Skírnir - 01.01.1901, Blaðsíða 32

32
Áttavísun.
Það gem einkennilegast var í siðalögmáli stjðrnmálamanna á síðara hluta
19. aldarinnar, var þjððernishugmyndin eða meðvitundin um rétt þjððern-
anna, eins inna smærri sam inna stærri. Þatta var einhver in helgasta
hugmynd á uppvaxtarárunum í brjðstum vor, sem nú lifum. Það var oss
eitt ið dýrasta trúaratriði. Eu þetta trúaratriði vor eldri manna er nú
að falla úr gildi. Þeir menn, sem nú vaxa upp, vorða að læra að líta á
þetta sem fagra og hugðnæma bjátrú feðra sinDa.
Af þessu leiðir, að einatt getur verið örðugt að átta sig á, hvað er
rétt og hvað rangt í atferli þjððanna, hverrar við aðra. Það sem af
ranglæti er byrjað, framhaldið og fullnað, getur þó stundum orðið til að
fullnægja þvi, sem í víðtækara skilningi er fyrir beztu og því réttmætt,
þðtt aðferðin væri það eigi.
Af því, sem nú hefir sagt verið um hrið hér að framan, ætti það að
vera auðskildara, hversu á því stendur, að glöggva menn og góða, sem
þekkja alla málavöxtu, getur greint á um réttmæti málstaðar hjá þjðð-
um, sem í höggi eiga saman, t. d. Bretum og Búum. (Auðvitað á ég
eigi hér við sleggjudðma, sem þeir menn fella, er eigi þekkja málavöxtu,
en byggjá alt á hlutdrægum frásögnum eða ósönnum). I>ó að síngjarnir
auðkýfingar eða fjárglæframenn hafi án efa átt mikinn þátt í því að
koma þeim ófriði af stað, og Búar væri bæði undirhyggju og rangsleitni
beittir til að kDýja fram friðrofin, þá er þó heldar eigi vafi á, að þeir,
sem mestu hafá ráðið um upptök ófriðarins, hafa álitið (og það með réttn),
að það yrði til frambúðar-eflingar heimsmenningunni, að Engil-Saxa-kynið
eflist svo að veldi, að engir aðrir fái þvi á sporði staðið í heiminum; en
til þeBsa er það meðal annars óhjákvæmilegt, að Bretaveldi fái yfirráð
yfir sem mestu af löndum suðurálfunnar. Þessu vóru Búalýðveldin í Afríku
andvig, og því var nauðsyn á að koma þeim undir heimsvaldið brezka.
TJm þetta ættu fiestir skynjandi menn að geta orðið ásáttir; en margir,
sem vóru á þessu máli, vóru þó mjög andvígir því að Bretar legði út í
styrjöld þessa. Menn, sem unna af alhuga brezku valdi og framBókn engil-
saxneska þjóðflokksins, gátu eins fyrir því harmað styrjöldina, eigi að eins
sakir rangsleitni þeirrar og ofríkis, er Bretar beittu, heldur og sakir hins,
að þeir töldu ófriðinn óþarfan og allar þær hörmungar, sem af hoaum
leiddi fyrir báðar þjóðirnar, og af því að þeir töldu víst, að jafnvel þótt
Bretar ynni sigur, tnundi ófriðurinn ekki flýta því að neinu að efla vald
Breta í Afríku, því síður að tryggja það til frambúðar. Þeir þóttust sjá
í hendi sér, að þess gæti aldrei orðið mörg ár að biða, að eiguir Breta í