Þjóðólfur - 05.01.1884, Blaðsíða 3

147
dikt Gröndal og Björn Olsen, og á
næsta félagsfundi, 8 júlímán. 1881, ljet
nefndin uppi það álit sitt, að þýðing-
arnar væru þess verðar, að bókmenta-
félagið kostaði prentun og greiddi þýð-
andanum hæfileg ritlaun ; var þá sam-
þykkt á fundinum, að félagið skyldi
gefa þýðingarnar út. Eg skal ekkert
segja um það, hvort meira sé að marka:
álit nefndarinnar eða „dómsatkvæði11
Eiríks þessa Magnússonar ; en sé svo,
að félagið fyrir þessa sök „standi með
blygðunar innsigli dugleysis og van-
ræktar“, og „að bókmentir þjóðarinnar
sé gjörðar að athlægi11, þá verða fleiri
að bera ábyrgðina en embættismenn
Reykjavíkrdeildar bókmentafélagsins.
Reykjavík á aðfangadag jóla 1883.
Magnús Stephensen,
p. t. forseti Reykjavíkrdeildar Bókm.félagsins.
Um nám íslenzkra stúdenta í Kaupm.höfn.
í árbók háskólans 1875—76 er skýrt
frá því, að íslenzlcr stúdent hafi kom-
ið of seint til háskólans og hafi því
sótt um vist á Garði með öllum þeim
hlunnindum, sem íslenzkir stúdentar
njóta að lögum. Út úr þessu varð þó
nokkur rekistefna, sem hér hlýðir eigi
að rekja. Meðal annars leitaði þá fjár-
veizlustjórn háskólans skýrslu hjá Garð-
prófasti um íslenzka stúdenta, og hann
svaraði svo: „að þar sem eins vegar
þeir Garðpiltar, sem ekki hefðu einka-
rétt til Garðvistar, rækju að öllu sam-
anlögðu vel og kappsamlega nám sitt,
væru jafnan meðal íslendinga á Garði
að tiltölu mjög margir, sem hagnýttu
sjer eigi styrk þann, er þeim væri
veittr, eins og til væri ætlazt. Hann
(Garðprófastr) hefði leitazt við, að ran-
saka betr, hvernig íslendingar notuðu
styrkinn, og hann hefði komizt að raun
um, að síðan árið 1840 og að því með-
töldu hefði 70 ísl. stúdentar frá Reykja-
víkrskóla fengið „Garð og kommúní-
tet“. Af þessum 70 hefði nú að eins
28 lokið embættisprófi til þess tíma
(1875), og þó að ráð væri gert fyrir
því, að flestir þeirra 11, sem nú væri
við nám, næði einhvern tíma prófi, þá
yrði niðrstaðan þó sú, að lítið meira
enn helmingr ísl. stúdenta lyki við
nám sitt við háskólann, þar sem allir
hinir fengju háskólastyrk og hyrfu svo
fyrr eða síðar heim með erindisleysu“.
Úað eru þessi orð, sem herra Benidikt
Sveinsson lagði svo hjartnæmilega út
af á alþingi 1881, en—hér má nú þeg-
ar spyrja, hverjir voru þessir 51, sem
þá (1875) höfðu „horfið heim með er-
indisleysu“, þessir, „töpuðu frávilltu
sauðir“, og hvað varð úr þeim ? J>að
hygg ég að hvorki herra Benidikt
Sveinsson ne Garðprófastr hafi ransak-
að til hlítar, og Benedikt sýnist að
hafa skilið orðin „með erindisleysu“
öðruvísi en þau eiga _að skiljast (þ. e.
án prófs) að réttu. Eg hef nú fundið
að nokkurir hafa aldrei „horfið heim“,
og eru þeir nú mikils háttar menn í
útlöndum, sumir hafa dáið áðr enn
þeir skyldi próf taka ; enn hafa aðrir
horfið heim og tekið þar próf t. a. m.
í guðfræði, eða fengið aðra stöðu (t. a.
m. við latínuskólann) próflaust; þeir
geta eigi heitið að hafa „farið í hund-
ana“, þó að þeír hafi „horfið heim“
próflaust. Við þetta fækkar nú „frá-
villinga^c^unni drjúgum1; enn ekki er
I) Aftr mætti bœta við ekki svO fám. sem taka
a ð vísu prðf og komast í embœtti, en geta þð tal-
samt svo að skilja, að þeir sé ekki
töluvert margir, og helzt til mragir,
sem ekkert próf hafa tekið, hvorki hér
né heima, og sem segja má um, að sé
embættislausir eða öðrum til þyngsla;
töluna veit ég ekki alveg upp á víst,
og nöfn hirði ég engin að nefna. Víst
og satt er það, að margir bafa i hund-
ana farið, þótt hvorki hafi hamlað
greindar skortr né fjár. Og hvernig
er nú ástatt fyrir þeim, er nú eru hér?
Munu þeir allir sleppa? J»ví get jeg,
eins og nærri má geta, ekki með vissu
svarað, en grunr er mér á, að fleiri
muni verða aftr úr, enn skyldi; ekki
segi ég það af því, að ég álíti svo ó-
missandi, að menn taki próf hér við
háskólann; mér þykir ekkert að því,
þó að það vanti, svo framarlega sem
menn hafa kraft og vilja til þess að
verða sér og öðrum til gagns, með því
að koma sér í veg án þess. Að ég nú
rita greinarkorn þetta, kemr til af þvl,
að ég veit, að piltar hér eiga við sömu
kjör að búa sem fyrr og að við má bú-
ast, að menn haldi áfram að fara i
hundana eins og áðr, ef alt er sem áðr.
Ef nú er um orsakir spurt til þess
konar ófara, þá má telja nokkurar til.
Hag og lífskjörum fsl. námsmanna er
hér svo farið, að jafnskjótt sem þeir
koma til Hafnar fá þeir vist á Garði
og halda henni í 4 ár; á þessu tíma-
bili eru þeir þannig út af fyrir sig, en
standa í nánu sambandi hvorir við
annan. þ>eir þekkja flestir allir fátt
fólk út í bæ og koma sjaldan í „fami-
líur“, að minsta kosti eru fæstir heima-
gangar annarstaðar. J>eir lifa á Garði
mjög frjálsu lífi, því verðr eigi neitað ;
en að öðru leytinu er það næsta ó-
þægilegt, óviðkunnanlegt og enda ó-
hreinlegt; gamlir karlar og kerlingar
eiga að halda hreinu og þjóna manni;
og það sem þessi hjú gjöra er stund-
um íllt og lítið; maðr verðr þar að
auki oft og einatt að jagast um hvert
lítilræði sem til þeirra verðr að sækja;
alt annað verðr að kaupa dýrum dóm-
um, þótt ekki sé nema sauma hnapp
á fat eða gjöra við trosnaðan frakka-
barm, auk alls annars; mataræðið vil
ég ekki um tala. Nú skiftast piltar í
tvo eðlilega flokka, iðnismennina og
þá, sem slá slöku við; iðnismennirnir
sitja allan daginn og rogga við bókina;
þetta gengr dag eftir dag, ið sama alt
af tilbreytingalaust og fjörlaust; þeir
þurfa, eins og nærri má geta, að lyfta
sér upp endrum og sinnum, og koma
út undir beran himin; hafi þeir þá
skildinga, kunna þeir að bregða sér
einhverstaðar inn og fá sér annars
konar hressingu; þetta er als ekki á-
mælisvert, meðan ekki fer úr hófi fram,
heldr miklu fremr hrein nauðsyn; en
— nú getr svo farið, — og dæmin eru
til — að þeir menn, sem öndverðlega
voru iðnismenn, hafi byrjað að gjöra of
mikið úr þessu, farið að venja komur
sínar á drykkjustaði eða en verri ó-
þrifnaðarstaði tíðar og tíðar; — vaninn
gefr lystina ; — og þá eru þeir farnir.
Hinir þar á móti, sem slá slöku við,
lifa frá því fyrsta á lausum kjala; þeir
dragast út á slangr og draga aðra
með sér; ef þeir eru ekki sérlega fjáð-
ir, þá hafa þeir aðra aðferð til þessað
fá sér skildinga, nfl. lán; og þannig
eru þeir komnir út á „hverfanda hveh',
sem hætt er við að þeir komist ekki
svo auðveldlega a'f aftr, og verði svo
fyr eða síðar „að hverfa heim aftr með
erindisleysu sumir, sumir sneyptir og
guðs volaðir. Letingjar geta menn orð-
izt að hafa „farið í hundana11 við háskölann;
drekka slg ungir i hel eða veltast úr embætti.
Ritst^L
ið af mörgum orsökum ; letin getr t.
a. m. verið meðfædd, eða komið við
uppeldi; en sér í lagi vil ég til nefna
eina orsök — auk þeirra sem ég hefi
áðr taldar — aldr manna. Ef vér at-
hugum aldr stúdenta, eins og hann al-
ment er, þá eru flestir komnir yfir
tvítugt (22,23, 24 ára og þaðan af
eldri), í minni deild (1878) var að eins
einn yngri en ég, og ég stóð á tvítugu.
Eg vil nú þegar taka það fram, að nú
tvö seinustu árin eða svo til hafa fleiri
komið úr skólanum, sem eru um tvít-
ugt og yngri. Hugsum oss nú þessa
menn, sem eru komnir yfir tvítugt,
hálfþrítugir o. s. frv., eiga að róa við
bókina 5, 6, 7 ár til, sem hreinustu ó-
margar, án þess að geta neitt unnið
fyrir sér, þó að þeir standi í blóma
aldrs síns og fullu fjöri; ætli mörgum
þeirra verði ekki að hugsa sem svo,
að sér væri betra að taka sér eitthvað
annað fyrir hendr og geta orðið sjálf-
bjarga menn þá þegar, reist bú í sveit
og orðið svo nýtir menn; þar sem hins
vegar stendr ógnarbíldrinn, prófið, sem
enn er skilyrði fyrir því að fá embætti,
eða með öðrum orðum, að verða vinn-
andi maðr?
þ>egar menn þar að auk eru komnir
á þann aldr, eru gáfurnar til að læra
til prófs farnar að verða stirðari og
tregari. Alt þetta veldr nú því, að
þeir, sem ekki hafa því meiri elju, sál-
arþrek og líkamskrafta , smátrénast
upp, og þótt þeir fari ekki beinlínis „í
hundana“, sumir hverjir, þá finna þeir
samt eftir á, að þeir eru ekki í sínu
rétta sæti.
Ráðið til þess að bœta úr þessu,
ekki til fulls og als, það leiðir af sjálfu
sér, heldr að miklu leyti, hygg ég
vera það, að íslendingar verði stúdent-
ar, eða, sem er það sama, byrji skóla-
nám sitt fyr, ekki seinna en fjórtán
ára. Bœndr, prestar og embættismenn,
sem ætla sér að láta „stráka sína stú-
díera“, ættu að láta þá læra undir skóla
á tólfta eða þrettánda árinu, eða svo,
að þeir gæti byrjað skólanámið sjálft
þrettán eða fjórtán vetra ; skólanámið
er svo 6 ár eða tyrir suma eigi meira
en 5 ár ; eftir þvf ættu menn að vera
iq ára stúdentar eða 20 ; og þeir, sem
sigldu þá þegar hingað til háskólans,
gætu orðið fullnuma 24 eða 25 ára flestir,
og það væri það œskilegasta ; á þeim
aldri eru námsgáfurnar ekki stirðar og
menn ekki farnir að finna svo mjög til
sjálfstæðrar starffýstar, en keppast við
að ljúka við ómagaárin með prófi sem
fyrst, til þess þar á eftir að geta unnið
fyrir sér og öðrum.
Önnur ráð til þess að sneiða hjá „hund-
unum“ hér í Höfn hugkvœmast mér
eigi; ég hefi talað um stúdenta eins
og þeir gerast almennt ; hinir koma
eigi til greina, sem taka sig sjálfir fram
um það að nema á þrftugs aldri eða
fertugs; þeir komast áfram með sfnum
eigin kröftum og sterka vilja, hvað
gamlir sem þeir eru, og verða alla jafna
inir nýtustu menn.
Ég vil svo enda þessar fáu lfnur með
þeirri ósk, að menn athugi það sem
þær segja vel og rækilega, og mér
þœtti vænt um, ef þær gæti orðið til
gagns fyrir íslands uppvaxanda lýð,
sem á einhvern tíma að verða í fylk-
ingarbrjósti landsins og frelsis þess.
Ritað í Kauþmannahöfn 1883.
Finnr Jónsson.