. Urh þcssi efni hefir
svo að segja alls ekki varið rætt
eða ritað af þjóðnýtlngarmönnum
hérlendum. En sér,stök þörf fer
þó. að verða á þessu nú, þegar
þéssár menn em teknir að hafa
bein áhrif á stjómmál landsins.
En leiinkum langar mig til þiess
að beiina athygli þjóðnýtingar-
manna að þvi, að þess gætir sára-
lítið, að þeir hafi gert sér gnein
fyrin, hvaða skilyrði þeir verði
sjálfir að leggja til, svo unt sé
að gera sér vonir um, að ríkis-
rékstur vierði nokkur farsæll lið-
U'r í þjóðnýtingu framtíðarinmar.
Ski'ifrðfÖ, ierf, að peir gmgi á imtr
Ian öommx í pví., að. benda á vetk-
ar Á'fc'tatn og galla pehma rikis-
itekstmrfijrvtœkja, er pegar eiti
kompn á.
Ríkisrakstur ,er að vonum að
jafnaði óvinsæ'l.l í upphafi af aíll-
mi'klum fjölda mianna. Ýmsir hafa
ef til viil 1 orðið fyrir persónu-
Iiegu tjóni, er honum var komið
á, og enn fleiri líta homauga tit
slfkrar starfsemi af hálfu ríkisins.
Fyrirtækd, er þannig er stofnað
til, verður því að san-na tilveru-
rétt sinn á ákveðnari og augijós-
ari hátt en krafist yrði af einka-
fyrirtæki. Það verður ekki gert
á aunan hátt betur en þanm, að
öil starfsemin fari betur úr bsndi'
en hjá öð>rum. Fyrir því er mik-
. iils um það vert, að þeir jnenn,
sem tru hafa á xikisTiekstri semi
þjóðnýt'i sta'.fsei'ni, hafi vakandi
au,ga á fyrirtækjunum og' geri
mikið meiri kröfur tiJ þeirra en
þieir rnundu clia gsra. SjálfsögS-
ustu kröfumar eru þessar:
I. Afgreiösia ríkisstofnunar á
að vera betri en annars staðar.
II. Menn eiga að vera þar fyrir-
myndir uim kurteisi.
III. Mikið verk á að leggja i
það, að þeim sé svo haganlega
fyrirkomið, að almeinningur hafi
þeirna sem mest not. Umgengni
á að vera þar með þeim blæ
snyrtime;nskun:nar, að aðrir séu
ekki framar í þeim efnum.
IV. tarfsfóJk á að fá þar þá
íhlutun og þann tiilögurétt um
sndurbætur á stofnunininá', að
mietnaður þess beinist að því að
au'ka veg stofnunarinnar.
V. Ríikisstofnanir eiga að verða
almenniingi ódýnari en aðrarstofn-
anir og gróði þjóðfélagsins á að
sitja í fyrirrúmi gróða sjálfrar
stofnunarinnar. Frh.
Ragnar E. Kvamn.
Ný eykt hingikjöt.
KLEIN,
B Idii s ðtu 14 Sfmi 3073.
.—™—-----
f hve r ve "1