Þjóðólfur - 07.02.1902, Blaðsíða 3

23
almennri menntun töluverthærra.ogsum-
staðar jafnvel miklu hærra en fólk á sama
st'gi mannfélagsinsí öðrum löndum. Virð-
ist þetta ofhermt. einkum hvað síðasta
atriðið sncrtir. En höf. slær víða ann-
arstaðar í fyrirlestrunum svo marga var-
nagla við þessum umraæliim sínum, að
oss virðistfjarri sanni, að höf. geri mjög
mikinn skaða með þesskonar dómum',
ems og mikill áhugamaður um mennta^
mál hefur nýlega komizt að orði. Það
virðist og ofmælt, að höf. kemst þann-
'g að orði á 29. bls.: ,Hvernig fólkinu
iiðnr í hverju héraði er alls ekki komið
nndir landslagi, jarðvegi eða loptslagi,
en eingöngu undir dugnaði og hagsýni
þeirra, er þar búa‘. Virðist það og
koma dálítið í bága v\§ staðhæfing höf.
a 48. bls. ,Hörð náttúra hefur alstað-
ar skapað þrekmiklar þjóðir1. En þrek-
nuklu þjóðirnar eiga optast nær við
raestu hagsæld og velgengni að búa.
Auk þess sýnir reynslan oss, að lands-
^ag. jarðvegur og loptslag hefur bæði
t>einlinis og óbeinlínis haft mikil áhrif
a og viðgang ýmissa þjóða. Þarf
ehki annað en að skírskota til Egypta
°g Forngrikkja ,Én þessir agnúar, sem
vér höfum bent á, rýra ekkert mæti fyr-
irlestranna í heild sinni. Þeir bera með
ser, að þeir eru sprottnir af djúpri og
einlægri ættjarðarást og ræktarsemi við
'and og lýð. Þeir sýna oss jafnframt,
að höf. er manna fróðastur á sögu vora
°g landshætti, eins og hann hefur áður
sýnt í Landfræðissögunni, og Ioks bera
þeir vott um göfugan og drengilegan
^ngsunarhatt, er vill glæða það og
hlúa að því, sem er gott og þjóðlegt í
fbsturlandi voru.
Þorleiftir H. Bjarvason.
Árnessýslu 1. febrúar.
Það sem af vetrinum er, má heita frem-
x,r gott og hagstætt, þó rokasamt í meira
fagi t. d. á þrettánda dag jóla fuku járn-
Þök af nokkrum húsum, helzt heyhlöðum,
°K 3 skip fuku við sjávarstðuna. Veður
það var eitthvert hið harðasta, sem hér
hefur komið lengi, enda jafnhart lengi
bags. — í kælunum um daginn varð frost-
ið þetta 12—16 gr. á R., og létti því með
ofsaleysingu og hlóp geysivöxtur í allar
^r og læki. Ölfusá óx mjög síðustu daga
hlákunnar, enda flóði hún með jakaburði
UPP á lönd þau, sem liggja að hið neðra,
einkum þó hjá Kotferju; þaðan ekki vel
frétt um afleiðingar hlaupsins; þannig nmn
áin hafa verið ófær fjalls og fjöru milli,
um fullan vikutíma nema á brúnni; 1 svona
tilfellum sem optar sést hverjar gersemar
brýrnar eru.
Pólitík er hér ekki höfð í hámælum al-
mennt, en þó mun sannleikurinn sá, að
varla komi svo 5 6 menn saman, að ekki
sé eitthvað minnst á þingið, kosningar
næst, hverja eigi nú að kjósa, og þó ekki
hvað minnst á, hvernig „stjórnarsvarið"
muni nú verðaPo. fl,— Eg verð nú að segja
dálítið öðruvísi trá, ef fara skal eptir al-
mannarómi. en blessaður fréttaritarinn í
„Fjallk." í haust; hann sagði nefnilega, að
allir hér (sýslubúar), væru vel ánægðir
með meðferð stjórnarskrármálsins á þingi
1 sumar o.fl., segir náunginn; þessi ánægja
bréfrit. er mjög óvíða, jú, ef til vill hjá
þessmn fáu valtýsku hræðum, sem eptir
kunna að vera, og er þeim þá víst ekki
ofgott, að hugga sig við það. —
Við vonum, að stjórnarsvarið verði ekki
valtýskt, fari lengra en efri deild vildi fara
í sumar, og fari svo, að það verði rýmra,
þó ekki kannske fáist það allra íyllsta, mun
hugtir manna sameinast um það, og haga
kosningum í vor eptir því. Svo er að sjá
á 5 manna bréfinu, að þeir vilji annað-
hvort það minnsta, eða það mesta, ekkert
þar í millum; verður stjórnarsvarið því að
verða gott, ef Björn og Skúli fást í félag
með okkur; annars er lítið gert úr því
skrifi hér yfirleitt, og ekki teljum við það
hóti betra, þó Björn Kristjánsson flæktist
undir það; hanfi ólst upp hér í sýslu, og
þótti þá góðiír drengur, og naut þess og
hjá Árnesingum með verzlun o. fl. Nú lít-
ur helzt út fyrir, að bæjarlífið í Vík hafi
glapið honum sýn. —
Talið er ltklegt, að flokkur sá, sem heima-
stjórninni er hlynntur, og sá er nú fjöl-
mennur, hugsi tíl að kjósa þá eina næst
á þing, sem fastir eru í stefnunni, og ékki
þykja líklegir til að hafa í frammi óákvéðn-
ar yfirlýsingar, eins og við bar hér fyrir
stuttu. — Skrafað er, að Pétur kennari hafi
mikið fylgi þar neðra. Nýr frambjóðandi
kvað vera kominn til sögunnar, vel þokk-
aður bóndi, en óvíst er um, að bóndi þessi
bjóði sig fram á móti Pétri kennara. —
I nágrannasýslu okkar • Rangárvalla-
sýslu, er að heyra nokkur veðrabrigði,
og kvað þau ganga í þá átt, að skipta
um þingmenn, en hvort úr því verður al-
vara, er ekki neitt víst enn, þó áreiðan-
legt talið með annan. —
Verzlunarhorfur þykja fremur ískyggi-
legar, og út af því mun það veia, að pönt-
unarfél. Stokkseyrar hefur nú fært út pönt-
un sfna, og búizt við mikilli umsetningu í
vor; Zöllner tilbeðinn, og hann kvað hafa
bænheyrt fulltrúana. Sumum af forkólfum
félagsins sýndist óráðlegt,að eiga við hann
í vor, og sendu út mann í því skyni, að
kaupa inn vörur, sem hann og gerði, en
endirinn varð sá, að allt varð dýrara en áður
fyrir það. Var rétt að því komið, að fé-
lagið færi í sundrungu. Nú sjá hinir sömu
Zöllner duglegastan, ráðvandastan og ódýr-
astan, og þetta hreit hjólið á stað sem fyr.
Nóbels-verðlaunin.
Verðlaunum úr Nóbelssjóðnum var út-
hlutað eins og til stóð 10. des. með mik-
illi viðhöfn, svo sem þeirri athöln sómdi.
— Nefndin í Stokkhólmi, sem útbýta skyldi
verðlaunum til fjögurra vísinda- og lista-
manna, kr. 150,732,23 til hvers, hafði kom-
ið sér saman um að sæma verðlaununum
þá er hér segir:
1. Wilhelm Konrad Röntgen,
prófessor í eðlisfræði við háskólann í Múnc-
hen á Þýzkalandi fyrir uppfundningu X-
geislanna, er fyrst varð kunn 189.6 og
síðan hefur haft allmikla þýðingu 1 ýms-
um efnum. Röntgen er nú 56 ára að
aldri.
2. Jakobus Hendrikus van’t
Hoff, sem er fæddur í Hollandi fyrir49
árum og nú er prófessor í efnafræði við
háskólann í Berlín. Hann.er talinn upp-
hafsmaður hinnar svo kölluðu sStereo-
kemi« .
3. Emil AdolfBehring, prófessor
og forstöðumann heilbrigðisstofnunarinnar
í Marburg á Þýzkalandi. Áður var hann
aðstoðarmaður hins nafntogaða vísinda-
manns Robert Koch’s og fann þá hið svo
nefnda »Difteriserum«, sem síðan
hefur verið svo mikilsvert fyrir læknis-
fræðina. Hann er nú 47 ára og flugrfk-
ur maður undir.
4. René Francois Armand Sully-
Prudhomme, sem af ýmsum er talinn
einna fremstur franskra skálda, þeirra er nú
eru uppi. Hann er rúmlega sextugur og
er meðlimur franska Akademíisins. — Þrfr
hinir fyrst nefndu voru viðstaddir í Stokk-
hólmi við útbýtingu, en sá síðastnefndi var
þá lasinn og gat því eigi komið.
Friðarstarfs-verðlaununum átti stórþingi
Norðmanna ráð á að útbýta, og úrskurðaði,
að þeim skyldi útbýta rnilli þeirra prófessors
Frédéric Passy f Parfs, sem um lang-
an tíma hefur barizt fyrir alþjóðafriðun og
úrskurðum gerðardóma. Hann er nú um
áttrætt og var hann þingnraður frá 1881
—89. Hinn hluttakinn er hinn nafnkunni
svissneski læknir Henri Dunant, sem
er 73 ára gamall. Hann á heiðurinn af
því að hafa stofnað hjúkrunarfélagið »rauði
krossinn« og yfirleitt hefur látið sér mjög
annt um það, að létta böli þeirra, er sár-
ast verða leiknir í orustum. Hann hefur
lengst af átt við bág kjör að búa, og svo
er hann sagður skuldugur, að haldið er
að verðlaunin mundu eigi hrökkva fyrir
skuldum, ef skuldheimtumennirnir hefðu
nokkurn rétt til þeirra.
Erfitt er að gera svo öllum líki ogþað
tókst verðlaunanefndinni í Stokkhólmi ekki
heldur. — Brátt reis upp megnasta óánægja
meðal ýmsra rithöfunda og lærðra manna
í Svíþjóð út af því,1 áð Sully-Prudhomme
skyldi tekinn fram yfir Leo Tolstoj. Varð
það úr, að nokkrir Svíar rituðu Tolstoj
bréfi þar sem þeir létu í ljðsi óánægju
sína með úrskurð nefndarinnar og um leið
aðdáun sína fyrir ritum hans. I bréfinu
komast þeir meðal annars þannig að orði:
»Vér þykjumst sannfærðir um það, að
stofnun sú, er úthlutaði verðlaununum,
er hvorki í samræmi við álit almennings
né þorra þeirra listamanna, sem nú eru
uppi«. — Meðal rithöfunda þeirra, er und-
ir bréfið skrifuðu má t. d. nefna: A.
Strindberg, O. Levertin, V. v. Heidenstam,
G. af Gejerstam og S. Lagerlöf.
Um það hefur verið rætt og ritað eigi
alllítið, hversu þeir, er verðlaunin hlutu,
nnini verja þeim. Flestir munu verja þeim
að mestu til nytsamra fyrirtækja, eða öðr-
uin til styrktar og um Sully-Prudhomme
er það sagt, að hann ætli sjálfum sér eigi
svo mikið sem renturnar af verðlaunapen-
ingunum, heldur ætli hann að stofna af
þeim sjóð til styrktar ungum skáldum, er
virðast öðrum fremri. Eptir dauða hans
á »Académie de Goncourt« að ráða yfir
sjóði þessum.
island i Vinarborg.
I »Neue freie Presse« helzta blaði Vín-
arborgar erminnst á skemmtikvöldeitt, er
þar var haldið rétt fyrir jóhn í kvennfé-
lagi einu (sVerein fúr erweiterte Frauen-
bildung«). — Þar var efnið að kynna Vin-
arkvennum líf kvenna á Islandi að fornu
og nýju og að lyktum að sýna það i lif-
andi mynd, þar sem svo vel vildi til að
því mátti við koma. Fyrst hélt dr. Hans
Krticzka friherra von Jaden, fróðlegan
fyrirlestur um áðurgreint efni, sumpart
byggðan á hinu agæta riti Poesfions
»Islándische Dichter der Neuzeit«, sum-
part á eigin þekkingu og viðkynningu,
með því að hann hefur ferðazt hér á landi
og kvænzt islenzkri konu (Ástu dóttur P.
Péturssonar bæjargjaldkera). Hann las og
upp nokkur isl. kvæði úr hinni snildar-
legu þýðingu Poéstion’s. Að endingu
leiddi hann fram konu sína og fylgdi henni
upp á lestrarpallinn og þótti þa Vínar-
dörnum gefa á að lfta. Það var eigi að
eins hinn dýrðlegi íslenzki kvennbúning-
ur, sem þær undruðust og dáðu fyrir feg-
urðar sakir, heldur konan sjálf, sem eins
og vér þekkjum, ei hin fríðasta sýnum,
þótti þetta sem vitrun úr álfheimum. Frú-
öllum mikið um, þótti svipa til æfintýris
og gleymdu því að það, sem hin fríða kona
bar fram, var á heims-ókunnu tungumáli,
sem áheyrendum var með öllu óskiljanlegt.
Hve hjartans innilegum tillinningum þessi
útlenda tunga getur lýst, það sanna bezt
kvæðin, sem á þessu kvöldi voru flutt,
tekin rétt af handahófi úr hinum auðuga
fjársjóði íslenzks skáldskapar, kvæði, sein
í þýðingum Poestions hafa engu glatað af
frumleika sínum og eldhita. Að endingu
sön« flokkur frá söngskóla Kaisers með
blönduðum röddum þjóðhátfðarsöng M.
Jochumssonar með lagi eptir hinn ágæta
komponista S. Sveinbjörnsson og var svo
klykkt út með þessu sýnishorni af fagur-
listaiðkun meðal Islendinga. S.
Leiðrétting.
„ísafold" flytur 9. þ. m. grein, sem hún
kaliar:
„Sögulegur þurfamannaflutningur".
Yrkisefnið er lögflutningur á þurfafólki héð-
an úr sýslu austur f Vestur-Skaptafellssýslu.
Höfundur greinarinnar útmálar það fyrst
með hjartnæmum orðum, hve slfkur flutn-
ingur megi og eigi nú, er strandferðaskipin
fari landshornanna á milli, að vera mannúð-
legri og betri í alla staði en fyr, er flytja
varð allt yfir land. S\ o segir hann „söguna"
af flutningnum héðan, fólkið hafi átt heima
nálægt Olafsvík og átt að flytjast austur í
Hvammshrepp.
Hér endar sagan og byrjar skáldskapur-
inn. Höf. segir „gufuskipaferðir nógar milli
Olafsvíkur og Víkur fram undir haust".
Hann segir, að viðurkenning framfærslu-
hreppsins fyrir sveitfesti þurfafólksins hafi
komið snemma sumars, það hafi þannig ver-
ið mér að kenna, að fólkið hafi „ekki (verið)
látið fara á stað fyr en einmitt eptiraðferð-
ir til Víkur eru hættar". — Hann finnur
enn fremur að því, að fólkið hafi ekkert rúm
haft á skipinu úr Stykkishólmi til Reykja-
víkur og því, að það hafi ekki haft annað
nesti en mjólk, vatn og brauð fyrir 2T/2 kr.,
þennan aðbúnað hafi fólkið orðið að hafa
nálega 2 sólarhringa, er það hafi verið á
skipinu.
Nú færi eg „sögulega" flutninginn úr
skáldlega búningnum f sannan, sögulegan
búning, og þá lítur hann svona út.
Ferðirnar milli Ólafsvíkur og Víkur eru
hvorki nógar né ónógar. Það eru engar
beinar ferðir þar á milli. Að vísu komu
„Hólar" þrisvar til Vfkur, sem sé it. júní,
10. júlí og 8. ágúst, og „Skálholt" fór 5
sinnum til Reykjavíkur frá Ólafsvík, en að
eins 2 af þeim ferðum, sem. sé 4. júní og
13. júlí ferðina', hefði sá maður getað notað,
er fara hefði viljað til Víkur, og hefði hann
þá orðið að bíða.fullar .3 vikur í Reykjavík
eptir Hólum í seinni ferðinni..
En þetta fólk var allsendis ómögulegt að
senda sjóveg alla leið til Víkur af því, að
viðurkenning hreppsnefndarinnar f Hvamms-
hreppi, sem er dags. 23. júní, kom hingað
á skrifstofuna ekki fyr en 24. júlí, og frá
þeim tíma féll engin sjó.vegsferð, hvorki úr
Stykkishólmi né Ólafsvík, til Reykjávíkur fyr
en með „Skálholti" 20. ágúst, en þá voru
Hólar farnir úr Reykjavfk áleiðis til Víkur
fyrir 13 dögum. Það stóð því ékki á vega-
bréfinu. Það var gefið út 2. septbr. eða 2
dögum eptir að eg kom af alþingi. Eptir
því átti fólkið að fara með Skálholti til
Reykjavíkur 17. septbr. En .þá hafði ekkr
verið unnt að fá svefnrúm á skipinu, og
varð þvf ekki úr flutningnum. Síðan gaf
eg út nýtt vegabréf 26. septbr. -Eptir því
skyldi fólkið fara úr Ólafsvfk með Skálholti
til Stykkishólms 27. septbr., og úr Stykkis-
hólrni til Reykjavfkur með „Ceres" 1. oktbr.
Eg ráðstafaði fólkinu ekki lengra en til
Reykjavíkur. Þaðan var bæjarfógetinn beð-
inn að senda það, þegar honum sýndist og
á þann hátt, sem honum sýndist,
Eg hefði helzt ekki sent þetta fólk þurfa-
mannaflutningi og sízt nú undir veturinn.
Eg hef aldrei verið vinur þurfamannaflutn-
inga. En hreppsnefndin í framfærsluhreppi
þtirfafólksins og þó einkum hreppsnefndin f
dvalarhreppnum. eða öllu helduroddviti henn-
ar, séra Helgi Árnason, lagði fullt, að eg
ekki segi blindfullt, kapp á, að fólkið væri
flutt. Hann heimtaði það flutt hvað eptir
annað, og bað amtmann aö skerast í málið,
er eg, lögum samkvæmt, færðist undan að
flytja það fyr en viðurkenning framfærslu-
hreppsins kæmi fyrir sveitfesti þess. Þeg-
ar flutningurinn með Skálholti 17. septbr.
fiírst fyrir, vildi hann, samkvæmt bréfi hrepp-
stjóra til mín, dags. 20. septbr., láta flytja
fólkið landveg úr Ólafsvík til Stykkishólms
og héðan aptur til Reykjavfkur með „Lauru"
í oktbr., sem átti þó að horna alla Vest-
firði, áður en hún kæmi til Reykjavíkur, en
fyrir það setti eg blátt bann. Eg vildi, að
að fólkið væri flutt hrakningalaust svo langt,
sem vald mitt náði.
Flutningurinn hefði líka farið framáhent-
ugri tíma, ef málið hefði ekki tafizt fyrir
austan. Eg bað sýslumanninn]ií Skaptafells-
sýslu með bréfi dags. 20. apríl 1900, eða
jafnskjótt og málið var borið undir mig, að
útvega mér viðurkenningu framfærsluhrepps-
ins fyrir sveitfesti fólksins. Það hefði því
verið kappnógur tfmi til, að koma viður-
kenningunni til mín svo snemma, að fólkið
hefði orðið flutt sjóveg alla leið, en hrepps-
nefndin dró þá málið á langinn með vífi-
lengjum og undanbrögðum, þangað til amt-
maður skipaði henni að segja af eða á um
sveitfesti fólksins.
Ekki veit eg, hvort fólkið hefur fengið
rúm í „Ceres“ eða ekki, en til þess var þó
ætlazt. Eg var á embættisferð suður <
Hnappadalssýslu, þegar skipið fór hér um.
Ekki skil eg heldur í því, að fólkið skuli