Þjóðólfur - 29.06.1900, Blaðsíða 1

Þjóðólfur - 29.06.1900, Blaðsíða 1
ÞJÓÐÓLFUR. 52, árg. Reykjavík, föstudaginn 29. júní 1900. Nr. 30. Minningarrit um kristnitökuna árið 1000 og tildróg henn- ar. Eptir Bjórn Magnússon Ólsen. Gefið út í minningu poo áraafmœlis kristninnar á íslandi af hinu íslenzka bókmenntafélagi. R.vík ipoo. 108 bls. <?vo- Rit þetta, sem höf. hefur helgað (tileinkað) hinum alkunna vísindamanni dr. Konráði Maurer 1 Miinchen er mjög ljóst og skipulega samið með ýmsum mikilvægum vísindalegum skýringum. Með sögulegum rannsóknum eru þar raktar ræt- urnar til þess, hvernig kristnin í landinu efldist smátt og smátt, og hvernig á því stóð, að svo greiðlega tókst að fá hana loks lögtekna án blóðsúthellinga og innanlands ófriðar, jafn fjand- samlegir sem flokkar heiðinna og kristninna manna virtust þó vera hvor gegnt öðrum árið iooo. Virðast þær rannsóknir höf. mjög skarp- legar og sannfærandi, enda alveg nýjar, þótt nokkrir vísindamenn (t. d. Konráð Maurer) hafi lauslega drepið á sumt í sömu átt, en án þess að leiða verulegar ályktanir út af því, eðakom- ast að neinni vissri niðurstöðu. Hér eru því miður ekki tök á að skýra rækilega frá efni þessa merka minningarrits. Höf. getur fyrst ýmsra landnámsmanna, er verið hafi annaðhvort kristnir, eða hálfkristnir, veilir í heiðnu trúnni, og hafa þeir flestir verið lcomnir vestan um haf frá Irlandi, því að þar hafði kristnin fest rætur, eins og menn vita, löngu áður en Island byggðist. Lýsir höf. því, hvernig heiðninni hafi smátt og smátt hnignað hér á landi á io. öld, er hann telur stafa að nokkru leyti frá áhrifum þeim, er heiðnin varð jafnt og þétt fyrir af kristninni, og af kynnum þeim, er Islend- ingar þá höfðu af útlendum þjóðum, er tekið höfðu kristni t. d. við Engla, Skota og íra. — Þá skýrir höf. rækilega frá hinum merka atburði í sögu landsins: fjórðungaskipan Þórðar gellis 965, þá er goðorðatalan varákveðinog takmörk- uð. Muni þau nýmæli hafa komizt á fyrir sam- tök þeirra 39 goða, er þá urðu ofan á, um að leggja undir sig landsstjóra og héraðsstjórn, en allir aðrir hafi verið útilokaðir, svo að þá hafi ýmsir höfðingjar eða höfðingjaættir orðið alveg útundan við þessa goðorðaskipun, eða goðorð þeirra runnið saman við goðorð annara höfðingja og muni þeir höfðingjar, er þá báru skarðan hlut fyrir hinum hafa unað því allilla. Hafi svo staðið um hríð, að þessir 39 goðar hafi ráðið lögum og lofum, en smásaman hafi svo ný goð- Orð verið tekin upp, er fleyguðu shndur hin fornu Þing víðsvegar um land, svo að þingaskipun Þórðar gellis hafi slitnað sundur, og að því lúti orð Grágásar, að svo hafi ekki áður verið, Því að hún telur þau goðorð »fornog full, er þá voru höfð, er þing voru óslitin« (þ. e. óskert, ó- skipt) er eigi bersýnilega við þau 39 goðorð, er ^inráð urðu yfir landsstjórninni 965. Um nýju Soðorðin, er þing voru slitin, talar Grágás einnig Þeinlínis í Þingskapaþætti, þar sem skýrt er frá skipun fimmtardómsins, því að þar er talað um -goða þá, er hin nýju goðorð hafi, móts við þá, €r forn goðorð hafi. — Sýnir höf. fram á, að frásögn Njálu geti ekki verið rétt: að fimmtar- ^útnurinn hafi verið stofnaður og ný goðorð upp l^in aðeins í því skyni að útvega Höskuldi ráinssyni goðorð, til þess að Hildigunnur vildi S’Ptast honum, heldur hljóti hin nýju goðorð að hafa verið til, áður er fimmtardómurinn var sett- ur á stofn, og færir höf. ýms rök þessu til sönn- unar, sem oflangt yrði að telja. Los það, sem komst á þingaskipun Þórðar gellis við upptöku nýrra goðorða, átti, samkvæmt skoðun höf., ekki að eins rót sína að rekja til óánægju þeirra höfðingja, er urðu út undan 965, heldur jafnvel öllu fremur til þess, hversu kristnin efldist á of- anverðri 10. öld. Fyrir kristna menn voru tveir kostir fyrir höndum annaðhvort að ganga til hlýðni við goða sinn og sætta sig við heiðnina, að minnsta kosti í orði kveðnu eða segja sig úr þingi við goðannog í þing með öðrum goða, og þann kost hafa kristnir menn getað valið, er þeir tóku að fjölga. Og þetta hefur komið í góðar þarfir höfðingjaættum þeim, er óánægðar urðu 963, í því að stofna ný goðorð og ný þing inn- an urn hin fornu, og taka hina kristnu þingleys- ingja undir vernd sína. Við það fengu þessir nýju goðar einskonar mannaforráð, þótt þeir ættu ekki neinn löglegan þátt í landstjórninni á alþingi eða í héraðsstjórn á hinum reglulegu hér- aðsþingum, þvf að þar hafa gömlu goðarnir ekki leyft hinum að komast að. Við þetta hefur myndast ágreiningur og óvild — valdakeppni — millum hinna gömlu og nýju goða. Hinirsíðari hafa séð, að kristnin mundi geta verið öflugt vopn til að vinna svig á veldi hinna gömlu goða, er heiðninni héldu uppi. Baráttan varð því ekki að eins barátta milli kristninnar og heiðn- innar sem trúarbragða, heldur barátta milli tveggja höfðingjaflokka um yfirráð lands og lýðs. Er skýring höf. á því, hversvegna heiðnu goðarnir loks slökuðu til gagnvart kristna flokknum árið 1000 mjög eðlileg og á mjög góðum rökum byggð, samkvæmt eðli sögunnar og ástandi lands- ins þá. Farast höf. svo orð (bls. 98): »Ut um allt land höfðu risið upp nýir höfð- ingjar, ný þing utan við gömlu þingin. Allt af misstu gömlu goðarnir fleiri og fleiri þingmenn í hendur þessara nýju höfðingja. Og nú höfðu hin- ir nýju höfðingjar beinlínis lýst yfir því fyrir hönd sín og þingmanna sinna (þ. e. 23. júní 1000) að þeir segðu sig og þá úr lögum við hina heiðnu menn og mundu setja á stofn nýtt allsherjarríki með sér- stöku alþingi, sérstökum lögsögumanni, sérstakri stjórnarskipun og lögum. Þannig voru þá tvö ríki í landi, hvort öðru fjandsamlegt, og mátti sjá fram á það, sem Þorgeir líka tekur fram í ræðu sinni, að af því mundi rísa innanlandsstyrjöld og landauðn«. Því næst skýrir höf. frá því, að heiðnu goð- arnir hafi séð fyrir forlög Kartagóborgar, að heiðn- in mundi lúta í lægra haldi fyrir kristninni, því að á bak við kristna flokkinn stæði Noregskon- ungur með allan sinn afla, og enda líklegt, að hinir nýju höfðingjar hefðu lofað honum yfirráð- um yfir landinu, og var þá sýnt, ef til' þrautar reyndi, að úti var um hið gamla goðavald og sjálfsforræði landsmanna. Og var eðlilegt, að heiðnu goðarnir vildu sporna við þvf, en til þess var ekki annað ráð, en að taka þeim kostum, að láta sklrast, gegn því að kristnir menn tækju aptur úrsögn sína, og hættu við að mynda þetta nýja allsherjarríki. Svo heldur höf. áfram (bls. 99 )■ . »Þeir sáu að kristninni var sigurinn vís, ef þeir" sjálfir, hofgoðarnir, sem áttu að halda uppi blótum og verja heiðna trú, gengi í flokk krist- inna manna og að þeir með þessu móti mundu geta náð aptur mörgum af þeim þingmönn- um, sem frá þeim höfðu farið til hinna nýju höfðingja, og líklega haldið þeim, sem þeir enn höfðu eptir, þegar alþýða hefði sætt sig við kristnina. Með þessu móti mundi þeim takast að ná smátt og smátt aptur úr höndum nýju höfð- ingjanna því mannaforræði, sem til þeirra hafði horfið og reisa aptur við hina fornu stjórnarskip- un á nokkurnveginn 'líkum grundvelli og áður. Með þessu móti mundi þeim heppnast að afnema þá óstjórn, sem drottnaði í landinu og afstýra því, að útlendur höfðingi færði sér hana í nyt og var slíkt ekki létt á metunum hjá þeim, sem unnu ættjörðu sinni og sjálfsforræði hennar«. Þetta er að eins örlítið ágrip af helztu að- alatriðunum i rannsóknum höf. og aðalniðurstöðu þeirri, er hann kemst að í þessu merka minn- ingarriti, er varpar nýju ljósi yfir þýðingarmikinn þátt sögu vorrar á þeim tímum, og á því höf. miklar þakkir skilið fyrir þetta rit sitt, sem hon- um mun verða til maklegs heiðurs, að dómi allra óhlutdrægra manna. Þess skal loks getið, að í sambandi við kristni- tökuna minnist höf. allítarlega á hið forna snilld- arkvæði vort »Völuspá«, og færir rök að því, að það sé ort á næstu árum fyrir lögtekning kristn- innar (á árunum 997—1000), og að það sé hvergi til orðið annarsstaðar en á Islandi. Skorar hann á þá, sem haldi því fram, að kvæðið sé ort ann- arstaðar, að sýna fram á, að það eigi sér þar eins góðan eða betri sögulegan bakhjarl, en það eigi hér í sambandi við kristnina á þeim tíma, og hafi höf. þökk fyrir þessa nýju áréttingu, er hann hér gerir um tilorðning Eddukvæðanna hér á landi. Það vantar ekki þá, sem vilja svipta oss þeim og öðrum gimsteinum hinna fornu bók- mennta vorra, er jafnvel gengur svo langt, að Norðmenn vilja toga frá oss Heimskringlu Snorra(!) Þingráðanautar — íslenzkir ráðgjafar. Það kom fram tillaga í Þjóðólfi í fyrra sumar um að stjórna landinu sem mest með fjárlögun- um. Þessu Hef eg haldið fram síðan um 1890; og mest með það bak við eyrað kom eg fram sem meinsmaður allra þeirra útgjaldaliða á þingi 1893, er eg áleit litla eða enga hagfærilega þýðingu hafa fyrir þjóðfélagið, áleit því fé betur varið til að bæta stjórn og hag þjóðarinnar, er eg hafði hugfast að reyna að háfa áhrif á, ef eg hefði lengur átt við þingstörf. Síðan hefur þingið verið svo upptekið af valdútflutnings-pólittk þeirri, er einn af hinum nýju þm. frá 1894, hinn danski1) þingm. fyrir Vestmannaeyjar, mest hefur barizt fyrir, að mér hefur eigi virzt þar gróðurvænlegt fyrir hugmynd- ir um íslenzka ráðgjafa, skipaða af þjóðinni sjálfri og launaða af hennar eigin fé — landsjóði, og sem aldrei koma á ríkisráðssamkomu! Það er eitthvað svo ólíkt hugmyndinni um danska ráð- gjafann fyrir Island, sem skilur niálið, en ekkert í málunum, kemur hér 1—2 mánaða tíma á tveggja ára fresti, ef hann vill, og situr hinn tímann í ríkisráðinu danska. Eða hugmyndinni um 100 ára fjárhagslega herleiðing þjóðarinnar til hinn- ar miklu »Babýlonar við Eyrarsund!« En nú líður að nýjum kosningum eptir 3 1) Dr. V. G. er d a n s k u r borgari, d a n s k u r embættismaður, og má því teliast d a n s k u r maður.

x

Þjóðólfur

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Þjóðólfur
https://timarit.is/publication/72

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.