Alþýðublaðið - 29.10.1959, Blaðsíða 2

IBUBL
!. BtAD
Kf.VKiAVik, I* Jaxí ,IK (!««>,
i A;.:k.
;
::
m
Ávarp,
I.íf |)ÍH framíiðai'voi'.
clfdu afl þit! og þor,
nitti. «em lil mcniiingar
skcifSið viií þrevt.i,
og imjjns! t'i.tsrifi
!«V ei Havigi það gr«lt
þvi að ieefan oss fáít ma í!i! erfifSís
veitöi
þo sérð mcð þvi myrkviðtiisdagarut
ilvimi..
ug dj-.rðiegri s<>l vfir iandið vort
skimi;
og að lvila þt r luítt
þú taeð altirku átt
tii að aíla þér jtuílsins í fraaitiðar-
kórtinu þiua,
,1/. Gislaxon.
ekkcrt sijrirnarvaid iniía. ekU jntfa
lagi fyrír slg vMuntÍaþgÍ' »8«, esps
gvnt Mkamhigt t-riiði að iiissiarti sttni; ’
iví Jitíð er e íl.tikííitskilíifrgu ji;úð
fðUie.vins sést það hrátí, að ’’ ;;
við cruw
si.vriií fkiktórtmi. Ktt fm míður •:
cr þrð sfj,«a, eg ..itiuiiaj,,
:ki.i aðr.t }!i;'nií .U víí iiitt'oð' !
u.'is
. ina.
l ■ Isienzk alþýða!
: l'etta hlað sem tiér bírtísl rr ,tH,
j að alþyðti. Við. st.'in »t'fmi) jiað
, út, m;m aljiéðumenn. eu svo eru i
dagicgu iulí þeir imum kallaðir se.m
í . ■>'
Voidiit ;,ef.)tl! U,". ÍJJtfi, en Vftjttttl J
þati fkki; við hi'fítr)! ír«agi.t! jtait j
oði'iiut i itenduj. »:ða tjetkará .vtgf. |’
leylnti^ i'ðrum að l.akia jicim fyrir |
tiss. YiO hoiinn tdJur atigm; v
fi»1 okktir í atiðnivkt uudt!' þr;elú- j
tm, ,;.i'ii f.;4 ÍViiiiHnme,,, Vaid j
hafamir segju ttkkur Uvct'nig vtð |
eigui).! að mIju <,s -j.aui:,. itvtimg |
vi.ð eigiim að fil'a devm, í'. i;
liindii okkur hyið..;. . u sjivt j* nk!; -
ur ekki um. hvr jsi.Mgar i,«
vera. í'citi) er elik) ttúg vsð l.da
nkkur uiyla i» <n;ri fi. ii vrrðii
líka að ráðit íV.ð itvrtm Isési.imm
við snutim kvörnítMti, k i jtrit liy^a
Forsíða Alþýðublaðsins 1906.
seigt það félag varð, að því
skyldi takast að tóra þegar
hin félögin lögðust niður, hafi
verið sú, að í fy.i’sta lagi var
stéttaskipting allmikil á Eyr-
arbakka um þessar mundir
vegna Lefolli-verzlunarinnar
og að menningarviðleitni var
þar meiri en víðast annars
staðar á landinu.
an henni. — Það hefur áður
verið sagt, að undanfari
verkalýðshreyfingarinnar hafi
verið samvinnuhreyfingin og
Góðtemplarareglan, en annað
kom og tii. Ungir íslendingar
leituðu til Danmerkur til
náms. Ótrúlega fáir þeirra,
sem leituðu náms í háskólan-
um í Kaupmannahöfn, komu
heim aftur með hugsjónir
jafnaðarstefnunnar og verka-
lýðshreyfingarinnar. Þá var
alþýðuhreyfingin að ryðja
sér til rúms á Norðurlöndum.
Socialdemokratisk Forbund
var stofnað um 1880. Ungir
Danir flykktu sér undir merk-
in, en svo. virðist sem hreyf-
ingin hafi ekki tekið hugi ís-
lenzkra námsmanna. Astæðan
mun hafa verið sú, að hugur
þeirra var allur b.undinn við
sjálfstæðisbaráttu þjóðarinn-
ar, en einnig mun hafa valdið
miklu, að það er ekki algengt
að þeir, sem læra til embætta
taki virkan þátt í baráttu
nýrra umkomulausra hreyf-
inga, sem fátækt fólk hefur
vakið. Þeir gera það aðeins á
ákveðnu örstuttu skeiði —
meðan þeim þykja ævintýri
fýsileg.
Hins vegar má ekki gleyma
því, að Þorsteinn Erlingsson
drakk í sig hugsjónir jafnað-
arstefnunnar á stúdentsárum
sínum í Kaupmannahöfn, gerð
ist árgali verkalýðshreyfing-
arinnar eftir heimkomuna —
og var hugsjónunum trúr alla
ævi. Ef til vill var það vegna
þess, að hann var skáld og
eldhugi — og hugði lítt á em-
bættaveiðar.
En það voru aðrir, sem tóku
jafnaðarstefnunni tveim hönd
einnig, — og ekki síður, efna-
hagsleg uppreisn fólksins í
landinu. Á þetta hefur ekki
verið bent nógu rækilega, en
um það er engum blöðum að
fletta. Bárufélögin voru stofn-
uð af skútusjómönnum. Og
það er táknrænt fyrir stofnun
þessara samtaka, að stjórn
þeirra var að nokkru sniðin
eftir embættaskipulagi stúkn-
anna, en stofnendurnir sungu
er þeir gengu af fundinum í
. Geysi á Skólavörðustíg 12 ís-
lendingabrag Jóns Ólafssonar:
„En þeir fólar, sem frelsi vort
svíkja“.
Bárufélögin sneru sér strax
að því að gera tilraunir tii að
bæta kjör sjómanna, en við
ramman reip var að draga.
Það var ekki aðeins, að reið-
arar litu samtökín óhýru
auga, enda með þeim brotið
upp á máli, sem hér var alls-
endis ókunnugt, heldur var
þessi hreyfing enn framandi
sjómönnum, sem ekki höfðu
hugsað til þess að þeir gætu
verðlagt vinnu sína og afla
sjálfir. Samt sem áður unnu Þetta eru aðalstofnendur Alþýðublaðsins 1906, þeir Pétur G.
þessi sjómannafélög nauðsyn-
legt og merkilegt brautryðj-
endastarf. Um líkt leyti voru
stofnuð verkamannafélög á
Seyðisfirði og Akureyri og
Prentarafélagið í Reykjavík.
Bárufélögin lögðust hins veg-
ar niður, nema eitt, Báran á
Eyrarbakka, sem lifði áfram
qg lifir enn góðu lífi. Hygg ég
áð ástæðan fyrir því hve líf-
Guðmundsson og Ágúst Jósefsson.
«L
Það má líkja alþýðuvakn-
ingunni á þessum árum fyrir,
um og fyrst eftir aldamótin,
við hægfara leysingu undan
vetri og klaka. Þíðan var
komin. Það seitlaði úr klaka-
brynjunni — og smátt og
smátt gægðist gróðurinn und-
urn erlendis meðan þeir
dvöldu þar og gerðust braut-
ryðjendur eftir heimkomuna.
Það voru iðnsveinar, sem leit-
uðu út til náms og fullkomn-
unar í iðn sinni. Margir þess-
ara ungu manna ræddu um
hina nýju stefnu eftir heim-
Jón Baldvinsson
komuna, nöfn sumra eru
kunn, annarra ekki, en áhrif
þessara manna urðu afdrifa-
ríkari á sköpunarárum verka-
lýðshreyfingarinnar en viður-
kennt hefur verið til þessa.
Hygg ég að það komi í ljós
við nána eftirgrennslan og
skiptir það engu máli hvort
þessir ungu menn gerðust all-
ir liðsoddar í hreyfingunni
eða ekki þegar til kastanna
kom.
TEKIÐ TIL STARFA.
Segja má, að tímabilið frá
því að Bárufélögin lognuðust
útaf og þar til að verkamanna-
félagið Dagsbrún var stofnað
í ársbyrjun 1906 hafi verið
stund milli storma. Hins veg-
ar var andinn lifandi og vak-
andi, en þó aðeins hjá tiltölu-
lega mjög fáum mönnum.
Þessir fáu menn þokuðu sér
saman, kynntust og ræddu um
nauðsyn á stofnun verka-
mannasamtaka, og fjölmenn-
astir í þessum litla hóp voru
einmitt ungir iðnaðarmenn,
sem höfðu lært eða fullnumað
sig í Danmörku.
Ágúst Jósefsson kom heim
árið 1905 eftir tíu ára dvöl í
Danmörku við prentstörf.
Hann hafði þegar eftir kom-
una til Danmerkur kynnzt
verkalýðssamtökunum þar og
jafnaðarstefnunni og sótt
marga fundi þessara samtaka.
Hann gekk þessari nýju
hreyfingu á hönd af lífi og
sál í svo ríkum mæli, að enn,
þegar hann er hálfníræður að
aldri, ber hann svip þeirra
manna í tali sínu, skrifum og
framgöngu, sem mynd’/ðu
kjarnann í Socialdemokrata-
flokknum danska á þeim ár-
um. Á Kaupmannahafnarár-
um sínum batzt hann virxáttu-
böndum við danska jafnaðar-
menn og þá fyrst og fremst
iðnaðarmenn og einnig við
íslendinga, sem dvöldu úti.
Þegar hann kom heim var hlé.
Fyrstu tilraunirnar til stofn-
unar verkalýðssamtaka höfðu
að mestu farið út um þúfur.
Að vísu starfaði Prentarafé-
lagið og var tiltölulega vel
skipulagt, enda gætti þar á-
hrifa ýmsra manna, sem höfðu
lagt áherzlu á að kynna sér
sem bezt skipulag og starf er-
lendra prentarafélaga. — Hér
heima hitti Ágúst fyrir
nokkra menn, sem höfðu á-
huga á þessum málum og þá
skal fyrstan og fremstan telja
Pétur G. Guðmundsson, bók-
bindara. Pétur G. Guðmunds-
son var mikill gáfumaður, en.
ekki við allra skap. Hann.
hafði kynnzt Norðmönnurn og
Sv.íum á hvaiveiðuin á Aust-
f jörðum og lært af þeim tungu
þeirra, en einnig hlustað hug-
fanginn á frásagnir þ;eirra og
kenningar um hin vaxandi
verkalýðssamtök í löndum
þeirra. Má. gera ráo fyrir að
Norðmennirnir hafi sagt Pétri
frá Marcus Thrane, Jeppesen
-
Hallbjörn Halldórsson
og Holterman Knudsens, en
þetta voru brautryðjendur
norskra verkalýðssamtaka
fyrir og um aldamótin, og þá
Svíarnir sagt honum frá Au-
gust Palm, Danielsson og
Branting og baráttu þeirra.
Að minnsta kosti fann Ágúst
í Pétri áhugasaman jafnaðar-
mann, sem vildi hefja barátt-
una og var albúinn að taka
til óspilltra málanna. Pétur
hafði þá hafið bréfaskriftir
við norræna jafnaðarmanna-
foringja, sem munu hafa kom-
ið honum í samband við þýzka
leiðloga, en Pétur st?ð unx
skeið í bréfasambandi við.
hinn heimskunna þýzka jafn-
aðarmannaleiðtoga August
Bebel.
Alþýðan átti ekkert mál-
gagn. Þessum ungu mönnum
fannst, að ef takast ætti að
stofna til verkalýðssamtaka
og jafnaðarmannaflokks yrðu
þeir að stofna til blaðaútgáfu.
Þetta varð til þess að síðla
árs 1905 gengu fjórtán menn
í félag undir forystu Péturg
og Ágústs um stofnun blaðs.
Er þetta brautryðjendastarf
ALÞYÐUBLASIB
Útlitsbreytingiar hafa að sjálfsögðu orðið á Alþýðublaðinu bau
40 ár, sem bað hefur komið út. Hér ci-u tveir „blaðhausar“, sem
það hefur notað, og á 5. síðu tveir til viðbótar.
2 29. okt. 1959. — Alþýðublaðið
/