Þjóðólfur - 16.06.1883, Blaðsíða 2

72
cumulus er ekki reka) heldr að hrúga
upp. — accurate; „réttr“ er óhætt að
sleppa og setja vandvirkr í staðinn.—
acre þýðir H. „ekra“; enn hvað er þá
ekra? pav sem það orð hittist í bók-
um, þýðir það blátt áfram akrlendi.
f>að þýðir acre ekki; því það er eins
rétt að tala um hundreds oý acres of
lava, barren sand, o. s. frv., eins og
um acres and acres oý cornfields og
enginn er nokkru nær fyrir þýðingu
H’s. hvað það þýði; enn það táknar
það, sem byrjandi þarf að vita, nfl.
flatmál, sem nemr 4840 □ yards á
vídd, eða 1210 □ föðmum. — acquit,
ekk.i „lýsa“, heldr „dæma“ sýknan.—
act er oss sagt að þýði, meðal annars,
„þáttur“, enn í hverri þýðingu þáttar,
er látið ósagt; action er þýtt, meðal
annars, „sök“, enn ekki er uppi látið,
hverri af hinum mörgu þýðingum
sakar action samsvari; því varla mun
H. ætlast til, að action taki út yfir
þær allar saman. — active er þýtt hér
„duglegr“, það er fáheyrð þýðing á
því orði; annars þýða menn það: ötull,
röskr.—addicted er ekki „gefinn fyrir“,
heldr hneigðr til, sólginn í, sokkinn
niðr í (ávallt i illri merkingu).—address
þýðir ekki „snilli“, heldr nettleiki, það
bragð, er snyrtimanni hæfir, liprð,
lag, í umgengni. — Ekki þýðir adept
snillingr, heldr sá, sem fullnuma er og
vel að sér í því er hann hefir lagt
fyrir sig.—adequate þýðir hvorki „full-
nógur“ né „fullfær“, heldr samgildr,
jafngildr, samsvarandi, hæfilegr. —
adherent er fylgjari á góðri og gam-
alli íslenzku, sá sem veitir öðrum
fylgi eða dregst með honum í skoð-
un; „fylgifiskr11 er bæði ljótt orð,
og langtum takmarkaðri þýðing í
i því enn í frumorðinu. •— adjacent og
adjoining eru bæði þýdd : Jiggjandi þétt
við’, (— liggende tæt ved), sem er miðr
heppileg skýring, hið fyrra þýðir blátt
áfram nálægr, samlægr, (samtýnis i atv.
merkingu): ið síðara, áfastr, samfastur,
samfeldr, o. s. f,—adjudicate, ,dœma að
lögum’, það þýðir að leggja fullnaðar-
dóm á.— adjure þýðir að eiðbinda, eið-
festa (e-n til e-s), þá að ,leggja ríkt á’,
enn lang-oftast það, sem Hjaltalín nefn-
ir ekki einu sinni, að sárbiðja, særa (e-n
um e-ð).-—affinity, þýðir að eins ,mægð-
ir’, enn ekki ,skyldleiki’. — aífront þýðir
að slást upp á (e-n), leita á, áreita,
þýðingar Hjaltalíns eiga við það, sem
á eftir fer, þegar aýfront (sem líka er
nafn, þó H. geti þess ekki) hefir verið
í frammi haft. — air segir vor frægi
lexicograph að þýði meðal annars
„lag“—lag þýðir nú í voru máli býsna
margt: — 1. f»að, sem lagið er eða
liggr, svo sem jarðlag, garðlag, grjót-
lag, sandlag, snjólag, íslag. — 2. snið,
lögun (á tilbúnum hlutum). — 3. lægni
(sbr. koma sér út úr e-u með lagi).—
4. hegðun, framganga, viðmót, hátta-
lag (sbr.: með þessu lagi er hætt við
að illa fari fyrir þér). — 5. öldufall. —
6. stunga (með lagvopni). — 7. sönglag,
og er nú óþarfi að rekja lengra.
Hvernig á nú nýbyrjandi að vita, hver
þessara sjö þýðinga á að vera í Hjalta-
. líns þýðingu ? J>að er þessi sóðaskapr
í fráganginum, sem segir svo illa eftir
sér; hér þurfti ekki nema atkvæðið
„söng-“ til að spara nýbyrja ef til vill
'-'langan og mæðusaman rekstr til að
finna út, hvað air, „lag“, eiginl. myndi
vera. — aggrandize lætr Hjaltalin þýða
einungis að ,upphefja’; eiginleg merk-
ing orðsins er, að gjöra stœrri ;
þá: að fœra út, rýmka um, stœkka,
gjöra meiri (að auði og löndum) ; þá
það, sem Hjaltalín hefir: .upphefja’.
aim, „s“ segir H, þýði, meðal annars,
að (sigla á’. Hvar hefir lexicographinn
fiskað upp slíka þýðingu orðsins? J>að
er náskylt inni stóru ætt orða, er leiða
kyn sitt til gotn. stofnsins ibn-s, ísl.
efn-, jafn, sem aðrir eins útættingjar
myndast af, eins og t. a. m. sœnskt
dmna, stofna til, ætla sér, dansk. evne,
hæfi, það sem svarar þessu eða hinu,
o. s. fr. Undir allri fjölmyndun stofns-
ins liggr föst og glögg stefnu-, micfs-,
hœfis- hugsunin, enn ásiglingar eða aðr-
ar hreifingarhxigs&mv veit ég ekki til
að enn hafi komizt inn 1 nokkurt orð
leitt af inum frjóa ibn-stofni. — alder-
man segir Hjaltalín þýði .öldungr’, þ. e.
fjörgamall maðr. J>etta hefir orðið al-
drei þýtt, og þýðir það ekki enn. Of
langt yrði hér að fara út í það, hvað
það þýddi hjá Engil-Söxum, þó þess
megi geta, að það var hefðar titillfyr-
ir konungasyni, hertoga og inn æðri
aðal og byskupa; enn frá því að Eng-
ilsaxa leið og til þessa, hefir það verið
titill manna, er setja í ráði þeira bœja,
sem kaupstaðarjett eiga, eldri menn, þ.
e. heldri menn, helztu menn, beztu menn
(aldurs hugsunin kemr ekki einu sinni
til greina). ■— alert á að þýða (pössun-
arsamr', enn það þýðir uppi(verandi),
á fótum, þar af: vakr, þ. e. árvakr,
eftirlitssamr, aðgætinn. — alíenate „frá-
fæla; hafa undan“! orðið þýðir: að
gjöra annarlegan, og þannig, t. a. m.
fá í annars hendr eiginrétt á jörð, eða
því um 1., afeigna, afhenda, afsala; þá
að koma fæð á, þar er áðr var títt á
milli. — aliment fóðrefni, eldi, þýðir
aldrei „meðgjöf11 í neinum sambönd-
um. — alive á að þýða „var“, enn í
hvaða skilningi, sézt ekki; enda þýðir
orðið það aldrei.—allot þýðir eiginlega:
að hluta sundr; „úthluta11 er afleidd
þýðing. — allow þýðir H. meðal annars
„leggja11 ; enn í hvaða merkingu af
hinum mörgu þýðingum þess orðs,
sézt ekki; enda eyðum vér eigi tíma
til að leiða getr að slíku. — along á að
þýða, meðal annars, „sökum11!! Vænt
þætti oss, að Hjaltalín vildi skýra þá
þýðingu með enskri málsgrein — vel-
komið, að hann búi hana til sjálfr, ef
engin önnur er hendi nær.—aloof þýð-
ir Hjaltalín „frá“, svo nýbyrjandí hefir
enga ástæðu að ætla annað en „frá“ í
öllum þýðingum sé )1aloo/u á ensku ; nú
er aloof lítið haft nema í talshættinum
to keep aloof (eða k. a. froni) að halda
sér svo fyrir utan að maðr sé óviðrið-
inn. þegar þess er gætt, að aloof
þýðir eftir uppruna: „á vindborða11, í
vindinn, á dönsku „til luvart11, þá liggr
næst að þýða það : út undan, útfrá,
utanvið, fyrir utan. — altogether „atv.“
þ. e. atviksorð (sbr. bls, 355) „allir
saman11, sem er kynlegt atviksorð;
orðið þýðir alls, samtals, o. því um 1.—
angle „horn“, hvaða horn?—corner er
lika þýtt „horn“, sömuleiðis horn. enn
engin skýring gefin um þýðingarmun
þessara orða. — antipodes „andfætling-
ar“! ýþað er nýtt orð og hálf-hastarlegt.
—ashore þýðir ekki einungis „í landi11,
heldr líka: í land. — askew þýðir ekki
„útundan sér“, heldr: á ská, á hlið, á
snið.—assassin þýðir ekki „flugumaðr11,
heldr morðingi, það sem flugumaðr þá
fyrst verðr, er hann hefir framið flugu-
mannserindið. — assume s. „taka sér,
taka að sér, taka fyrir víst“; þetta er
nú býsna óglöggt; orðið þýðir að taka
upp (t. a. m. nýtt nafn), gangast undir
(annars ábyrgð, skuld o. s. frv.), fara
með dul, látast, þykjast (t. a. m. vera
meiri enn maðr er); telja vlst, eða að
víst sé. —- at „á; hjá; til“; hvernig á nú
nýbyrjandi að koma þessu að orðtaki,
eins og t. a. m. at the sight of him I
shuddered; surprise vas expressed at
this news ; at war ; at peace ? — athwart
er atv. og þýðir ekki „yfir um“, sem
er „fs“, heldr þvert, þvers (um). —
auburn „jarpr11; vara skyldu Möðruvell-
ingar sig samt á því, að tala um au-
burn horses þegar um jarpa er að
ræða, þeir eru aldrei auburn, heldr
bay, sem Hjaltalín rangþýðir „sót-
rauðr11.
jþetta er alt í flýti tínt, og skyldi
enginn láta sér detta í hug, að grant
væri efitir gengið. Einn meingalli er
enn á orðasafninu, sem nefna má; það
er svo mörgum orðum sleppt, sem ný-
byrjendr þurfa að þekkja, enn fjölda
af klúryrðum byggt inn, sem engan
skaðaði, þó hann aldrei heyrði né
vissi. þ>að er ófyrirgefanlegr trassa-
skapr að færa inn á listann stundum
nafnið og sleppa tilsvarandi sögn,
stundum sögnina, enn sleppa tilsvar-
andi nafni — og hafa þó gert sér að
aðalreglu, að tilfæra hvorttveggja.
|>etta fer allt að handahófi, reglulaust.
þ>að hefði verið hægðarleikr að hafa
safnið þrefalt auðugra að orðum enn
það er, á sama blaðsíðutali, ef smærri
stýlar hefði verið hafðir; þó gjöri eg
enga kvörtun úr slíku, því hér er langt
um meira enn nóg komið af svo góðu.
Eg geng að því vísu, að Hjaltalin
og aðrir fleiri, ef til vill, muni finna
inni íslenzku skýringu orðasafns þessa
vörn i því, að það sé þeim ætlað, er
lesi ensku; þegar þeir þvi komi ofan
á orð, eins og t. a. m. air, sem þýði
í textanum söng, eða lag, þá sé þýð-
ingin rétt og samsvarandi augnamiði
sínu. fessari viðbáru er ekki gegn-
andi; orðskýringin á að vera ótviræð
í hvívetna, hverju sem liðr um þá, er
nota bókina, og hvernig svo sem þá
notkun ber undir. Allar bækr skyldu
höfundar gjöra villueyðandi með glögg-
leik hugsunar og máls, enn ekki villu-
aukandi með óglöggleik hvorstveggja.