Þjóðólfur - 05.11.1898, Qupperneq 2

202
Þ JÓÐÓLFUR.
nýtt tímarit, er koma skyldi út tvisvar á hverj-
um mánuði og í stærra broti en „póstarnir11 (þ. e.
„Sunnanpósturinn“ og „E,eykjavíkurpósturinn“).
Var svo til ætlazt, að þeir 3 skyldu kosta ritið,
en hr. Melsteð yrði ritstjóri þess og ábyrgðar-
inaður. Hann var þá forstöðumaður landsprent-
smiðjunnar íReykjavík og haíði reikninga henn-
ar og bókasölu á hendi, svo að hann stóð að
því leyti vel að vigi, ef eitthvað skyldi prenta.
t>á er útgáfa ritsins var fastákveðin, hitti Mel-
steð að máli skólabróður sinn, séra Sveinbjörn
Hallgrímsson, er þá var aðstoðarprestur hjá séra
| Pétri Jónssyni á Kálfatjörn, og samdist svo með
þeiin, að hann skyldi stöðugt senda ritgerðir í
blaðið. Nokkru siðar um haustið 1848 áttu
þessir allir fund með sér í gamla kirkjugarðinum
—- þar sem uú er aldingarður bæjarfógetans —,
og þar var þetta ráðið til fulls. Þá var blaðið
þegar gkirt og nefnt Þjóöólfur eptir Þjóðólíi
þeim, er Baldvin Einarsson lætur koma fram i
„Ármann á alþingi". Mun Sveinbjörn hafa stung-
ið upp á því nafni. Var ákveðið, að blaðið
skyldi hefja göngu sína í öndverðum nóvemher-
mánuði. En rétt fyrir mánaðamótin, urn það
leyti sem Melstað var að skrifa „fréttir11 í fyrstu
örk blaðsins, bauð Rosenörn stiptamtmaður hon-
um að fara austur og takast á hendur sýslu-
mannsembættið í Árnessýslu, því að faðir hans
var þá boðaður utan á konungsfund, sem ný-
skipaður konungsfulltrúi, eins og fyr er getið.
Varð þá Melsteð að liætta við Þjóðólfs-skript-
irnar, og gerði þá séra Sveinbirni boð að taka
við ritstjórn blaðsins og það gerði hann óðar,
en sat þó optast þann vetur kyr suður áVatns-
leysuströnd og sendi ritgerðirnir í blaðið hiugað
til Reykjavíkur, en næsta vor 1849 flutti hann
til bæjarins, er hann hafði misst aðstoðarprests-
stöðuna.
Þessi frásögn um stofnun Þjóðólfs er tekin
eptir hinni fyrnefudu grein P. M. 1 Þjóðólfi
1888 bls. 201. Og má honum vera kunnugast
um það. En hins vegar er auðsætt, að Svein-
björn hefur eignað sér aðallega stofnun blaðsins
(shr. Þjóðólf 1. árg. bls. 14—15).* Og getur
það verið rétt að þvi leyti, að hann hafi verið
mjög hvetjandi þess, er Melsteð fann hann að
máli, og eptir það gengið ötullega fram í því,
og þá skoðað sig sem aðalstofnanda. Eg hygg
því réttast að skipta heiðrinum jafnt á milli
þeirra, að Jiví er stofnun blaðsins snertir, hvor
þeirra sem hefur átt þar rneiri eða minni hlut að.
Fyrsta blað Þjóðólfs kom út 5. nóvember
1848, og er þar skýrt frá, að blaðið eigi að
koina tvisvar í hverjum mánuði, hálf örk í senn,
og kosta 4 mörk í Sunnlendingafjórðungi, en 5
mörk í hinum „og veldur því fjarlægð þeirra og
*) Hann segir meðal annars, að það hafi verið i
mæli, að „Reykjavíkurpósturiim11 ætlaði að hætta, og
þá „kom“, segir hann, „yfir mig fítungsandinn og
hann blés mór í brjóst bæði löngun og áræði til að
freista þcss hvort eg mundi ekki geta haldið uppi
tímariti svo sem eitt ár....... Nú fór eg þá að
hreyfa máli þessu við mina líka og fékk einar fimm
syndumspilltar sálir í fylgi með mér“ (Pjóðólfur I.
bls. 14—15). Svo segir hann, að kveld eitt i kol-
svarta myrkri hafi þessir 6 andar haldið ráðssam-
komu liti í gamla kirkjugarðinum í (Reykjavík o. s.
frv. Hór ber eigi alveg saman við frásögn P. M.,
þar sem hann telur stofnendurna 5.
örðugleikar í sendingum11 segja útgefendurnir,
en það eru þeir: Egill Jónsson, Einar Þórðar-
son og Helgi Helgason. Sveinbjörn var að eins
ábyrgðarmaður blaðsins fyrsta árið, en að því
loknu tók hann algerlega við því haustið 1849,
en hinir hættu. Þá breytti hann og verði blaðs-
ins, þannig að það skyldi vera jafndýrt í öllum
fjórðungunum, nfl. 4 mörk. Samgöngurnar voru
á þeim árunum og lengi fram eptir æfi Þjóðólfs
eigi miklar né margbrotnar. Blaðamennirnir •
þurftu þá ekki að vera önnum kafnir við bréfa-
skriptir eða blaðasendingar út um allt land í
hverri viku. Pósturinn gekk þá (um 1850) eina
reglulega ferð(!) á ári milli Reykjavíkur og
Vesturlandsins og 3 ferðir milli Reykjavíkur
og Norðurlands. Þá voru og eigi heldur gufu-
skipa-strandferðirnar til að létta undir. Póstur-
inn var þá aðallega boðberi stiptamtmanns og
embættismanna, þótt aðrir mættu senda bréf
„eptir atvikum og ástæðum póstsins11. Þá fór
viðtaka og afhending póstbréfa fram í stiptamt-
mannshúsinu. Stiptsskrifararnir voru póstþjónar
þeirra tíma. Þjóðólfur var því opt seinn í förum
til fjarlægra héraða á þeim árum, en því kær-
komnari var hann, er hann kom. Menn báru
hann á bakinu norður i Eyjatjörð um hávetur
og þótti varningurinn góður (sbr. Þjóðólf IV. 303).
Af því að Þjóðólfur var borinn fram af
þeirri frelsis- og endurreisnaröldu, er þá gekk
yfir löndin, litu stjórnarsinnar og konungsdýrk-
endur hér í höfuðstaðnum óhýrum augum til
hans, er hann kom á kreik. Það lagðist ein-
hvern veginn í þá þessa herra — eitis og gigtin
leggst í gamalmenni undir miklar veðrabreyt-
ingar — að þessi góði Þjóðólfur mundi verða
þeim „illur þegn og úþarfur11. Þótti hann og
snemma vinna sér til óhelgi í hóp þeirra manna,
er spyrna vildu gegn öllum breytingum og um-
bótum og misskildu kröfur tímans og sina eigin
stöðu, þótt góðir menn og gegnir væru að öðru
leyti. Embættismenn þoldu þá illa (sem endrar-
nær) að fundið væri að framkomu þeirra. Þeir
áttu því ekki að venjast á þeim tímum, enda
voru „póstarnir“ þrír, er verið höíðu á ferli
(„Klausturpóstur“, „Sunnanpóstur11 og „Reykja-
víkurpóstur“), ritaðir í anda embættismanna og
stjórnarinnar. Þjóðólfur var ekki að eins fyrsta
blað landsins að forminu til, heldur einnig að
markmiði og efni. Það var að eins í tímaritun-
um islenzku frá Kaupmannahöfn („Ármann á
alþingi11, „Fjölni“ og „Nýjum Félagsritum11), að
ritað var urn almenn landsmál frá frjálslyndu
sjónarmiði, einarðlega og hispursíaust. Og Þjóð-
ólfur brá þegar upp sama merkinu og hélt fram
„fullu lýðfrelsi fram í yztu æsar“, eins og Jón
Sigurðsson kemst að orði (Ný Félagsrit XIX
42). Hann fór þó eigi svo geist af stað fýrsta
árið, en samt sem áður varð hann brátt óvin-
sæll meðal höfðingjaklíkunnar í Reykjavík, og
kvað svo rammt að því, að sumir kaupendur
hans þar uppi á túnunum (,,Landakotstúni“)
brenndu 15 f'yrstu hlöðin, sem koinin voru út
af honum. Þessi Þjóðólfs-brenna var 10. júní
1849 (sbr. Þjóðóif I bls. 71), en þann dag haf’ði
birzt grein nokkur í honum, er 2 embættismenn
bæjarins styggðust af,* og var annar þeirra sá,
*) Þessi grein er í 1. árg. hls. 67—68. Séra As-
mundur Jónsson dómkirkjuprestur bjó þá í Landa-
er brenna lét blöðin, en hinn hafði við orð, að
réttast væri „að búta hann sundur í miðju“ og
gerði Þjóðólfur 'skop mikið bæði að brennunni
og frækleik hins, er hann líkti við ^úlexander
mikla, þá er hann hjó sundur hnútinn i Oordium.
í september 1849 leið Reykjavíkurpósturinn
undir lok eptir 3 ára fótavist, og hörmuðu hann
fáir nema höfðingjarnir. Hafði Þjóðólfi og
honum samið lítt, meðan þeir urðu samferða.
En það var auðséð, að „pósturinn“ gat ekki
staðið honum á sporði og voru nú góð ráð dýr.
Þá var það, að „Landstíðindiu“ voru sett á stofn
(í sept. 1849) og áttu þau beinlínis að drepa
Þjóðólf. Var dr. Pétur Pétursson prestaskóla-
forstöðumaður fenginn fyrir ritstjóra þeirra, því
að honum treystu menn manna bezt til að kveða
niður draug þennan. Var dr. Pétur bæði í
miklu áliti og alkunnur að gætni og stillingu.
Urðu Landstíðindin í hans höndum mun frjáls-
lyndari en Reykjavíkurpósturinn og margar
greinar voru þar allvel ritaðar, en þó gekk
Þjóðólfur miklu lengst og var ófriður milli hans
og „tiðindanna11 alla þá stund, er þauvoruuppi,
en það var ekki lengur en 2 ár. Þá vildi dr.
Pétur ekki standa í slíku stímabraki lengur.
En jafnskjótt sem Landstiðindin hófust og fyrsta
ári Þjóðólfs var lokið, þá tóku stiptsyfirvöldin,
er höfðu aðalumsjón yfir prentsmiðjunni, að
hjálpa til eptir því sem þau gátu að koma hon-
um fyrir kattarnef. Neituðu þau fyrst alger-
lega að láta prenta Þjóðólf, og báru það fyrir,
að prentsmiðjan hefði svo mikið að gera, en
svo heimtuðu þau, að prentunarkostnaður yrði
greiddur fyrirfram. Það sá Sveinbjörn sér eigi
fært, og þjarkaði við stipstyfirvöldin þangað til,
að þau gáfu honum kost á að fá blaðið prentað
gegn því að hann setti veð fyrir prentuuar-
kostnaðinum, og það gerði hann. Leið svo og
beið og gerðist ekkert til tíðinda fram yfir ára-
mót 1850. Þá (17. janúar) varð hið nafnkunna
uppþot í lærða skólanum gegn Sveinbirni skóla-
meistara Egilssyni; þóttu það tíðindi mikil og
varð margrætt um. Snemma í næsta mánuði
(10. febr.) varð „hneykslið11, er sumir kölluðu
svo, í dómkirkjunni, þá er ábyrgðarmaður
Þjóðólfs hélt þar ræðu fyrir söfnuðinum eptir
inessugerð, og skoraði á dómkirkjuprestinn (séra
Ásmund Jónsson) að segja af sér, sem fyr er
ávikið. Þótti það hin mesta dirfska og firn
mikil og var Sveinhjörn sektaður fyrir. Um
koti, en Þórður Sveinbjörnsson háyfirdómari í Gijóta-
þorpi og er dálitið sneitt að þeim báðum í grein
þessari. Er svo að sjá sem stífni nokkur hafi verið
miilum séra Asmundar og Sveinbjarnar, eins og sjá
má af þeirri nafnkunnu ræðu, sem Sveinbjörn hélt
í Reykjavíkurdómkirkju 10. febr. 1850 og prentuð
er 1 „Hljóðólfi'1, en það nafn litur til þess, að Þjóð-
ólfur hafi hljóðað i brennunni, og segir útgefandinn,
að ganga megi að þvi visu, að hann spari ekki
hljóðin eptir siglinguna, þ. e. a. s. að hann verði
brenndur aptur, þegar hann birtist á Islandi með
greinina um sóra Asmund (sbr. Hljóðólf II bls. 121).
í „Ingólfi" 1854 bls. 98 segir Sveinbjörn, að JÞjóð-
ólfur hafi verið nefndur „Hljóðólfur“ af þvi að hann
hafi hljóðað i haptinu, er á hann var lagt af stipts-
yfirvöldunum 20. febr. 1850 og síðar verður getið.
En hin skýringin á nafninu mun þó sönnu nær,
þótt báðar geti vel samrýmst, sakir þess að Þjóð-
ólfur var heptur meðfram vegna greinarinnar um
séra Asmund.