Skírnir - 01.01.1899, Blaðsíða 28

28
Áttayísun. Búa-þáttur.
þeirra líði undir lok og þjððerni þeirra afmáist. Það eru þyí miður
hvorki háleitir né drengilegir lærdómar, eem viðburðir samtíðarinnar
kenna obs. En það er ekki til neins að hugsa sér heiminn öðruvísi en
hann er, og sjálfsagt hollast að gera sér Bem IjósaBta grein fyrir, hverju
er að mæta og hverju við að búast, svo menn geti tekið með Bkynsemi
hverju þvi, Bem að höndum ber. Og vert er að veita því athygli, að sá
vikinga eða hnefaréttar andi, sem nú ríkir hjá stðrveldunum, er þó enn
ríkari hjá miðlungsþjóðunum og þeim, sem þaðan af eru smærri, þegar
þær eiga við þá, sem þeim eru enn þá minni máttar.
Búa-þáttur.
1. Búa-saga. — í Skírni 1896 reit ég nokkuð ítarlegan þátt um
Búa, og vildi ég vísa lesendnm Skírnis í ár til að rifja hann upp á ný
eða lesa aftur þær 10 blaðsíður, Bem þar eru um þá ritaðar. Þar var
einkanlega Bkýrt frá herhlaupi Dr. Jamesons inn í Transvaal, og endaði
sá þáttur með þessum orðum : „Því heiir svo ítarlega verið frá þesBum
viðburðum öllum skýrt, að af sömu rótum mun án efa áður en langt um
liður leiða stærri tíðíndi." ÞeBsi spá hefir ekki átt sér langan aldur,
og er nú fram komin árið sem leið.
Af því að þessi tíðindi eru svo mikilsverð, þykir vert vera að gofa
sem ljósasta og sannasta hugmund um þau tildrög, sem valdið hafa ó-
friðnum, sem brautst út milli Búa og Breta, og verður það bezt gert með
því, að eegja stuttlega sögu Búa og viÖBkifta þeirra og Breta frá önd-
verðu. Til þess að forðast að halla máli á Breta um sannleik fram,
mun ég í þvi, sem hér verður sagt, fylgja einum merkasta sögufræðingi
Breta sjálfra, inum nýdána alkunna merkÍBhöfundi JameB Anthony Froude.
Hann var upphaflega síður en ekki Búavinur, en einhver inn þjóðrækn-
asti Breti. Þegar Kimberley Iávarður var nýlenduráðgjaii Breta í ráða-
neyti Gladstone’s, (fram í Febrúar 1874), þá fól hann Froude, sem umboðs-
manni Bretastjórnar, að miðla þar málum milli Breta og Búa, og gaf
Froude honum skýrslu um starf sitt, þegar hann kom aftur. 1884—85
tók hann sér á gamalsaldri ferð á hendur umhverfis hnöttinn og ferðað-
ist um allar lýðlendnr Breta, enda var eá aðaltilgangur ferðarinnar að
kynna sér hagi þeirra, hugsunarhátt og drottinhollustu. Um þá ferð
reit hann svo bók, mjög fróðlega og skemtilega, sem nefaist „Oceana“
eða „England og lýðlendur þess“, (1. útg. London 1885). í þriðja kapí-
tula þeirrar bókar segir hann sögu Höfða-nýlendunnar og viðskiftaBögu
Breta og Búa.