Þjóðólfur - 17.11.1883, Page 1
ÞJÓBÓLFR.
XXXV. árg. Reykjavík, Laugardaginn 17. nóvbr. 1883. J\g. 41
„Piltr og stúlka“ á pýzku.
Merkr þýzkr rithöfundrí Vínarborg, J. C.
Poestion að nafni, hefir í sumar gefið út
þýzka þýðingu af skáldsögunni: Piltr og
stúlka eftir .1. þ. Thóroddsen1. Ið þýzka
nafn bókarinnar er : Jungling und Mádchen,
eine Erzáhlung aus dem islándischen Volks-
lehen der Gegenwart. — það er eftirtekta-
vert, að engin þjóð hefir í seinni tíð sint
íslenzkum bókmentum að fornu og nýu
meira en þjóðverjar, en þar sem bókmentir
vorar á seinni öldunum hafa til skams
tima orðið heldr útundan hjá þeim, þá er
það ekki lengr svo, og hefir Poestion2 nú
um nokkurra ára tíma gert sér far um að
k^nna sér þær og eins að gera þær öðrum
kúnnar, og það með einstakri alúð, velvild
og sanngirni í dómurn sínum. Hefir hann
ritað ýmsar greinir um nýrri ísl. bókment-
ir í þýzk blöð og tímarit og þýtt prýðilega
á þýzka tungu nokkur kvæði eftir ísl. skáld
á þessari öld (t. a. fn. B. Thórarensen og
J. ■ Hallgrímsson).
Jt ’formála þýðingar sinnar fer P. þessum
v þíðum um frumritið : »Piltr og stixlka var ið
l|g|;allasta verk J. Thóroddsens .... Lýs-
ilffc’áísl. sveitalifi eins og það var um hans
daga, og mun vera að miklu leyti enn, hefir
þar tekizt svo, að ekki hafði jafnvel tekizt
áðr, og ekki hefir heldr orðið komizt til
jafns við það síðar. En í þessu eru líka
fólgnir yfirburðir skáldsögunnar, því að öðru
leyti samsvarar hún ekki alskostar þeim
inum hækkuðu kröfum, sem vér gerum til
þess konar skáldrita«.
Poestion er maðr á bezta aldri (fæddr
1853) en hefir þegar ritað mikið og hlotið
lof fyrir. Af fyrstu verkum hans voru einna
merkust: Griechische Dichterinnen (Grískar
skáldkonur) og Griechische Philosophinnen
(grískir kvennspekingar) , ágæt rit, sem
skýra frá lífi inna andlegu kvennskörunga
hjá Forrj-Grikkjum. Seinna fór hann að
gefa sig við bókmentum Norðrlanda og þýddi
á þýzku Priðþjófssögu frækna og Hervarar-
sögu o. fl. I lok þessa árs eða byrjun ins
næsta er frá hans hendi von á þýzkri þýð-
ing ísl. æfintýra úr safni Jóns Arnasonar
(Islándische Márchen) og nýrri bók um ís-
land, sem heitir: Zur islándischen Volks-
kunde (Til fróðleiks um ina ísl. þjóð)
Að endingu skal þess getið, að þessi
drenglyndi íslands vinr gekst í fyrra fyrir
harðæris samskotum handa íslendingum
meðal landa sinna, og mun það bæði hafa
verið í velvirðingar skyni fyrir ágætan vilja
hans í þessu efni, og eins fyrir dugnað
hans í því að xxtbreiða þekkingu á nor-
rænum bókmentum, að Danastjórn heiðr-
aði hann með riddara-krossi dannebrogs-
orðunnar.
1) þýðing þessi er tileinkuð skáldinu Steingrími
Thorsteinsson.
2) í sömu stefnu starfar, að því er vér frekast
vitum, einnig Dr. Pb. Schweitzer, sem var hér i
sumar.
„Grasaríkió á íslandi
eftir
Moritz H. Friðrikssonu.
í almanaki þjóðvinafél. fyrir árið 188,3
og 1884 er upptalning íslenzkra grasa
eftir Moritz H. Friðriksson, er hann
nefnir „Grasaríkið á íslandi“. — í for-
málanum fyrir því skýrir hann frá, að
inni íslenzku grasafrœði1 eftir skóla-
kennara2 Gronlund sé mjög ábótavant,
einkum að því leyti, að þar sé látið
ógetið fjölda margra grasa, er vaxa á
íslandi, og auk þess séu in íslenzku
heiti grasanna mjög rangfærð, eða als
eigi getið. A þessum stórgöllum ætl-
ar hann sér með þessari upptalningu
að ráða bót, en því miðr hefir honum
mistekizt það að mestu leyti. þ>að er
satt að Gronlund nefnir fremr fá ís-
lenzk grasaheiti, en þau, sem hann
nefnir eru flest rétt cg á réttum stað.
og er því rangt að segja, að þau séu
„mjög rangfærð11. Til þess að ráða
bót á nafnaskorti hjá Gronlund tekr
herra Friðriksson mörg ísl. grasaheiti,
en mörg þeirra eru á röngum stað, sum
eru úrelt og sum hafa aldrei verið til.
Sumar jurtir nefnir hann skakkt, sem
Grl. nefnir rétt o. s. fr. Skal ég nú
til færa nokkur dæmi þessu til sönnun-
ar, og þannig verða við bón hans,
B]örk eða birki er .ekki tegundar-
heiti, heldr kynsheiti. Almennasta
nafnið á Polygonum aviculare er Blóff-
arfi (sbr. Grl. íslands Flora bls. 86.),
en herra Friðriksson nefnir það Veggj-
ararfa, sem er nafnið á Draba incana.
þar á móti nefnir hann Lamium inter-
medium Blóffarfa en það er rangt
SenecúF vulgaris heitir á Dönsku Al-
mindelig Brandbceger og á íslenzku
Brandbikar, sem auðsjáanlega er út-
legging á danska nafninu, en ekki ís-
lenzkt að uppruna og er þvl eflaust
nafnið á þessari jurt og engri annari
(sbr. Grl. ísl. Flora bls. 78.), enda hef
ég ávalt heyrt hana nefnda þannig.
Herra Friðriksson nefnir hana Skam-
fifil, en Hirvacium murorum nefnir
hánn Brandbikar, sem einmitt heitir
Skarifífill; þannig hefir hann haft
skifti á nöfnunum . Galium silvestre
heitir Litla maffra en G. mollugo ekki
eins og Friðriksson segir. Auk þess
er óvíst að G. mollugo sé til á íslandi,
að minsta kosti er það ekki nægilega
sannað, og þannig er því varið með
fleiri jurtir, sem herra Friðriksson telr
1) íslands Flora af Chr. Gronlund Adjunct
Kjöbenhafn 1881.
2) Hann ferðaðist hér um landið sumurin 1868
og 1876 til þess að kynna sér grasaríki íslands.
3) Senecia er vist prentvilla i almanakinu.
hiklaust íslenzkar. Galium uliginosum
nefnir hann Olúagras, en það er eitt
nafnið á Menyanthes trifoliata, sem
einnig hefir verið kölluð Kveisugras; en
því nafni nefnir hann Gentiana amarella.
Viscaria alpina hefir og verið kölluð
Kveisugras ásamt fleiri nöfnum, en
herra Fr. nefnir hana Hofmóff“, sem
er öldungis úrelt og hefir víst aldrei
verið alment. Pingvicula alpina nefnir
hr. Fr. Jónsgras, jónsmessugras, Kæs-
isgras, Hleypisgras, en þetta eru alt
nöfn á inu Almenna lyfjagrasi (P. vul-
garisj, sem er ein in almennasta jurt á
fslandi, og alkunnasta sakir notkunar
sinnar, er þrjú in síðast nefndu nöfn
benda til. P. alpina vex ekki hér á
landi svo menn viti, og þótt hún vaxi
hér á landi, þá á hún ekkert af nöfnum
þeim, sem hr. Fr. gefr henni. Stellaria
media er inn Almenni arfi, sem einnig er
nefndr Haugarfi, og sem hvert mans-
barn þekkir ; hr. Fr. nefnir hann engu
íslenzku nafni, en kallar Alsine biflora
arfa, og getr það orðið til þess að
þeir, sem ekki hafa við annað að styðj-
ast en upptalning hans, álíti, að inn
Almenni arfi heiti á vísindamáli Alsine
biflora, en það er rangt. Alsine biflora
er mjög sjaldgæf jurt hér á landi og
hefir að llkindum ekkert íslenzkt nafn,
að minsta kosti þekkja hana víst mjög
fáir hér. Puntr er ekki nafn á neinni
sérstakri tegund, heldr eru svo kölluð
stráin með blómum af mörgum grasteg-
undum. Eriophorum capitatum nefnir
hr. Fr. Krossfífu, en það er rangt, það
heitir Hærukolla; Krossfifa og Klóf ífa
eru hvortveggja nöfn á Eriophorum
angustifolium. Carex aquatilis kallar
hann „Sinu“. þ>að hef ég aldrei heyrt
haft sem tegundar nafn, enda hefir það
víst aldrei verið brúkað svo fyr. Alt
gras, sem sjálfkrafa er fallið i jörð
og visnað, heitir sina hverrar tegundar
sem er. Cystopteris fragilis er ein in
almennasta burknategnnd hér á landi
og þekkist alstaðar undir nafninu Tóu-
gras, en hr. Fr. nefnir hana engu is-
lenzku nafni; þar á móti nefnir hann
Lycopodium armotium Tóugras, en það
er ekki rétt. Sumar jurtir er Gron-
lund nefnir réttu íslenzku nafni lætr
hann vera nafnlausar, t. d. Nr. g6 og
423 o. s. fr. Nú hef ég getið þess
helzta, er mér þykir athugavert við in
islenzku grasaheiti hjá herra P'riðriks-
son. Að visu er margt fleira athuga-
vert við þau, ef vel er að gáð, en þetta
álit ég nóg inu áðrgreinda til sönnun-
ar.
þá er fiinn aðalgallinn, sem hr. Fr.
telr á grasafrœði Grl. og sem hann
ætlar sér að ráða bót á, „að þar sé ó-