Þjóðólfur - 07.12.1881, Page 1

ÞJÓBÓLFUR.
33. ár.
Kostar 3kr. (erlendis 4kr.),
borgast fyrir lok ágústmán.
Reykjayík 7. l)eckr. 1881,
Uppsögn á blaðinu gildir ekki, nema
J>aS sé gjört fyrir 1. okt. árinu fyrir
29. blað.
T i 1 d r ö g
til skilníngs á aðalágreiníngnum um Elliöármál.
Eftir
Arnljót Ólafsson.
(Niðrl.). En er það eigi merkilegt, munu menn nú segja,
almenníngr skuli eigi hafa tekið eftir þessu? Als ekki
^erkilegt. Mönnum er svo tamt, að fara eftir því, er auganu
%gr næst, er auðsæast er, og líta því á yfirborð atburða og
gjörða manna, en rannsaka lítt eðli þeirra, upptök og afieið-
’ngar. Menn fylgja vananum, því vaninn er inngróinn og
r'klundaðr. Hér við bætist, að allfiestir menn verða, þótt
einbættmenn sé og ríkir valdamenn, að marka sér bás, að
Setja sér skorður. Embættisannir og dagleg störf heimta
Þetta jafnvel af hverjum manni. Valdsmanninum er markaðr
bás sem hinum valdalausa; sérhver hefir sína sýslan, sína at-
vinnu, sitt umdæmi; við sérhvern segir hin harðráða nauðsýn:
"í’arðu eigi upp fyrir framleistinn, skóari*. Dómarinn er
^nndinn við dómsgjörðirnar, og því er það fornt máltæki:
"Eigi eru gögn nema í gjörðum standi» (Quod non est in actis,
ö°n estinmundo). Skrifstofumaðrinn segir: Svona stendr það í
8krifunum eðr skjölunum. Bókamaðrinn segir: Svona stendr
t>að í minni bók. Höfum þessar almennu athugasemdir í huga
hugleiðum svo hvernig alt hefir til gengið eðlilega. Kon-
dQgr úrskurðar að selja skuli þjóðjarðir1. Sýslumaðr selr og
gefr kaupanda afsalsbréf í bezta lagi (in optima forma juris).
Kaupandi þakkar fyrir, stíngr bréfinu í vasa sinn, fer heim
°g læsir bréfið niðr í kistu. Kaupandi hyggr nú, og að
hyggja er fyrir hann hið sama sem að vita, með því að
öaðrinn er ólögkænn og ræðst um við engan, að hann keypt
bafi jörðina einmitt með sömu réttindum, hvorki meirum né
ttfinnum, senr ábúandi hafði hana til leiguliðanota. Skömmu
síðar einn góðan veðrdag- vaknar stiftamtmaðr árla morguns.
Stiftamtmaðr er maðr árvakr, starfsmaðr óþreytandi og svo
birðusamr í embætti sínu, að hann veit, svo sem stjörnu-
sPekíngr veit stjarnanna gang, hvað hann gjöra skal á hverj-
degi, svo alt standi í skorðum. Stiftamtmaðr hríngir,
sbrifsveinninn kemr inn, stiftamtmaðr segir: Skrifaðu mér
sem amtmanni Sunnlendínga að gefa sýslumanni Gullbríngu-
°g Kjósarsýslu þá skipun' að bjóða tafarlaust upp laxveiðina
í Elliðánum, leigumálinn síðasti er útrunninn að fám dögum
fiðnum. Sýslumaðr býðr upp laxveiðina, menn bjóða í, og
laxveiðin er slegin hæstbjóðanda. Enginn talar og enginn
kvartar. Alt gengr sinn vanagang. Yindmylnan á Hólavelli
ttialar sem áðr, og vanamylna viðburðanna malar alt eins og
4ðr. Ef vér nú bætum hér við því, er vel getr verið, að
stiftamtmaðr sé nýkominn til landsius, hann er nú sjálfsagt
sprenglærðr í dönskum lögum, en liann hefir enga hugmynd
’Jtti hið frábrugðna í íslenzkum landbúnaðarlögum, sem og
eögin von er til. Hann fær eigi afsalsbréfin frá sýslumanni,
"sjái þeir (kaupendrnir) þar fyrir», heldr aðeins skýrslu um
söluna, og andvirðið gengr í jarðabókarsjóðinn.
En enginn má nú ætla að eg þykist fyrstr manna hafa
rekið augun í þenna skilníng á veiðirétti konúngs í Elliðám,
ebr hafi uppgötvað nokkurn spánnýan sannleika. Nei, því fer
fiarri. Verið getr að margr liafi skilið þetta málsatriði sem
egi þótt eg viti það eigi. En hitt veit eg að tveir menn að
’binsta kosti hafa skilið þetta mál á sama hátt, eðr þó að
t) Sjá um petta efni Johnsnes jarðatal 437—38. bls.
meginefninu og niðrstöðunni til, á sama hátt sem eg. Og
það eru þeir tveir einir, er aliir verða að taka ofan fyrir og
landshöfðíngi með, eigi sízt, þá er um lög er að ræða. J>essi
tvö vitni mín eru þeir hinir miklu lögspekíngar, Magnús
konferenzráð Stephensen og A. S. Grsted. |>að er kunnugt
að á uppboðsþíngi 19. júlí 1828 hóf Magnús Stephensen, sem
eigandi Klepps, mótmæli gegn skilmála þeim í leigusamníngi
laxveiðarinnar, er reið í bága við veiðiréttinn fyrir Klepps-
landi1. En nú þótt Magnúsi Stephensen, er þá var á 66.
aldrsári, maðr margmæddr og lítt vinum horfinn í flokki
stjórnmanna, entist eigi aldr eðr heilsa til að framfyigja
mótmælum sínum, þá getr enginn efað að hann vissi glögg
skil á veiðirétti konúngs í Elliðám gagnvart veiðirétti hinna
seldu jarða með ánum, ella er óhugsandi að hann, sá maðr,
hefði nokkru sinni hafið mótmæli þessi. Svo ber og á það
að líta, er eg hygg að mestu hafi um ráðið hjá Magnúsi
Stephensen, að honum hefir þótt illa sitja á sér, þar er hann
var sjálfr yfirdómari í landsdóminum, að verða fyrstr manna
til að sækja fyrir eiginna hagsmuna sakir mál gegn fjárhirzlu
konúngs síns. þessi umhugsun og þessir málavextir hlutu,
og það í hinu brýnasta máli, að ráða úrslitum hjá hinum
höfðínglynda og drottinholla þjóðmæríngi.
Nú leið og beið langr tími, og eigi veit eg til að nokkur
jarðareigandi með Elliðám hafi látið sér dæmi Magnúsar
Stephensens að kenníngu verða, þar til D. Thomsen kaup-
maðr reis upp, er þá var eigandi að Ártúni og Bústöðum.
En eigi var hann svo vitr, að hann hæfi mótmæli gegn
sjálfum veiðiskap konúngs í ániim, sem Magnús Stephensen.
|>að var og engin von, að hann, útlendr maðrinn, skyldi til
þess verða, er enginn hafði til orðið innlendr, síðan Magnús
Stephensen leið. D. Thomsen bjó svo sitt mál, að hann
fyrirbauð leigunaut laxveiðarinnar alla yfirför yfir lönd sín og
grjót að taka til girðínganna2. Skaut hann síðan málinu til
hæstaréttar. Á bréfi innríkisráðgjafans 11. ágúst 1851, er
leggr samþykki á samning milli stiftamtmanns og D. Thom-
sens um leigumála laxveiðarinnar, geta menn séð, að þá er
þræta um veiðirétt jarðanna og veiðirétt konúngs í Elliðán-
um komin inii í málið. Samníngrinn var á þá leið, að D.
Thomsen skyldi greiða í leigu eftir árnar 50 rd., ef ríkis-
sjóðr ynni málið algjörlega, 30 rd., ef liann ynni veiðina ein-
göngu, en ella ekki. En D. Thomsen langaði til að eignast
árnar, og beiddist því að fá þær keyptar, annaðhvort við því
verði, er samsvaraði innstæðu af 50 rd. leigu, 4 taldir af 100,
en það er 1250 rd., ef hann félli á málinu, eðr 30 rd. leigu,
það er 750 rd. innstæðu, ef konúngssjóði yrði dæmdr bara
veiðiréttrinn í ánum. Beiðni þessi var send til stjórnarinnar
með meðmælum stiftamtmanns. En nú kemr Grsted, lög-
vitringrinn mikli, til sögunnar. Hann var nú orðinn inn-
ríkisráðgjafi. Svo sem sjá má af tillögu eðr skýrslu hans til
konúngs um málið, dags. 6. maí 18533, hefir hann skjótt
rekið augun í þessa klausu í afsalsbréfum Bústaða eg Ártúns,
að konúngr hafi selt þær «með öllum réttindum til lands og
1) Sbr. rentukbr. 6. febr. 1830 í Lovs. f. Isl. 9. 482—83.
2) Héraðsdámrinn er dagsettr 24. okt. 1849, en yfirréttardómrinn
31. marz 1851. pví miðr, befi eg kvorugan Jieuna dóm séð. En
aðaldómsefnið stendr í aðdragandanum að konúngsúrskurði 11. maí
1853 (Lovs. f. Isl. 15. 420).
3) Ágrip af pessari tillögu er prentað framan við konúngsúrsk. 11.
maí 1853 í Lovs. f. Isl.
-75—