Þjóðólfur - 03.03.1883, Side 1

tJÓDÓLFR.
XXXY. árg. Reykjavík, laugardaginn 3. marz 1883. J]/e. 11.
iftT J>ESSI ÁRGANGR „f>JÓÐÓLPS“ GILDIR EINNIG SEM VI. ÁRGANGR „SKTJIiDAR".
Enn um Bj. Björnson.
„Af ávöxtum þeirra skuluð
þér þekkja þá“.
í „Þjóðólfi*1 (XXXV, 2) er ritgjörð eft-
ir síra Jón Bjarnason á Seyðisfirði, sem
vill leiða rök að því, að Björnstjerne
Björnson sé „beinn fjandmaðr kristin-
dómsins11, og var það náttúrlega rétt
gjört af síra J. B., að hann kom fram
með alt, sem hœgt var, til að staðfesta
þessa skoðun sina með. En hefir hann
þá sannað hana til hlítar með greininni ?
Vér svörum : nei. Hann hefir að eins
leitt rök að því, að Bj. Bj. mótmæli
ýmsum skilningi lútersku kirkjunnar (og
fleiri kirkjufélaga) á ritningunni, að hann
vefengi ýmsar algengar skoðanir og
kenningar guðfrœftinganna; en hann
hefir ekki sannað að hann afneiti nokkr-
um sönnum kristindómi eða hegfti sér
ókristilega. Um sum orðatiltœkin, sem
skáldinu eru eignuð, vantar oss að vita,
hverja þýðing hann leggr í þau sjálfr,
ef hann annars hefir talað þau. En af
þvi vér trúum staðfastlega (og síra J.
B. mun án efa sömu trúar), að kristin-
dómrinn sé ekki fólginn i bókstafnum,
heldr sé hann andi og líf, fólginn í
glæðingu mannsins beztu krafta, mann-
elsku, frelsis og skynsemi, þá þurfti
herra J. B. að voru áliti helzt að sanna,
að Bj. Bj. væri mótstöðumaðr alls
pessa, til þess að geta kallað hann af-
dráttarlaust „beinan fjandmann kristin-
dómsins11. En það hefir hann ekki
gjört, heldr enda bent til ins gagn-
stæða, með því að kalla skáldið fræg-
an og merkan mann, sem hann á eng-
an hátt gæti verið, ef hann virkilega
væri svo, sem höf. lýsir honum. ý>að
er því hætt við, að margr skynsamr
maðr muni enn ekki geta séð „ina
svörtu og sorglegu hlið“ á starfsemi
þessa þjóðskálds Norðmanna. En ef
það er „svart og sorglegt starf11 að rann-
saka kenningar kirkjunnar, — sem að
vorum skilningi er stofnun til að boða
kristindóminn, en als ekki sama sem
kristindómrinn — i staðinn fyrir að trúa
þeim í blindni og þvert ofan í allar
rannsóknir vísindanna, þá má sira J.
B. vissulega eiga von á, að margr verði
með tímanum á þann hátt „fjandmaðr
kristindómsins11. Við grein hans er það
athugavert, að þar er blandað saman
kirkjutrú og kristindómi, þó að reynsl-
an hafi sýnt og sýni, að það getr verið
sitt hvaift. Höfundrinn hlýtr að vita, að
Lúther sneri biflíunni á þjóðmálið ein-
mitt til pess, að hver maðr gæti átt
kost á að lesa hana, og leggja í hana
þann skilning, er skynsamlegr þætti;
hann ætlaðist til, að öll rannsókn skyldi
vera frjáls, að menn skyldu lesa ritn-
inguna, ekki með augum annara, heldr
með augum sjálfra sín; og hann sá
það manna bezt, að það er skaðlegt, að
binda manninn við hugsunarlausa trú,
sem troðið er inn í hann af öðrum,
heldr þarf hver einn sjálfr aft vera meft
og vita, hverju hann trúir, og prófa trú
sína. Ætli kirkjan sér ekki að verða
óvinr allra framfara og eilífr steingjörv-
ingr, þá hlýtr hún að þola frjálsa rann-
sókn; og yngi hún sig ekki upp með
nýjum sannindum, nýjum rannsóknum og
frelsishreifingum og umbótum eftir
þörfum tímans, þá mun hún enga fram-
tíð geta átt fyrir höndum aðra en þá,
að færa fólkið aftr til heiðindóms; þvi
að ekkert í heimi þessum getr staðið
í stað. J>etta skilr skáldið Bj. Bj. og
margir fleiri, og er óskandi, að sá tími
láti sín ekki lengi bíða, að almenningr
skilji það. Hafi nú skáldið skilið ritn-
inguna í sumum greinum öftruvísi en
kirkjufélögin gjöra, hvað geta þau þá
gefið honum að sök“ ? Svar: skilnings-
skort geta þau í hæsta lagi brugðið hon-
um um, en annað ekki; því að enginn
mun neita, að maðrinn beri sannfæring
sína fram, sem einmitt er ein af kristin-
dómsins höfuðskyldum. Vér skulum
ekki fara langt út í skoðanir Bj. Bj. á
einstökum atriðum, enda vitum vér eigi
víst, hvort allt er haft rétt eftir honum.
Að „guð hljóti að verða fundinn á vís-
indalegan hátt11, það er með öðrum
orðum: þektr af verkum sínum, finnst
oss ekki vera þær öfgar, að það þurfi
kristindómshatara til að bera það fram.
Eins er að sínu leyti með boðorðin, að
ef Bj. Bj. hefði mótmælt innihaldi
þeirra, þá skyldum vér hafa kallað hann
kristindóms fjandmann, en vér látum
það ógjört, fyrst hann að eins efast um
höfund þeirra eða staðinn, sem þau
urðu til á. Um aldr heimsins sýnist
oss sanngjarnt, að skáldið hafi sínar
skoðanir ; enda vitum vér ekki til, að
biflían segi nokkurs staðar, hve gamall
heimrinn er, né gjöri kristnum mönn-
um að skyldu að hafa um það ákveðna
tölustafi. Um eðli guðdómsins segir
kirkja vor sjálf, að „það fáum vér ekki
skilið11, hvernig erþá að heimta af Bj.
Bj., að hann skilji það, eða þá hitt, að
hann látist trúa mót sannfæringu, sem
vitanlega er hverjum manni jafn gagns-
laust sem það er heimskulegt. En hafi
maðrinn hafnað barnstrú sinni, af hverju
getr það komið, nema sannleiksþrá ?
Hvað sem þessu liðr, þá væri þarfara
að fylgja tímanum og kynna sér rann-
sóknir vísindanna, bæði heimspekinnar
og málfræðinnar, en að hvíla við staðn-
aða ríkiskirkjutrú. Reynslan sýnir, að
það þarf ekki svo mikinn mann til að
segja: eg trúi, en hitt er meira vert,
að sannleikrinn sé manni fyrir öllu.
Bókstafr ritningarinnar er, að vorri
sannfæring, ekki af himnum fallinn,
heldr er hann myndaðr á jörðunni; og
því er orð hennar óumflýjanlega háð
sama náttúrulögmáli sem hvert annað
rit, að það til lætr á sínum stöðum ýms-
an skilning, og stendr því til frjálsrar
rannsóknar; en þar af leiðir beinlínis,
að lærdómsbygging hverrar kirkju sem
er hlýtr að vera undirorpin skynsam-
legri skoðun, og jafnótt sem mannlegr
andi þroskast, hlýtr ein „reformatiónin11
að leiða til annarar. Ef leita skal að
ávöxtum (og höf. mun ekki neita, að
það sé rétt), þá er vert að athuga,
hvort líklegra er til framfara, hvort
heldr það að leita og prófa, eins og
ritningin sjálf býðr, og trúa ekki öðru
en því, sem trúlegt er, því sem kemr
heim við beztu rannsóknir, svo og við
skynsemi manns og samvizku, eða hitt
að gefa mótstöðulaust skynsemina (og
þar með alla sálarkraftana) fangna
undir skilning og útlistanir annara manna
og standa svo kyrr við það takmark
alla sina æfi.
Vér skulum svo ekki orðlengja frek-
ara. Oss þykir einsætt, að það sé ekki
andi kristindómsins, ekki sannleikrinn
sjálfr, sem skáldið mótmælir, heldr að-
ferð ríkiskirkjunnar til að boða hann.
—Vér kunnum herra J. B. þökk fyrir,
að hann dró fram alt, sem athugavert
var um ið útlenda skáld; en meiri þökk
hefðum vér þó kunnað honum, ef hann
hefði snúið sér að því, að athuga ið
ir.nlenda kirkjulíf. Kirkjan hjáossmun
standa á þeim fótum, er settir voru
undir hana á miðöldunum; enda eldist
hún nú óðum og fyrnist þrátt fyrir ó-
bifanlega trú manna á hvern bókstaf,
sem hún boðar. Lögin um sóknanefndir
reynast, eins og við var að búast, gagns-
litlar bætur á gamalt fat. J>au geta
ómögulega haft neina verulega þýðing,
enda tekst þeim ekki að draga að sér
athygli almennings. Páfadómrinn hjá
oss er svo rammr og ríkr, að meira
þarf en að skvetta vatni á þá gæs.
þrátt fyrir öll lærdómskver og alla
dogmatík sækir kirkjan svo fast niðr á
bóginn og fullnægir svo lítt andlegum
þörfum safnaðanna, að sumir finna
virkilega hugsvölun i því að gjörast —
mormónar!
Einn af lcerisveinum ríkiskirkjunnar.