Skírnir - 01.01.1902, Blaðsíða 25

Bandariki Jíorður-Amcríku,
27
úr fjárkröfu, Svo er máli farið, að Mexico átti upphaflega land evo
langt norður, að það tók yfir alt California-rílci, sem nú er. Mexico
hefir jafnan veríð kaþólskt ríki, og þar var þegar snemma á öldum
grein af Kristmunka-reglunni (Jesúítum). Guðhræddir menn höfðu
gefið reglunni eignir miklar (fasteignir) til eflingar kaþólskri trú. Und-
ir lok 18. aldar ai tók páfi Kristmunka-reglunna, og rak Mcxico-stjórn
þá munkana burt, en sló sinni hendi á fasteignina, en greiddi 6°/0
vöxtu af andvirðinu, svo sem hún mat það, til yfirstjórnar kaþólsku
kyrkjunnar i landinu. — Svo kom upp styrjöld milli Bandaríkjanna og
Mexico 1845, og lauk henni svo, að Bandaríkin unnu herskildi allan
norðurhlut landsins, þar sem nú er ríkið California, og varð Mexico
að láta það af hendi. En svo heimtu Bandarikjamenn 1848, að ka-
þóska kyrkjan í þeim löndum, sem þau höfðu frá Mexico unnið, fengi
sinn hlut af kyrkjufé þessu, eins og það var upphaflega, en þessu neit-
aði Mexico-stjórn. Stóð svo í deilum um þetta frá 1848 til 1868. Þá
lögðu bæði rikin þetta mál í gerð, og kusu Sir Edward Thornton,
sendiherra Breta í Washington, til að gera um málið. TJrskurður
hans varð sá (1869), að réttlátt væri að kaþólska kyrkjan í Californiu
hefði átt tilkall til síns helmings af fé þessu, og því skyldi Mexico-
stjórn greiða Bandarikja-stjórn 21 árs vöxtu af fónu. Það gerði Mexi-
co-stjórn líka, en hefir ekkert frekara greitt síðan; kallaði, að málið
hefði að eins snúist um þessi 21 ár, og ekkert væri því úrskurðað um
framtímann eftir það.
Nú lögðu bæðin ríkin málið undir gerðardóminn í Haag í fyrra,
og var það fyrsta mál, er undir hann hefir lagt verið síðan hann var
stofnaður. Héldu Bandaríkin þvi fram, að úrskurður Thorntons væri
gildur og þetta væri dæmt mál („res judicata11); en Moxico-stjórn
kvað þeim dómi fullnægt, og ætti því málið að dæmast frá rótum á
ný. Úrskurður gerðardómsins varð nú sá, að málið væri dæmt mál í
aðaðlefninu og skyldi Mexico-stjórn því greiða Bandaríkjastjórn áfallna
vöxtu f 1,425,000, og síðan árlega $ 70,C00 upp frá þessu um aldur
og ævi. — Dómur þessi var upp kveðinn 14. Október 1902.
Koosevclt forseti gcrði það sem nýjung þótti i fyrra sumar, því að
það hefir enginn forseti áður gort meðan hann var í embætti, en það
var, að hann lagði á stað í leiðangur til að halda ræður víðsvegar um
land, auðsjáanlega í þoim tilgangi, að afla sér þess alþýðu-fylgis, að
samveldisflokkurjnn, eða öllu heldur þeir menn, er honum st.ý-ra, sJcyldj