Þjóðólfur - 25.11.1869, Blaðsíða 6
»samdir o. s. frv.«, cptir því sem ákveðið er og
skipað í konungsúrskurðinum 2. Marz 1861''.
þessi náttúriega og sjálfsagða ábyrgðarskylda
þeirra, er opinberra sjóða og stofnana hafa að
gæta, gagnvart gjaldþegnum og almenningi, var
nú að vísu viðrkend og ákveðin löngu fyr, enda
í sjálfri löggjöf landsins, t. d. í fát. reglug. 1834
11. og 15. gr.2; og nokkrir af vorum æðri em-
bættismönnum lélu sér vel skiljast, og létu það
líka ásannast, að grundvallarreglan í þessari laga-
ákvörðun blyti að ná til forstöðu og fjárgæzlu fleiri
opinberra stofnana og sjóða, heldren fátækrasjóð-
anna einna, og til sveilarstjórnenda, er þeirrasjóða
befði að gæta. Svona var það um amtmanninn í
Vestramtinu Bjarna konferenzráð Thorsteinson, að
bann auglýsli og lét út ganga á prent einkar greini-
lega og nákvæma reikninga þeirra 3 sjóðaerhann
hafði til umsjónar þar í amti sínu: jafnaðarsjóð-
inn, búnaðarsjóðinn og Hallbjarnareyrarspítala, sinn
reikninginn fyrir bvern sjóð út af fyrir sig. Eptir-
rnaðr hans Váll Metsteð amtmaðr hélt hinu sama
eptir það bann tók við embættinu og auglýsti þá
reikninga sína fyrsta sinn fyrir árin 1849—50 í
»Ný Tíðindum 1852 (bls. 41, 4C og 50), og þar
eplir í þjóðólfi, að vísu eigi árs árlega, beldr fyrir
2 og 3 ár í senn, með lengra millibili, og voru
þeir reikningar bans einnig næsta greinilegir og
skipulegir, eins og þeir sjálfir sýna.
En bér með eru líka upptaldir þeir embætt-
ismenn vorir, æðri og lægri, er gjörðu skipulega
grein opinberlega og árlega fyrir stjórn og fjár-
bag þeirra opinberra sjóða og stofnann, er þeir
höfðu til umsjónar, þó að það sýndist svo, sem
stiptsyfirvöldin annaðhvort af sjálfsdáðum eðr fyrir
bvatir og eptirgangsmuni bins lipra og frjálslynda
ritstjóra blaðsins »Ný-Tiðinda«, — cr menn böfðu
almennt fyrir satt að fongi nokkurn styrk eðr í-
vilnun hjá prentsmiðjunni eðr af öðru opinberu fé
— Magnúsar Grímssonar, er síðar varð prestr til
Mosfelis og deyði þar fáum árum síðar, — það
sýndist svo, segjum vér, að stiptsyfirvöldin ætlaði
að feta í fótspor þessara tveggja amtmanna fyrir
vestan, ervér nefndum, að minnsta kosti að nokkru
1) Sjá T!b. unj stjóiuarmál. ísl. 1, 417—48, og Alþ.tíb.
1861, Vifcb. II. tla. 166 —167; pjófc. XIII, bls. 119, sbr. kouungl.
augl. til Alþiugis 1861, 1, Júin' s. á. II, 9. Stjórnartíí). 1,482
og s'mn Alþ.tít). I, 9. bls.
2) Vór tetliim rojndar, aþ þessarar ákvórþunar iim aþ
leggja skuli fram árlega alla sveitarreikninga niet) áætlun, unbr-
jófnun og ótlrum fylgiskjóliim, almeuuiugi til yflrvegunar, sé
óvitast gætt, nema í kaapstúi)uuum, enila eg bein ákvört)uii
tim þaþ í bæarstjórnarliiggjöf þcirra 3. kanpstaba hér á landi.
leyti; því þetta sama blað »Ný - Tiðindiu færði
nokkurskonar skýrslur eða »yfirlit« yfir ásigkomu-
lag og fjárhag ýmsra opinberra sjáða og stofnana
hér syðra, t. d. landsprentsmiðjunnar (bls. 31),
Thorkilliisjóðsins (bls. 47), spítalasjóðanna (bls. 36)
og um endrgjald Alþingiskostnaðarins 1845, 1847
og 1849 (bls. 15 og 46), og svo fleiri smásjóða
annara, er minzt mun verða síðar í grein þess-
ari. þessar skýrslur og reikningar Ný-Tíðindanna
frá yfirvöldunum hér syðra voru sjálfsagt lausir
við að vera «greinilegir» eða «nákvæmir», •—
skýrsian um fjárhag landsprentsmiðjunnar um þau
fyrstu 7 árin, er bún var bér í Rcykjavík 1845 —
1851, er t. d. ekki annað en sundrlaus þula, botn-
laus og niðrstöðulaus. Eigi að síðr, að öllum hin-
um skýrslunum þarna í «Ný-Tíðindunum» má vera
verulegr stuðningr, til þess að sjá hvernig fjár-
bagr sjóða þeirru og stofnatia pá var, um miðbik
aldar þessarar.
það má fara fljótt yfir, bver þraut það varð
fyrir Alþingi, að bafa fram konungs-úrskurðinn 2.
marz 1861 ; málinu var fyrst breift á Alþingi 18531,
en þá að eins um reikningsskap 3 til greindra
sjóða og stofnana, jafnaðarsjóðsins í Suðramtinu,
ábrærandi niðrjöfnun og endrgjald alþingiskostn-
aðarins, og landsprentsmiðjunnar i sairibandi mcð
ýmsum öðrum uppástungum um breytingar á stjórn
hennar og öllu fyrirkomulagi; um þetta (er áhrærði
prentsmiðjuna) var rituð bænarskrá til konungs
frá þinginu, með 9 niðrlagsatriðum, dagsett 9. Á-
gúst 1853, en áhrærandi hina 2 sjóðina var að
eins stungið upp á og samþykt, að rita stiptamt-
manni áskorun um, að hann auglýsti reikningana.
Á Alþiugi 1855 komu enn fram bænarskrár um
málið ylir höfuð, að yfirvöldunum yrði gjört að
skyldu, að birta á prenti reikninga allra opjnberra
sjóða og stofnana, sem undir þeirra umsjá væri,
en þá kom enn fram sama mótspyrnan og frá
sömu ált í þinginu, nefuilega liinum konungkjörnu
mönnum, sömu ástæðurnar barðar fram: að þetta
mál væri umboðslegs eðlis, Alþingið ætti ekki með
að skipta sér af því, allir reikningar væri sendir
til stjórnarinnar og endrskoðaðir þar, svo þetta
væri ekki annað en ástæðulaus og lúaleg tortryggni
við æðstu yfirvöld landsins, o. s. frv. þó að nú
konungsfulltrúinn (l’áll Melsteð) fremr styddi málið
í þetta sinn, var bænarskránum samt vísað til
nefndarinnar, er hafði til meðferðar konunglegt
1) Alþ.tíh. 1853, bls. 1038 —1044; Sbr. K’gstjóinarbr. til
stiptsyflrv. 9. Júní 1855 I Stjóruartífc. 1. bls. 100.— 101.
Alþ.tíft. 1855, bls. 03.-104.