Alþýðublaðið - 26.01.1921, Síða 1

Alþýdublaðið
Geflð rtt a! A.lþýduflokkBuut.
1921
M'dvikudaginn 26. janúar.
20 tölubl.
„Einokun" og „samkepni"
í ,Vísi“ í fyrradag birtist grein
eftir Jakob Möller, er nefnist „Em-
okun og viðskiftahöft", sem aðal-
lega veitist að ræðu rninni á
kosningafundi Alþýðuflokksins 15.
þ m. Grein þessi er furðu stilli-
lega rituð f samanburð] við annað,
sem menn eiga að venjast úr
þeirri átt. og vil eg þvf hér svara
tienni nokkrum orðum.
Á þetta mál má !íta frá tveim
hliðum aðallega, sem þó bera að
ganaa brunni, frá sjónarmiði hag-
fræðinnar og jafnaðarstefnunnar
Hagfrceðin kf'nuir það, að verzl
;m, eins og iðnaður, lúti „lögmáli
vaxandi orðs“, þ. e. a. s. verði
yficleitt því meira arðberandi, sem
hún er rekin f stærri stfl. Frjáis
samkepni hefir alstaðar í heimin-
inum haft í för með sér að stórn
fyrirtækin ganga af hinum smærri
dauðum, en um leið hverfur sam-
kepnin í raun og veru, og eftir
eru einokunarhringar auðmanna.
— Hagfiæðilega er þetta gott að
því leyti, að samtök og skipulag
kemst á atvinnuvegina í stað
sundraðrar samkepni, en þá kem-
ur önnur hættan.
Frá sjónarmiði jafnaðarstefn-
untear á að reka þjóðarbúskapinn
með það fyrir augum, ekki aðeins
að hann gefi sem mestan arð,
heldur einnig, 1. að völdin um,
hvernig atvinnuvegunum sé stjórn-
að séu f höndum þjóðarinnar
sjálfrar, allra tnanna starfandi
oteð höndum og anda, en fáir
auðmenn séu þar ekki einráðir.
2. að arðurinn af þjóðarbúskapnum
gsngi til hagsmuna hins starfandi
iýðs f landinu, en verði ekki ein-
okaður af auðmönnum, sem skamti
úr hnefa lágt kaup en hátt vöru-
verð. Jafnaðarstefnan, alþýðustefn-
an, heidur þvf fram, að alþýðan
sé hinn skapandi kraítur, sem
kynþáttur okkar hvflir á, og frá
henni sé það bezta, sem við eig-
um í ókkar þjóðlffi. Fyrlr því eigi
að reka þjóðarbúskapinn með
Uagsmuni hennar fyrir augum, en
ekki eiginhagsmuni einstaklinga,
sem leyfi auðmönnum að fara í
ræningj flokkum yfir landið og
láta greipar sópa um arðinn af
vinnu þjóðarheildarinnar, með út-
valið höfðingjaveidi fyrir augum,
sem ætið hlýtur að ríða niður
þjóðlélagið.
Af þessum ástæðum viljnm við
jafnaðarmenn koma á þvf skipu
lagi, sem væniegast er hagfræði-
iega í verziun og iðnaði, stórat
vinnurekstri. En aftur á móti vilj-
um við eö þjóðin hafi hann sjalí
í sínum höndum. Straumarnir frá
útlöndum sýna einnig að þetta er
rétti vegurinn En þó að við vit-
um að einkaatvinnurekstur þjóð-
arinnar er takmarkið, þá vitum
við einnig að stórverzlun af ríkis-
ins hálfu mun bera sigurinn úr
býtum, þó að „frjáls samkepni“
sé. Við erum því á engan hátt
hræddir við frjáisa samkepni, enda
þótt það kunni að iengja um
nokkur ár ieiðina að takmarkinu,
og senniiega væri rétt á ýmsum
sviðum að hafa samkepni nokkur
ár, til þess að sýna þjóðinni á-
rangurinn.
Eg fyrir mitt leyti hefi af
reynzlunni f hndsverzluninni, þar
af rúm 2 ár í samkepni við heild-
sala, séð greiniiega, að iandsverzl-
un er bezta verzlunarfyrirkomu-
iagiö og mun fyllilega geta stað-
ist hvaða samkepni sem er, alveg
eins og landsbankinn stenst sam-
kepni í peningamálunum. En hitt
veit eg einnig, að þó að frjáls
samkepni yrði á pappírnum, þá
er „mónópólið* tákn framtfðar-
innar. Vitanlega erum við allir,
sem erum með landsverzlun, með
henni vegna þess, að við höfum
sömu hagsmuni af því sem aðrir
iandsmenn. En engan mann þekki
eg, sem sérstaka eiginhagsmuni
hefir af viðgangi laadsverzlunar,
þvf að þeir, sem við hana starfa
fyrir kaup, munu ailir geta fengið
sama kaup f öðrum stöðnm og
sumir meira.
Hvað viðvfkur því atriði að
heildsalarnir hefðu orðið að setia
niður sykurverð sitt, efþeir hefðu
keypt í haust, eius og þeir ætl-
uðu, sykur sem seldur hefði verið
fyrir kr. 2 30—2 40kg.a þá vii eg
aðeins nefna dæmi um kaffið.
Það var lækkað erlendis í verði
um þriðjung f október ú haust,
en lækkunin kom fyrst hér um
jólaieytið og það eingöngu fyrir
tiistilii Verðlagsnefndar, en inn-
fiutningsieyfi höfðu verið gefin
þeim, sem um þau báðu. Þegar
kaupmenn aiment sitja uppi með
dýrar birgðir, flytja þeir alls ekki
nýjar ódýrari vörur til landsins,
og það þvf sfður sem meiri eru
gjaldeyrisvandræðin.
Um steinoiíuna vil eg aðeiss
geta þess, að þeir sem hæst
gaspra, hafa ekki hingað til haldið
þvf fram að landsverziunin ætti
að færa út verksvið sitt, svo sem
raeð þvf að bæta við sig stein-
olfuverzlun. Sfðastliðið haust voru
ókjörin hjá H. í. S. samt orðin
svo mögnuð að augsýnilegt var
hverjum heilvita manni að iands-
verzlunin yrði að skerast f leik-
inn. Ek þá var ómögulegt að fá
gjaideyri erlendis til sifks, og því
kemur oiían fyrst nú. Þetta veit
Jakob Möiler líka sennilega, og
hann veit Ifka um verðlækkun
H. í. S.„ sem eingöngu stafaði af
þessum olfukaupum.
Eg vil að iokum gera eina
játningu sem Vfsir má nota eins
og hann viii. Hún er sú, að þeir
gailar sem verið hafa á lands-
verzluninni hingað tii, eiga ailir
rót sína að rekja til þess, að ekki
hefir enn verið tekin endanleg
ákvörðun um að hún stæði tii
frambúðar og þvf ekki verið
hægt oft að gera ráðstafanir með
framtfðina fyrir augum.
Hiðim Valdimarsson.