Þjóðólfur - 05.01.1884, Side 1

F F
Reykjavík, Laugardaginn 5. janúar. 1884. JSt 46
. árg.
Hrátt eða soðið ?
Já, heilt, en ekki hálft — hrátt eða
soðið ! — Annaðhvort — eða !
Einveldi eða sjálfsforræði!
Annaðhvort hafa þjóðirnar náttúr-
legan rétt, til að stjórna sér sjálfar, eða
þær hafa hann ekki.
Meðan ein þjóð er svo skamt kom-
in, að hún finnr sig eigi fœra um að
heimta einveldið úr höndum alvalds
síns, þá hefir hún engan eðlilegan rétt
til að stjórna sér sjálf. En þá er henni
er svo vaxinn fiskr um hrygg, að hún
hefir knúið einvaldinn til að sleppa
einveldinn, knúið hann til að viðrkenna
rétt hennar til sjálfsforræðis, þá hefir
hún og fengið þennan rétt, þá hefir
hún þroskazt svo, að hún hefir unnið
fyrir honum, unnið til hans og er hans
verð.
En þá er þessi réttr er einu sinni
viðrkendr, þá verðr þjóðin líka að fá
hann allan, heilan. J>á dugir ekki að
skamta henni smáskamta úr hnefa.
Hún mun ekki þola það og á ekki að
þola það.
Si'i þjóð, sem einu sinni hefir bragð-
að á frelsinu, hún lætr aldrei til lengd-
ar byrla sér neina ófrelsisblöndu.
Frelsið er heldr ekki frelsi, nema
það sé heilt, en ekki hálft.
f>ú verðr að taka frelsið eins og
það er, heilt og óskert, eða afneita því
gjörsamlega.
En það gengr ekki alt til í heim-
inum eins og prestrinn prédikar. Svo
er og með viðskifti einveldis-hugsjónar-
innar ogsjálfsforræðis-hugsjónarinnar.
þ>egar stjórnleg barátta milli kon-
ungs og þegna er orðin svo snörp og
svo fast sótt af þjóðarinnar hendi, að
eitthvað verðr undan að láta, þá gefr
konungrinn upp einveldi sitt og gefr
þjóðinni stjórnarskrá. Svona gekk hjá
oss !
Og svo er friðr á kominn. J>jóðin
þykist hafa sigr unnið, slíðrar sverðin,
kallar varðmennina burt af verði. All-
ir taka höndum saman og dansa gleði-
dans utan um inn nýja gullkálf, stjórn-
arskrána.
En þegar in unga frjálsa þjóð fær
að reyna kraftana og sér, að hún hefir
afl, sem hana hefir aldrei dreymt um,
þá tekr hún og tökum á mörgu því,
er eigi var búizt við að hún mundi
snerta. Hún sér, að það er margt
hvað á hennar valdi, er hún áleit áðr
hafið yfir sitt skyn og sin umráð.
Hún sér þá, að það, sem áðr titlaði
sig „af guðs náð“, það á tilveru sína
og vald eingöngu „á þjóðarinnar náð“.
Áðr var kent, að „alt yfirvald væri af
drotni sett“, en þjóð sú, sem ræðr sér
sjálf, sér brátt, að þetta er ekki ann-
að, en prestaflapr, til að skrýða með
einræði embættisstjettarinnar.
J>að er óumflýjanleg afleiðing af
sjálfsforræðinu, að þegar ein þjóð fær
það og framkvæmir það í verkinu, þ.
e. lærir að stjórna sér sjálf, þá opnast
augu hennar, svo að hún sér, að hún,
þjóðin, er ekki til fyrir konunga og
embættismenn, heldr eru þeir til fyrir
þjóðina, þeir eru hennar þjónar, og
því að eins verðir nokkurs, að þeir sé
nýtir þjónar og dyggir þjónar. En
helzt til mörgum af þeim hættir til,
einkum meðan þjóðin er ung í sjálfs-
forræðinu, að skoða sig sem þjóna
konungsins, en ekki þjóðarinnar ; þeir
taka embætti sín af honum ; hann einn
getr ýtt þeim hærra eða hlaðið undir
þá á embættisstiganum ; hann getr látið
embættismanninn „kúra þar sem hann
kominn er“, hversu hæfr sem hann er
til að fá betra embætti; hann getr sett
hann af án dóms og laga; í stuttu
máli: hann getr umbunað og agað,
eftir því sem honum líkar betr eða ver
við embættismanninn. Embættisstéttin,
einkum in æðri, finnr sig því háðari
konungvaldinu en þjóðarvaldinu. En
konungvaldið er reyndar ekki annað,
en ráðgjafavaldið. þ>að er ekki til
neins að koma með neinar hártoganir
í gagnstæða átt; því í raun og veru
verðr konungrinn í þeim löndum, þar
sem stjórnin er þingbundin, ekkert
annað en pennahald ráðgjafa sinna.
J>að er vandgjörðara líka að þjóna
þjóðinni, en að þjóna konungvaldinu.
Konungvaldið hefir eitt mark, eitt
mið, að eins eitt, og það er að viðhalda
sjálfu sér. Til þessa tekr það oftast
einn veg, eina aðferð : að sporna við
öllum breytingum, steypa öllu í stein-
görvingsmót, halda öllu í gamla horf-
inu. En að spyrna móti öllum breyt-
ingum, það er líka að spyrna móti öll-
um framförum. Sá, sem engu breyt-
ir, breytir heldr eigi neinu til batnað-
ar.
—En mannlegr andi vill áfram !
„Afram skært í leiftrun ljómar
logum skráð á hnatta braut.
Afram lífsins lögmál hljómar
lúðurhvelt i sæld og þraut “
Áfram !
Áfram til frelsis og framfara !
Hvað getr þá konungvaldið gjört ?
£>ar sem konungvaldið er enn til í
þingfrjálsum löndum, þar er það þjóð-
inni tengt með laganna og venjunnar
hlekkjafesti.
En konungvaldið á tvo kosti fyrir
höndum : Ef það skilr, hvað til síns
og þjóðarinnar friðar heyrir, þá skilr
það sinn tíma og gjörist þjóðarinnar
tímavísir á framfaranna vegi. Ef það
hinsvegar skilr þetta ekki, þá hengir
það sig sem blýlóð í járnhlekk um
fœtr þjóðarinnar til seinka ferð henn-
ar áfram til frelsis og frama. — Ef svo
er, þá kemr fyrr eða síðar sá tími, að
þjóðin sverfr á hlekkina og verpr af
sér lóðinu í forina. — En hafi konung-
valdið skiliðsina köllun og gjörzt tíma-
visir þjóðarinnar, þá gjörir það sama
gagn sem sigrverkið ; það skapar ekki
tímann, en það sýnir hann. Og þá fer
þjóðin með það eins og sigrverk í
skrautlegri festi; hún stingr því í vas-
ann, til þess að taka það upp við tæki-
færi.
Og þar á konungvald heima nú á
dögum : í vasa þjóðarinnar!
Hvernig má konungvaldið vera tíma-
visir þjóðarinnar á vegi framfaranna,
ef þjóðin hefir konungvaldið í vasa
sínnm ?
Jú, beint fyrir það, að þjóðin hefir
konungvaldið í vasa sínum, alveg í vasa
sínum,—beint fyrir það sama getr kon-
ungvaldið verið tímavísir þjóðarinnar.
Ef konungvaldið hlýðir vilja þjóðarinn-
ar og lætr sér nægja að reyna að
skilja vilja hennar og framkvæma hann,
þá hlýtr það ávalt að hafa það ráða-
neyti, er meiri hluti þjóðarinnar ber
traust til og getr unnið saman við.
Undir eins og ráðaneyti konungs og
fulltrúar þjóðarinnar geta eigi unnið
saman, þá verðr konungvaldið að skipta
um ráðaneyti og fá sér annað, sem er
í samræmi við fulltrúaþing þjóðarinnar.
Ef konungvaldið gjörir það ekki, þá
hlýtr það að leiða til harðrar og lang-
vinnrar baráttu, sem ávalt veikir kon-
ungvaldið en styrkir sjálfsforræðismeð-
vitund þjóðarinnar og endar fyrr eða
síðar með ósigri konungvaldsins.
f>ví er nú svo komið, að þessi meg-
inregla, er útlendir menn kalla parla-
mentarismus, en vér gætum nefnt þing-
ræði, er viðrkend orðin og henni fylgt
í öllum rikjum þessarar álfu, að frá
skildum inum hálfsiðuðu harðstjórnar-
ríkjum (Rússlandi og Tyrklandi), nema
í J>ýzkalandi, Danmörku og Noregiog
svo auðvitað allra-sízt hér á landi.
En sá er munrinn á oss á aðra hlið og
Dönum, Norðmönnum og J>jóðverjum
á hina, að hjá þeim berjast þjóðirnar
af alefli fyrir því, að fá þingræðið að
fullu viðrkent, og er það þó hjá engri
af þessum þjóðum svo algjörlega fót-
um troðið sem hjá oss, en vér höfum
enga hugsun i þessa átt. Já, vér er-
um vissir um, að alt að helmingi þing-
manna vorra þekkir ekki hugmyndina
og veit ekkert hver þremillinn slikt er.
í Noregi hefir konungrinn ekki nema
frestandi synjunarvald gegn þingsins á-