Skírnir - 01.01.1899, Blaðsíða 46

46
Búa-þáttur
ara. Gladstone-stjðrnin vildi auðvitað helzt halda ðfriðinum Sfram, og
það er nú bert orðið af frásögn eina ráðgjafans, sem þá var í stjðrn hans,
að það var ekki af veglyndi einu eða réttlætishvöt, að Gladstone hafði
kjark til að semja nú frið við Transvaalbúa og viðurkenna sjálfstæði þjóð-
veldis þeirra, enda þótt hann vissi, að það hlyti að mælast mjög illa fyr-
ir á Bretlandi, því að þar var fólk ótt og uppvægt og þóttist þurfa að
þvo af í blóði Búa þann blett, er á væri fallinn brezka heifrægð við
Majuba Hill. t>að, sem úrslitum réði hjá Gladstone, var það, að hann
hafði fengið óyggjandi áreiðanlega vitneskju um það, að Oraníu-þjóðveldi
hafði eftir orustuna við Majuba Hill gert fullan bandalagssamning við
Transvaalbúa og heitið að berjast með þeim, svo að eitt skyldi yfir ganga
bæði þjóðveldin. Jafnframt var honum fullkunnugt um, að fullir þrír
flmtungar allra brezkra þegna i Höfða-lýðlendu vóru Búar að kyni, og var
ekkert líklegra en að þeir mundu allir upp rísa með ættbræðrum sínum,
og var þá auðsætt, að það mundi verða Bretum ýkjakostnaðarsamur og
langur ófriður, sem tvísýnt var, hvort önnur endalok gætu á orðið,en að
annað hvort yrðu Bretar að strádrepa niður alla menn af Búakyni í Suð-
ur-Afríku, uppræta þjóðina algerlega, eða þá hitt, sem sízt var fyiir að
synja, er ófriðurinn drægist á langinn, að einhverjar Bvrópuþjóðir kynnu
að skerast í leik og miðla málum; en hvor sem úrslitin yrðu, hlutu þau
að verða Bretum tii svívirðingar og vekja á þeim hatur og andstygð allra
mentaðra þjóða. Auk þess eins víst, að þegar þjóðin brezka sæi kostnað-
inn og örðugleiknna, kynni hún að snúa baki við stjðrninni hvort sem
væri og koma mótflokknum að völdum. Því var friður saminn í Pre-
tóríu, og viðurkendi Bretastjórn sjálfstæði Suður-Afríku-þjódvelðisins, eu
svo nefndist Transvaal nú; þó skyldi þjóðveldið standa undir brezkriyfir-
forsjá (Suzerainty). Þetta var í Ágúst 1881.
Ýmislegur Bmáágreiningur kom enn fyrir milli Breta og Búa næstu
árin, en 1884 var nýr samningur ger í Lundúnum milli Breta og Búa,
og áunnu Búar það þá, að slept var úr samningnum, að þjóðveldi þeirra
stæði undir brezkri yfir-forsjá, en skýrum orðum tekið fram, að Bretar
viðurkendu þjóðveldið sem frjálst og óháð ríki; en aftur skuldbundu Trans-
vaalingar sig til af sinni hendi, að „Suður-Afríku-þjóðveldið skyldi eigi
fullgera neina samninga við önnur ríki en Oraníu-þjóðveldið, ogeigiheld-
ur við innlendar villiþjóðir, án vitundar og samþykkia stjórnar hennar
hátignar, Bretadrottningar". Hér var engum vafablöðum um að fletta;
samningurinn var ljós og ákveðinn og virðist eigi verða misskilinn.