Þjóðólfur - 08.12.1883, Síða 1

XXXV. árg.
E’JÓDÓLFR.
Reykjavík, Laugardaginn 8. desember. 1883. J\i. 43
Háttvirti herra ritstjóri! Eg vil að
upphafi játa það í allri einlægni, að þegar
ég í sumar í 28. tölubl. blaðs yðar í aðsendu
svari til Suðra las það, sem stendur á 85.
bls. : »|>að er svo að sjá, sem ritstjóri
ætlist til alls þessa, eða þá að rektor láti
hnefana dynja á mönnum, ef hann hefir
krafta til eins og Bjarni rektor gerði, sem
tyranniseraði skólann og fjarlægði pilta og
kennarana hvora frá öðrum, sem mest hann
mátti; kom því á, að kennarar þúuðu pilta,
en piltar þéruðu þá þvert ofan í hætti þjóð-
arinnar og eðli málsins sem hann skildi
(ætti víst að vera skildi) ekkert í. þessi
dæmalausi siðr átti að halda piltum í »til-
börlig afstand« frá kennurum og koma
kennurum til að skoða pilta sem börn eða
lítilfjörlegt þjónustufólk. því við aðra hafa
menn ekki þennan sið. Bæði af þessu og
öðru í stjórn Bjarna sýpr skólinn seyðið enn
í dag« — þá varð ég alveg forviða af undr-
un. Mig furðaði stórlega á því, að þes3Í
svarshöfundr, er nefnist »kunnugr« og þyk-
ist ætla að fara að verja skólann og skóla-
stjórnina fyrir því ófagra orði, er um hríð
hefir af þeim farið, skuli verja skjólstæð-
inga sína þeim vopnum, er hljóta að verða
honum verri en engin til varnar. Til þess
að réttlæta þá stjórn, sem nú er, og mæla
bætur því ólagi, sem nú er á skólanum, þyk-
ist kunnugr neyddr til að vega að dreng-
skap sínum með því að beinast að dánum
manni og ófrægja hann um engar sakir.
Mig furðaði og á því herra ritstjóri, að þér,
sem annars ekki viljið taka sem góða og
gilda vöru, rangsnúnar ályktanir og á eng-
um rökum byggðar, og sem auk þess flest-
um fremur er sýnt um með stuttum og lag-
góðum athugasemdum, að benda á lokleysur,
að þér skylduð athugasemdalaust ljá þess-
um »kunnug« blað yðar undir aðra eins fjar-
stæðu og þessi ummæli »kunnugs« eru, sem
ég tilgreindi. Hvernig víkr því við að skól-
inn nú á síðustu (og verstu ?) tímum eink-
anlega skuli súpa seyðið af því, sem aflaga
fór f stjórn Bjarna? Hefði eigi verið nær
að ætla, að hann sjálfr og hans næsti eft-
irmaðr hefði sopið það seyði ? Ég tel það
rétt viðlíka vitlegt, að kenna ólag það, sem
nú er talið á skólanum, harðstjórn Bjarna,
eins og það væri að segja, að alt ólag sem á
hefir verið í skólanum frá því 1851, sé að
kenna fyrirlestri þeim, er Yigfús Rosi hélt í
3. bekk vorið 1851. Kunnugr talar um
hnefafeögg Bjarna. Sex ár var ég í skóla
undir hans stjórn, ég vissi, og vissi gjörla
hvað fram fór í skóla árið áðr en ég kom í
skóla, mér eru því vel kunnug 7 Bjarna
fyrstu ár; þau sjö ár voru 2 piltar barðir
af Bjarna, svo að talsvert minna hefr þá
kveðið að barsmíðum í skóla, heldr en nú;
að Bjarni hafi fjarlægt pilta og kennarana
hvora frá öðrum, er mér alveg ókunnugt,
og verðr »kunnug« víst erfitt að sanna
að svo hafi verið, því það að Bjarni vildi
að kennarar þúuðu pilta, veit ég ekki til
að neinn piltr firtist við í minni tíð, né
teldi sér neitt niðrað f því, eða sig fyrir
það settan á bekk með börnum og lítil-
fjörlegu þjónustufólki. Hvað »kunnugr«
meinar með því að Bjarni hafi »tyranníserað«
skólann, er mér ókunnugt; en sé það mein-
ingin að Bjarni hafi engu fremr látið kenn-
urum en piltum haldast uppi vangeymslu
á skyldum, þá tel ég þá stjórn hans fremr
til lofs en lasts. f>að sem gjörði Bjarna
rektor vinsælan og vel virtan, ég held mér
sé óhætt að segja af öllum skólabræðrum
mínum, var það, að vér þóttumst í hverju
einu finna þrek og einurð, er hann sýndi
jafnt gagnvart yfirstjórnurum skólans og
jafnframt kennurum, réttsýni og mannúð
gagnvart piltum yfir höfuð, en ef eitthvað
lá við, þá föðurlega umönnun fyrir hverjum
einstökum. Hafi eitthvað af þessum kost-
um vantað hjá þeim, er skólastjórar hafa
verið að Bjarna látnum, og stjórn skólans
fyrir það gengið skrykkjóttara, þá er rang-
látt að kenna ólagið Bjarna, sem hafði alla
þessa kosti, og ekki að eins ranglátt, heldr
heimskulegt; en ódrengilegra er það, að
Kunnugr skuli gjörast svo ófyrirleitinn, til
þess að koma einhverri vörn fyrir vafasamt
mál, að niðra ástæðulaust þeim manni í
gröfinni, er vafalaust má telja einhvern
meðal inna nýtustu og beztu manna, er
embætti hafa haft á þessum síðasta manns-
aldri. Mér finnst, herra ritstjóri, að þér sé-
uð ekki alveg vítalaus, þar sem yðr hlaut að
vera auðsætt, að »kunnugr« rekr þetta asna-
spark í Bjarna eingöngu í trausti til þess að
alþýða manna sé hvorttveggja jafnt, nógu
hugsunarlaus og nógu ókunnug til þess, að
leggja nokkurn trúnað á ósómann, og tel
égyðr því skylt að ljá línum þessum rúm í
blaði yðar.
A allrasálnamessu 1883.
Gamall lærisveinn Bjarna rektors.
*
* *
— Út af framanritaðri grein, sem ég hefi
álitið mér skylt að ljá rúm, þótt hún komi
nokkuð seint fram, þar sém svo langt er um
liðið síðan grein »Kunnugs« birtist, skal ég
geta þess, að ég hefði ekki tekið grein
»kunnugs» umyrðalaust í blaðið, að því er
til þess kemr, er þar er sagt um skólastjóran
Bjarna heitins rektors, ef mér hefði þótt
þar hallað sönnu máli. Höf. framanritaðr-
ar greinar verðr að gæta þess, að mér er
ámóta kunnugeins og honum skólastjórnar-
aðferð Bjarna, því ég var 5 ár lærisveinn
hans í skóla, og alla þá tíð stjórnaði hann
skólanum mestmegnis með ofstopa-öskri,
yglibrún og hnefahöggum. Eg neita því
ekki, að það hafi ekki brugðið fyrir hjá hon-
um á milli drengskapartaugum, og stundum
enda brugðið fyrir einhverjum einstreng-
ingslegum gáfnaleifum, líkt og þegar slær
upp bjarma augnablik og augnablik upp úr
kertastiku, sem ljósið er brunnið ofan í, svo
að blaktir eftir á skari. En hitt var tíðara,
að hann var sviftr svo allri greind, að hann
líktist mest vitfirringi eða því sem næst.
Og sá, sem ekki hafði kynni af Bjarna
pessi ár, þarf ekki annað en að slá upp
skólaskýrslunni, sem út kom haustið 1863,
og hefi ég gaman að sjá, hve margir skyn-
berandi menn geta álitið slíka þvættu
samda og útgefna af mentuðum manni með
heilbrigðri skynsemi. Mér er Bjarni enn í
minni, alt frá fyrsta kvöldinu, sem ég var í
skóla, þegar hann ætlaði að berja einn gáf-
aðasta, stiltasta og mannvænlegasta piltinn
í bekknum fyrir það, að piltrinn leyfði sér
með mestu hægð og kurteysi, að hafa á
móti því, að 4 sinnum 4 væri 15 ! Eg þarf
ekki mikið um þetta að tala fyrir sjálfan
mig, því að Bjarni var mér ávalt fremr
góðr, eftir því sem honum var lagið að vera,
og ég man ekki til, að hann berði mig nema
einu sinni, af því að ég vildi ekki segja eft-
ir skólabróður mínum; og um það var ekk-
ert að segja; það fengu margir högg fyrir
minni sakir hjá honum. En þó að það
kæmi ekki fram við mig, þá sá ég aðferð
hans við aðra, sem margir hverjir (ef ekki
flestir) áttu miklu siðr skilið ójöfnuð hans,
en ég. Og því fékk ég andstygð á Bjarna
rektor og andstygð á allri hnefa-stjórn.
Óspiltir unglingar þurfa þess ekki með.
Svo mikið kvað að barsmíðum Bjarna, að
það voru ekki einungis piltarnir, sem hann
barði á, heldr og stundum fjárhaldsmenn
þeirra; og ég vil leyfa mér að minna höfund
framanritaðrar greinar á, að sá maðr, sem
var fjárhaldsmaðr hans (höfundarins) ogsem
okkr mun auðveldlega koma saman um að
var mentaðr heiðrsmaðr og einn af helztu
mönnum bœjarins, þessi maðr fékk að
kenna á hnefum Bjarna (ef mig misminnir
ekki alt of mikið, jafnvel oftar enn eitt
skifti). — Ekki barði Bjarni samt á kennur-
unum sjálfum, það ég til vissi, í minni tíð ;
enn ég sá hann taka í öxl kennara og hrista
hann eins og visk og öskra framan í hann :
»Hvað ? Viljið þjer svara mjer ? !« þetta
gjörði hann meira að segja á skólaganginum
í 5 mínútunum framan í öllum okkr pilt-
unum.
Ég get vel ímyndað mér, að lærisveinar
Bjarna frá eldri tímum hafi aðrar og betri
endrminningar af honum. Hann var nefni-
lega eyðilagðr maðr til líkama og sálar af
drykkjuskap, þá er ég þekti hann, og oft svo
tröllslega æðisgenginn, að hann líktist vit-
stola manni. þegar ég á barnsaldri las um
rússneska böðla, eða um villimanna-konunga,
sem léku sér að því að hafa bakið á einum
þræla sinna fyrir bakþúfu, er þeir stigu á
hestbak, og höggva svo af þeim höfuðið um
leið—þá hugsaði ég mér þá ávalt eins og
Bjarna.
Og hvernig var svo siðferðið í skólanum ?
Eg tala hér að eins um þann tíma, sem ég
þekki til, en það voru síðustu 5 ár Bjarna;
þá er mér óhætt að segja, að hvers kyns ó-
regla var svo tíð í skóla, að aldrei hefir,
hamingjunni sé lof, neitt svipað átt sór stað
síðar. Nú verðr drykkjuskapar varla vart
í skóla, en þá þótti sá ekki maðr með mönn-
um, sem ekki gat drukkið óspart og þolað,
og sá þókti mestr garprinn, sem lengst gekk
í ósómanum. Verkin sýnamerkin; það eru