Alþýðublaðið - 29.10.1959, Blaðsíða 5

: ; '
<,. ***>* ? »**. ««0« y °'■=■>' ^ *»*< <VJW{ „ _
..;'■:■■■■ - ■ ■ -.. '■':■■■■"■■■■■■■■■■'■ ■ • . : • ,...
- . . , •
J-' £ *• '•» «. ,.. v > ^ * "*'» • «. , ^ J '
<-■ .<•> .v.íj.v'.. ’ ' '"' •■■•■■'> ' ••••..•.•. ,... ' ''' ?•■>■••>■<•••: •:•, : , .. . •
■ <-.v.5,-,:- .:>. .. < , , .•■■ ■ ■ '••■'•••••••■• ■•• ■' ■ ■■■■■• ■
-".■'■,,., , ■ ■ ■ : ■. : ... . , ,,, .
' - > «'-• - , -
. J
m:,,i ’ '<
.,... ' ” •••"» : :■:•:«.
v . ' <* ;• >, x<, s , . . ' •
-.* - ; * *.# ;
' •-• "d • V* í-'
■ ......
■ r ■'" ■< ■- r;:*”: <
* ' * *y*< <í>* r "• '*'■<>« , ............ . ,
£*£**•*** *£«?*'* >- > -,,,,/r '
■■: ■"■" "■ .... ■ ■-■■■- , ,.f
f- - ’ >•< -*■<• ^v,,, . > « '■■••••••■ . , ■ ■■■•■• ■•••„•■ , ; • •-
Z'^ •«* /. fL'" f
x ■*•'>' >,* , f " <' "■•
*■<*■ «■ •••,.« «■ . "'>■'''•«. .
_ ^«*^; *«>*.<**:*„. <&»*»**&4JZ ' , , //
'*•■«** ix, >, ,<’ ,",y ' > í ~~ w
>,-* >«■,
•<>•*♦
***<#«M*««>* *'>*■ <■*>'. v , , « "„vw.. J > w
■• ■<■'«•. :■ .•:■.,,.•. .. .■■'■'■ I
'■:■'■' ' -■
;srr • -•'; ^r* -.: -< -
« «* V"" " ■'*’< •» «v , "
-rf»* ><„ ’ -•"■’>•’*•> ; **:*;••:<• >,, , , ', : '
' rvr ■-■' ■'"■■",: f'
Forsíða af blaði Ólafs Friðrikssonar, Dagsbrún.
og þar með þjóðarinnar sem
heildar.
Ólafur Friðriksson hafði
dvalið árum saman í Dan-
Finnbogi R. Valdimarsson
mörku. Hann gerðist þar eld-
heitur jafnaðarmaður, sótti
fundi jafnaðarmanna og las
allt sem hann komst höndum
undir um jafnaðarstefnuna.
Árið 1914 kom hann upp til
Akureyrar og hitti þar fyrir
nokkra áhugasama jafnaðar-
menn, þar á meðal bræðurna
Erling og Halldór Friðjóns-
syni, en fremstan aS eldlegum
áhuga á fyrstu baráttuárun-
um þár og yfirleitt í allri bar-
áttunni, telur hann sjálfur
Finn Jónsson, sem þá var póst-
starfsmaður á Akureyri. Það
var ekki að sökum að spyrja.
Ölafur hófst þegar handa og
stofnaði hann þar fyrsta jafn-
aðarmannafélg landsins, en
aðeins með átta félagsmönn-
um. Ekkert samband hafði
Ólafur haft við jafnaðarmenn
í Reykjavík, en sumarið 1915
brá hann sér hingað og hafði
tal af mönnum. Og enn var
Jónas Guðmundsson
ekki hikað eða slegið á frest.
Það var stofnað jafnaðai*-
mannafélag. Verkakvennafé-
lagið Framsókn og Sjómanna-
félag Reykjavíkur voru stofn-
uð á þessu ári — og blaðið
Dagsbrún hóf göngu sína og
var Ólafur ráðinn ritstjóri
þess. Blaðið kom út vikulega.
Það kvaddi sér hljóðs djarf-
lega og taersögult. Ritstjórinn
var bráðsnjall, baráttuglaður
og ósérhlífinn. Hann talaði
ekki tæpitungu við burgeisa-
stéttina og sagði henni óspart
til syndanna. Jafnframt var
hann sjálfur eins og lýsandi
kyndill í bæjar- og félagslíf-
inu, — og alls staðar þar sem
hann kom, brast á stormur.
Slíkir brautryðjendur ná
árangri. Dagsbrún breiddist
ört út, ekki aðeins í Reykja-
vík heldur og út um land og
vakti alls staðar mikla at-
hygli. ■— Jafnframt uxu al-
þýðusamtökin þó að hægt
færi. Alþýðusamband Islands
og Alþýðuflokkurinn voru
stofnuð 1916. Það ár varð há-
setaverkfallið mikla. Fyrsta
stóra verkfallið á íslandi. Þá
fengu sjómenn sína stéttar-
Stefán Pétursson
legu eldskírn þó að þeir töp-
uðu verkfallinu sjálfu — og
áhrifa þess gætti um land
allt. Um þetta leyti og síðan
fóru alþýðufélögin að taka
þátt í kosningum og jafnframt
því, sem samtökin efldust
varð sameiginlegt skipulag
þeirra fastara og öruggara,
fleiri menn tóku til starfa og
með því opnuðust nýjar leið-
ir og nýr hugur gerði vart við
sig um það að auka starfsem-
ina.
DAGBLAÐ FYRIR
ALÞÝÐUFÓLK.
Barátta alþýðufélaganna
var mjög víðtæk á þessum ár-
um, enda átti verkafólkið við
að stríða margvíslega erfið-
leika, sem við þekkjum ekki
nú. Þá varð að beita samtök-
unum, að minnsta kosti stund-
um, fyrst og fremst gegn
þeim. Árin fyrir 1918 var
mjög hátt verð á brauðum og
hafði Dagsbrún mikið skrifað
um brauðaverðið. Þá varð
kona verkamannsins að telja
hvern tíeyring sem hún lét úr
lófa sér, og stundum var tí-
eyringurinn alls ekki til, enda
þá mikið atvinnuleysi. Harð-
ar deilur höfðu staðið um
brauðaverðið 1916 og 1917 og
kom þar málurn, að alþýðu-
félögin töldu einsæít, að það
fengist ekki lækkað nema
með því að sett yrði á fót
brauðgerð, sem félögin réðu
yfir og gætu sjálf reiknað út
verð brauðanna. Þetta varð
til þess að Alþýðubrauðgerð-
in eða Brauðgerð alþýðufélag-
anna, eins og hún var þá köll-
uð, var stofnuð 1917. Þó að
lækkun brauðaverðsins væri
aðalatriðið, þá mun sú von og
hafa vakað hiá þeim, sem
gengust fyrir stofnun hennar,
að hún gæti ef til vill, ef hún
kæmist yfir byrjunarerfiðleik-
ana um leið stutt við bakið á
blaðaútgáfu samtakanna. Al-
þýðubrauðgerðinni tókst þá
þegar að lækka brauðaverðið
að miklum mun. Hins vegar
fór fisksala alþýðufélaganna,
sem einnig var stofnað til, út
um þúfur, því miður.
Um leið og umræðurnar
stóðu um stofnun Alþýðu-
brauðgerðarinnar og fisksölu
alþýðufélaganna, fóru forystu-
mennirnir að tala um nauð-
syn á stofnun dagblaðs fyrir
samtökin. Alþýðubráuðgerð-
inni tókst vel þegar í upphafi
og það ýtti undir hugmynd-
ina um dagblað. Þá stóðu og
bæjarstjórnarkosningar fyrir
dyrum veturinn 1919. Allt
þetta ýtti undir hugmyndina
um stofnun dagblaðs og var
það rætt í fjölda mörgum fund
um og yfirleitt alls staðar þar
sem félagarnir hittust. Loks
var afráðið að ráðast í það
fyrirtæki. Nokkur deila varð
um nafn blaðsins. Sumir vildu
láta það heita: Alþýðan, en
aðrir ekki. Það mun hafa ver-
ið Jónína Jónatansdóttir, for-
maður verkakvennafélagsins,
sem gekk að þeirri hugmynd
dauðri. Hún sagði á einum
fundinum: „Jæja, svo að þið
ætlið að bjóða alþýðuna til
kaups á ’götum bæjarins fyrir
tíu aura“. — Þá sló þögn á
alla viðstadda, og nafnið Al-
þýðublaðið var samþykkt. Ól-
afur Friðriksson var ráðinn
ritstjóri blaðsins, en Sigurjón
Á. Ólafsson skipstjóri, sem þá
var að hefja starf sitt meðal
sjómanna, var ráðinn af-
greiðslumaður. Keyptur var
lítill timburskúr og settur
upp á lóðinni þar sem nú er
Gamla bíó. Þar skyldi vera
afgreiðsla blaðsins, en rit-
stjórnarskrifstofu hafði blað-
ið í raun og veru enga, hana
hafði Ólafur Friðriksson á
heimili sínu að mestu. Flestar
mun Ólafur hafa skrifað
greinar sínar í Dagsbrún og
Alþýðublaðið á heimili sínu,
en annars var hann sjálfur
allt í senn ritstjóri og skrif-
stofa hvar sem hann var
staddur. Lítið fundarherbergi
var í litla timburhúsinu við
Ingólfsstræti — og þar voru
fundir haldnir svo að segja á
hverjum degi.
Ekki var blaðið Dagsbrún
strax lagt niður þó að Alþýðu-
blaðið hæfi göngu sína. Ætl-
unin var að hún kæmi áfram
út og yrði send út um land.
Átti hún að verða nokkurs
konar vikuútgáfa af Alþýðu-
blaðinu, sem birti greinar úr
því, sem ekki fjölluðu ein-
göngu um málefni Reykvík-
inga einna. En ekki varð úr
þessu. Aðeins eitt tölublað
kom út af Dagsbrún eftir að
Alþýðublaðið hóf göngu sína,
enda náði það mjög fljótt út-
breiðslu og aukablaðið virtist
ekki svara kostnaði.
Alþýðublaðið var ekki í
stóru broti og aðeins fjórar
síður að stærð, en það var öfl-
ugt til sóknar fyrir málefnum
fólksins og til varnar fyrir al-
þýðuna. Það var til að byrja
með eins og Dagsbrún, prent-
Hannibal Valdimarsson
að í Gutenberg, en hún var
upphaflega stofnuð af prent-
urum og rekin af þeim. Blöð-
in bæði voru því, að vissu
leyti, upphaflega í skjóli
þeirra, en brátt varð blaðið þó
að flytja úr því skjóli og var
það síðan prentað um alllangt
skeið í Prentsmiðju Hall-
gríms Benediktssonar, Berg-
staðastíg 19. Var það eins og
gefur að skilja öll þessi ár
handsett, eins og raunar önn-
ur blöð.
BARÁTTU- OG
ÞROSKA-ÁR.
Árið 1922 kom upp deila í
Alþýðuflokknum, ein sú
fyrsta en ekki sú síðasta, og
varð það til þess, að Ólafur
Friðriksson lét af ritstjórn.
Var blaðið þá um skeið gefið
út á ábyrgð formanns flokks-
ins, Jóns Baldvinssonar, en
síðan tók Hallbjörn Halldórs-
son við ritstjórninn; og var
hann ritstjóri blaðsins til árs-
loka 1927.
Um nokkurra ára skeið
hafði verið rætt í flokknum
um nauðsyn þess að blaðið
eignaðist sína eigin prent-
smiðju. Var að lokum ákveðið
að kaupa tæki í prentsmiðju
03 beitti Fulltrúaráð verka-
lýðsfélaganna sér fyrst og
fremst fyrir framkvæmd-
inni. — Skar það upp
herör meðal félagsmanna,
sem síðan fóru meðai
flokksmanna í bænum og
söfnuðu fé til hennar. Tóku
flokksmenn vel þeirri mála-
leitun og safnaðist álitleg upp-
hæð. Voru tækin síðan keypt
og tók Alþýðuprentsmiðjan.
til starfa í desembermánuði
1925. Sama dag og prent-
smiðjan tók til starfa var blað-
Ff.'amhald á 11. síðu.