Alþýðublaðið - 18.12.1959, Side 13

Oscar Clausen: — Á fullri
ferð. Endurminningar. 220
bls. Bókféllsútgáfan. Reykja
víkl959.
ÞAÐ er fornt orð, að fár
bregður hinu betra, ef hann
veit: hið verra. Þessi orðskvið-
u’r er því miður alltof mikið
sannmæli, en þó hvergi nærri
aigiidur, eins og ljóst hefur
raunar verið þeim spaka
manni, er mótaði málsháttinn
svo varfærnislega í öndverðu.
Árið 1943 dvaldist ég tvisv-
ar í Ölafsvík, um vikutíma í
hvort sinn. Ég var óheppinn
með veður í bæði skiptin, því
að norðanstroka stóð upp á
víkina alla daga. En það bætti
úr skák, að ég átti þar góðu
atlæti að fagna í læknishúsinu
— og ekki spillti það, að þar
var heimilisvinur Oscar Claus
en, rithöfundur og verzlunar-
maður. Ég þekkti hann áður
af orðspori, enda hafði hann
þá gefið út nokkrar bækur,
en aldrei hafði ég fyrr við
hann rætt og varla augúm lit
ið. Mér duldist það ekki allt
frá fyrstu kynnum okkar, að
Oscar var hinn mesti fræða-
sjór, hafði unun af að miðla
öðrujn af fróðleik sínum og
kunni vel að segja frá. Gam-
ansamur var hann, en eftir því
tók ég, að gaman. hans var ó-'
venjulega græskulaust. Auð-
heyrt var, að hann var maður
góðgjarn og undantekning frá
þeirri reglu, er áðurgréindur
orðskviður felur í sér.
Oscar er nú kominn á þann
aldur, að hann trúir ekki
huga sínum einum eða laus-
lega hripuðum minnisblöðum
lengur fyrir endurminningum
sínum. í fyrra sendi hann
frá sér bókina Með góðu fólki,
endurminningar, er hlutu hin
ar beztu undirtektir. Nú í
haust kom svo annað bindi í
sama dúr, og nefnir hann það
Á fúllri ferð. Það er skemmst
frá að segja, að aldurinn hef-
ur ekki spillt Oscari, frásagn-
argleðin, sem kunn er af eldri
ritum hans, og góðvildin, sem
engum fær dulizt, er mannin-
um kynnst, eru meginein-
kenni þessara endurminninga
hans. Hann er þar bæði fræð-
inn og skemmtinn sem fyrr.
Oscar er maður mannblend-
inn að eðlisfari, og störf hans
fyrr og síðar hafa verið þess
eðlis, að hann hefur haft sam-
skipti við mikinn fjölda
manna. Það sætir því furðu,
hve fáu misjöfnu hann hef-
ur frá að segja eftir rösklega
sjö áratuga veraldarvolk. Og
frásögn hans orkar þannig á
lesandann — eða mig að
minnsta kosti — að honum sé
það eðlisgróið og eiginlegt að
gefa fremur gaum hinu já-
kvæða en hinu neikvæða í fari
náungans og umhverfinu, en
leyni lesandann ekki brestum
manna af tepruskap. Sumir
kunna ef til vill að sakna and-
stæðnanna í bókum. þessum,
skugganna til að vega upp á
móti birtunni. En þann skort
bætir höfundur upp með góð-
látlegri gamansemi sinni, en
hún er einmitt þriðji megin-
þátturirm, sem þetta verk Osc-
ars er ofið úr. Engum, sem
klæjar ekki því meira eftir
ilhnæigi um náungann, þarf
þess vegna að leiðast lestur
þessara bóka.
Á fúllri ferð er engan veg-
inn samfelld né fullkomin
ævisaga höfundar fremur en
fyrii bókin. Hann lýsir miklu
meira lífinu umhverfis sig en
hið innra með sér. Engu að
síður er efnið, sem skiptist í
nokkra því nær sjálfstæða
þætti, — allt sótt í líf
og: reynslu hans sjálfs. —
í fyrri hluta bókarinnar
segir mest frá verzlunar-
störfum höfundar f Stvkkis-
hólrni, en þar dvaldist hann
um langt skeið við verzlun
Sæmundar Haldórssonar, hins
þjóðkunna athafnamanns. —
Okkur, sem enn erum mið-
aldra eða þaðan af yngri, er
mikill fengur að lýsingu þeirri
á búðar- o.g skrifstofustörfum,
fjárkaupum, vöruverði, vinnu
tilhögun og ýmislegu aldarfari
— sem fram kemur í þessum
kafla. Slíkar lýsingar hljóta
einnig að verða mikils virði
óbornum kynslóðum, þegar
enginn verður framar ofar
moldu til að segja frá þessum
tímum af eigin raun. Mann-
lýsingar í þessum kafla krydda
alla frásögnina og eru og
verða vafalaust framvegis í
góðu gildi, svo langt sem þær
ná, þótt einhliða kunni að
þykja, þareð skuggahliðunum
er að mestu sleppt, eins og
fyrr segir.
Framboð hófundar og kosn-
ingabarátta, sem þarna segir
frá þóttu mér nýstárleg tíð-
indi, því að ég var áður alls
ófraður um þennan æviþátt
hans. Hitt kemur mér ekki á
óvart, að Oscar hefur verjð
fyllijega hlutgengur á þeinj
vetrvsngi. Jón Þorláksson
þurfti sem sé að leggja sig ail-
an fram og grípa til vélræða
til þess að bægja honum frá
kosningu, og auk þess var Osc-
ar svo óheppinn, að árið 1916
þurftu konur að hafa náð 39
ára aldri til að öðlast kosn-
ingarrétt, svo að þess var eng-
in von, að hami hreppti hnoss-
ið! En það lýsir höfundi vel,
að einskis kala kennir í frá-
sögn hans til Jóns né Páls
Bjarnasonar Vídalíns sýslu-
manns, sem komu í veg fyrir
kosningu hans.
Fjörugasti og að ýmsu leyti
athyglisverðasti kaflinn í bók-
inni er um spítalamálið í
Stykkishólmi og meðalgöngu
Oscars í því máli milli Hólm-
ar;a annars vegar og kaþólskra
í Landakoti hins vegar. Áhugi
hans á fögrum hugsjónum og
mannúðarmálum kemur þar
einkar vel fram. Augljós er ó-
blandin virðing hans fyrií
hinu merkilega menningar- og
líknarstarfi, er nunnurnar og
aðrir kaþólskir í Landakoti
inna af hendi, en hvergi nýt-
ur gamansemi Oscars sín bet-
ur' en í lýsingum hans á ann-
arlegum siðum og hátterni
þessa fólks eða viðhafnarvið-
tökum, er Meulenberg biskup
og höfundur hlutu á frönsku
herskipi. — Spítalamálið, sem
Oscari er mjög svo hugleikið,
hefur þó skilið eftir sig í sál
hans beiskjubrodd, — sem
hvergi verður annars staðar
vart í bókinni; Hann kvartar
hvað eftir annað yfir vanþakk
læti Hólmara í sinn garð fyrir
afskipti sín af málinu. Ég trúi
því ekki, fyrr en ég tek á, að
Oscar skrökvi á sig neinum
góða mál. Hitt þykir' mér lík-
legra, að góðmennska sé ekki
eins einráð á Snæfellsnesi og
Oscar vill annars yera láta Og
nafngiftin Með góðu fólki, —
bendir til, enda kann hér að
læðast sá grunur að hinum
hrekldausasta lesanda, að séra
Ár'ni og Þorbergur hafi líka
eilítið til síns máls. En skylt
er að geta þess, að Oscar læt-
ur aðra for vígismenn spítala-
málsins í Hólminum njóta
fyllsta sannmælis,. svo sem
Pál sýslumann, er forðum
varnaði Oscari þingsetunnar.
Næstsíðasti bókarkafli er
Mislýnd örlög, svipmyndir úr
lífi alþýðufólks á Snæfellsnesi,
sem fengið hefur að reyna sitt
af hverju í lífinu. Hér trúi ég,
að Oscar dylji, a. m. k. stund-
um, hin réttu nöfn persón-
anna, en það tiltæki hans
kann ég raunar ekki að meta.
„Guðrún í Múla“, — móðir
skáldsins, er hvíti dauðinn
lagði að velli ungan að árum,
ætti t.d. ekki að þurfa á
neinni hulu að halda yfir
nafn sitt, ef lýsing Osears á
henni er nærri lagi, enda þótt
örlögin hafi farið um hana
ómildum höndum.
Að bókarlokum er svo kafl-
inn Tveir afreksmenn, en þeir
eru Thor Jensen og Emil Ni-
elsen. 'Hinum fyrrnefnda hafa
fyrir skemmstu verið gerð
miklu rækilegri skil annars-
staðar, og er frásögn Oscars
þó góðra gjalda verð. Af Emii
Nielsen hefur höfundur haft
náin kynni og dáir mjög þenn
an son Danmerkur, er lét ís-
land njóta frábærlega góðs
ævistarfs. „Hjartað var heitt
í brjósti sjóhetjunnar“, segir
Oscar um hann og hittir þar
vel í mark. En vel lýsir það
hleypidómaleysi Oscar's, sem
forðum skipaði sér í flokk
hinna eindregnustu skilnaðar-
manna og leit „dönsku
mömmu við Eyrasund" óhýru
auga, hversu fagurlega hann
minnist þessara tveggja dansk
bornu manna, er gerðust merk
ir brautryðjendur hér úti á
íslandi.
Á fullri ferð bregður ágætu
Ijósi yfir merkilega þætti ís-
Framhald á 4. síðu.
fil Hannesar Hafsfein
— hókin, sem segir frá
„tveim af dásamiegsislu mönnum,
sem ísland hefur alfð."
ÍSAFOLD.
posfhúsa
Laugardaginn 19. desember 1959 verða eftirtalin
pósthús opin sem hér segir:
Póststofan Akureyri 9—22
Pósthúsið Hafnarfirði 9—22
Pósthúsið Kópavogi 9—12 og 13—19
Pósthúsið Akranesi 9—12 og 13—19
Pósthúsið Keflavík 9—12 og 13—19
PÓST- OG SÍMAMÁLASTJÓRNIN. \
Alþýðublaðið — 18. des. 1959