Þjóðólfur - 15.12.1883, Blaðsíða 2

138
lenzku sem flestum ritum ins heims-
fræga meistara. En þar við er þeirri
alvarlegu athugasemd að bæta, að slíkt
væri betr ógjört en illa gjört. þ>að er
hvorki áhlaupa-verk, né léttúðarleikr,
að snúa Shakspere svo, að þýðing
verði frumriti samboðin. Mál hans er
fornlegt, og verða þýðendr að hafa les-
ið hann mikið með samanberandi elju
til þess að geta ævinnlega hitt hans
hugsun, þar er vafi kann að vekja
þýðanda efa hvað rétt sé. Shakspere
er allra manna andríkastr og gagnorð-
astr ; því felst hjá honum svo títt svo
mikið í fám orðum. Mál hans tekr
blæ og búning eftir stöðu, mentunar-
stigi og hjartalagi persónanna. Snild-
in er endalaus ; hann hefir auga og
anda alstaðar, og hefir því fengið ein-
kunnina The Myriadminded. í máli
hans skygna sig stöðugt ósagðar hug-
myndir og hugsjónir, sem eins og svífa
fyrir anda hans, alt-umhverfis, meðan
hann yrkir, og fylla verkahans hliðsjóna-
bendingum (allusionum). Orðleikrinn
kemr aðsvífandi eins og óboðinn and-
vari lofts, þá er minst varir, og sú teg-
und hans, er Englendingar kalla pun,
þ. e. orð, sem hafa sama hljóð, en mis-
munandi merkingu, sett í ýmis sambönd
til að vekja hlátr, er mjög tíð og tíð-
ast alveg óvíðráðanleg í þýðingu. Til
þess að þýðari sjái þann auð andríkis,
er fyrir liggr í Shakspere, verðr hann
að vera skáldinu gagnkunnugr, og ekki
hvað sízt ríðr honum á að hafa vakandi
auga á því, hvað Shakspere er djúp-
sett dramatískt skáld, þ. e. hvernig
síðari viðburðir leikanna eins og óma í
spálegu bergmáli í viðtali leikenda fram-
an eftir, og hvað alt, er athöfn heitir,
er látið standast á og falla slétt.
Af einum leik Shaksperes — einum
inum erfiðasta að þýða — eigum vér
snildarlega þýðingu, það er af Lear
konungi, eftir Steingrím Thorsteinson.
par getr séra Mattías lært, hvernig
miklir skáldkraftar kunna sér skáld-
lega kurteisi og meistaranum trúa lotn-
ingu, auk margs fleira, er þessi hans
þýðing af Othello sýnir, að hann þarf
enn að læra, og ég vona að honum
sjálfum, Bókmentafélaginu og öllum
réttsýnum lesendum skiljist, við að bera
saman Shaksperes þýðingar þessara
tveggja skálda við frumritið. Til þess
að enginn geti sagt, að ég tali út í
veðrið, sönnunarlaust, í þessari minni
rannsókn á þýðingu Mattíasar, hefi ég
valið þá aðferð, ekki einungis að sanna
dóma mína með dæmum, heldr jafn-
framt að Láta hverri aðfinningu fylgja
pá leiðréttingu, er ég hefi tök á í svip-
inn. Ekki dettr mér sú dul í hug, að
þær sé fullkomnar frá skáldlegu sjón-
armiði; en ég treysti þvi, að þær fari í
rétt horf allar saman.
Enn áðr enn ég tek rannsókn þýð-
ingarinnar fyrir, vil ég með fám orð-
um leiða athygli lesenda að efni þessa
mikla sorgleiks Shaksperes. Athöfnin
í leiknum má segja að sé bundin við
atferli dæmalauss þrælmennis er Iago1
heitir, og er fánaberi í þjónustu ins
hrausta og göfuga herforingja Feney-
inga, Othellos, sem að ætt og kyni er
dökkr Már, konungborinn. Othello
hafði náð einlægri og ómótstæðilegri
ást Desdemonu dóttur tigins Feney-
ings, að nafni Brabantio. Giftust þau
með leynd, því Desdemona vissi, að
faðir sinn vildi ekki heyra orð um
ráðahaginn. Othello hafði hafið til
herforustu næst sér valinkunnan her-
mann að nafni Cassio. fetta embætti
þótti inum ónýta þræli, Iago, betr sér
1 1) Egritanafnið þannig; sbr.: thát thöu,
jágö, who hást hád, my purse.
veitt enn Cassio; og það er vonbrigði
hans í því efni, og sú hefnd, er hann
hugar Othello og Cassio fyrir bragðið,
sem er megin-þáttr allra ódáðanna í
leiknum. f þessari djúpu hugmynd
Shaksperes liggr fólgin in mikla þýð-
ing þessa sorgleiks, sem er sú, að
sýna, hvernig samvizkulaust ómenni,
dóni í allri hugsun, og til als ónýtr
nema ils eins, geti, með fastri aðsætni
ills vilja, hvolft bölvun yfir heilagt
sakleysi, háleita mannkosti og alviðr-
kendan dug, enn— beri þó ekki annað
úr býtum enn að liggja sjálfr, að lok-
um, svívirtr og fyrirlitinn undir rústum
fólsku sinnar. Persónan er tekin út úr
mannlífinu, og er lifandi eftirmynd
duglauss illmennis, er öfund við sér
betri menn knýr út í hverskonar fólsku
þeim til niðrdreps. Til þess að koma
fram ilsku sinni velr Iago sér til sam-
vinnu útlifaða, ósjálfstæða ráfu, Rod-
rigo; telr hann til að reyna að komast
að munum við konu Othellós, gabbar
hann til að selja aleigu sína í þessu
skyni, enn flær alt af honum í eiginn
sjóð og myrðir hann að lokum þar er
hann liggr óvígr af sárum.. Cassio
fær hann steypt frá hervöldum með
því að láta Rodrigo slázt upp á hann
í veizlu, er Cassio var við vín, svo að
hann geymdi sin eigi, og við her-
manna uppþoti lá, er Othello varð að
stöðva sjálfr. Cassio tekr sér svo
nærri aftignan sina og ónáð hershöfð-
ingjans — enn þeir voru aldavinir — að
við örvæntingu hélt. Iago býðst til að
koma honum aftr í náð fyrir meðal-
göngu Desdemonu. Og meðan því
gengr, vélar hann svo og blindar O-
thello, að hann að lokum fær óuppslít-
anlegan grun um að kona sín drýgi
skön.ni ineð Cassio. Leikslok verða,
að Othello kæfir — enn kyrkir ekki,
eins og Mattias hefir það—Desdemonu
i hjónarúminu. Kona Iagos, Emilia,
kemr að, og eigi er öndin óðar liðin
upp af Desdemonu enn Emilia verðr
til að koma upp svikum Iagos. Ot-
hello banar sér, enn Jago er geymdr
til pyndingar. Að allra dómi er leikr
þessi eitt meðal Shaksperes mestu
skáldlegu stórvirkja.
Nú, ef ég á að segja dóm minn
í fám orðum urn þýðinguna, þá sé það
henni fyrst til hróss sagt, að innan um
hana finnast heppnar glepsur hér og
hvar, og sumar þeirra snjallar. Eg
vildi feginn færa lof mitt út lengra, en
það get ég ekki með góðri samvizku.
J>ví, í heild sinni, hefir þýðingin hörmu-
lega mistekizt. Málið er óvandað, þýðing-
in svo losaleg og hirðulausleg að furðu
gegnir og frummálið margvíða misskil-
ið. J>etta er of þungr dómr, bæði fyr-
ir þýðarann og bókmentafélagið, til
þess, að standa óstuddr við gild rök.
þ>ví skal ég nú tafarlaust færa fram
dómsástæðurnar.
Fyrst verð ég að leiða athygli les-
ara að því, að margir gallar þýðingar-
innar eru þannig undir komnir, að
Matthias hefir fremr treyst inni sænsku
þýðingu C. A. Hagbergs enn eigin
þekkingu á frummálinu. Nýrri skýr-
endr hefir þýðari ekki notað; en það
er vorkunnarmál, og honum eigi að sök
gefanda. f>ar sem Hagberg er í bobba
og leggr á tvær hættur, eða misskilr,
þar alstaðar held ég megi fullyrða að
Matthias leggi út sænskuna blátt áfram.
Eg skal nú færa til þessa nokkur
dæmi.
J>egar þeir Othello og Iago eru að
setja niðr morðráð sin, bls. 93, neðst,
segir Iago:— And for Cassio, let me
be his undertaker’; þetta þýðir Hag-
berg: — ’honom átager jag mig’; og
Mattbias: — ’látið mig um hann’. Enn
rétta þýðingin er: — ,látið mig vera
líkmanninn hans’. Bls. 6, neðstu Hnu :—
‘Whip me such honest knaves’. Hag-
berg: — ‘Tví sádant árligt krák!’
Matthias : —- ‘svei þeim góðu greyjum!’
rétt: — ‘slík meinlaus þý ég feginn
sæi flengd’. Bls. 11 neðst: — ‘At every
house I’ll call; I may command atmost'.
Hagberg: — ‘vid hvarje hus jag ropa
vill; befalla kan jag ocksá’. Matthias:
— ‘ég skal æpa’ i hvert hús. Ég ræð
i flestum peirra’. Og má sjá, að hon-
um hefir þótt eiga standa 'der’ eftir
‘ocksá’ hjá Hagberg, og sú ímyndun
hefir leitt hann til að fella ‘at most’
saman við ‘every house', f frummálinu.
Rétt þýtt er það, sem hér skiftir máli,
þannig : — ‘í mesta lagi ég megna að
skipa fyrir’; o. alt sem ég get gjört, er,
að ráða, segja fyrir, stjórna, eftirför-
inni. Brabantio miðar orðin við elli
sína, því maðr var hniginn og illa vopn-
fær. En það má svo sem nærri geta,
að hann mundi ekki ráða í flestum
húsum í annari eins stórborg og Fen-
eyjum, þar sem eftirleit kjmni að þjóta
fram hjá um miðnætti. Bls. 13,1.: — ‘I
fetch my life and being from men of
royal siege’. Hagberg: — ‘att jag lifs-
andan fátt af kungligt blod’; Matthias:
— -að ég á líf að launa(!) konungsblóði’,
rétt : ‘Til konunga ég kyn og eðli
leiði’. — Bls. 15, ‘5: — ‘Abused her
delicate youth with drugs or minerals
that weaken motion’; Hagberg: —
‘forfört den unga mön med gift och
droger som reta blodet'; Matthias: ‘og
sakleysingjann ært með eitri og dreggj-
um, sem espa blóðið’; rétt: ‘og níðst
á unglingi með dreggjum eða duftum
sem olla sleni’. — Sömu bls. ii.l.: — ‘If
he do resist, subdue him at his peril’;
Hagberg: — ‘Om han motstánd gör,
sá tukta honom spak’; Matthias: — ‘og
brjótist hann í móti, þá berjið hann til
spektar’; rétt: — ‘ef hann þrjózkast, þá
hirtið ‘ann unz hitti’ hann sig þar
fyrir’. Bls. 28, neðan til:—‘The food
that to him now is as luscious as
locusts, shall be to him shortly as bitt-
er as coloquintida’; Hagberg: — ‘den
föda som nu smakar honom söt som
honung, skal innan kort bli besk som
malört’; Matthías: — ‘sú fæðan, sem
honum þykir nú sæt eins og hunang,
mun bráðum verða honum beiskari en
gall’; rétt:— ‘fæðan, sem lionum nú er
eins ljúffeng og engisprettur1, mun verða
honum bráðum eins bitr og remm’-epli’.
— Bls. 50., neðan til, sýnir þess dæmi,
hversu langt komizt verðr frá frumhöf-
undi með því, að misskilja eina milli-
liggjandi þýðingu. Othello er að skakka
leik ölvaðra hermanna og segir: —
“If I once stir, or do but lift this arm,
the best ofyoúshall sink in my rebuke.
Hagberg :— „Om blott jeg rör mig,
Blott lyfter armen, skall af er den
básta
I sto/tetfallaíl.
Mattías:— „Ef eg að eins kvika,
og lypti þessum armlegg, er pað bani
1) Hér er eftirtektavert dæmi þess, hvað úr
verðr, er þýðendr fara að bæta um fyrir frum-höf-
undum. Shakspere vissi mjög vel hvað hann fór,
er hann nefndi til engisprettur, í likingu þessari,
svo sem sérstakt ljúfmeti Mára. Othello var ætt-
aðr úr Afríku og hafði alið þar æsku sína. fiar
hafa engisprettur verið jetnar alla daga og eru
enn; og þykja bezta fæða. Gyðingum var heim-
ilt að eta þær eftir Móses lögum. Jóhannes sldr-
ari ólst á þeim í eyðimörkinni. Bushmenn Suðr-
Afriku lifa svo að kalla eingöngu á þeim. Liv-
ingstone lofar mjög þetta sælgæti. Arabar þurka
þær og mala og blanda í mjöl til brauðgjörðar.
I matbúðum í Bagdad og margvíða í Asfu ganga þær,
þann dag í dag jöfnum höndum kjöti til sölu.