Þjóðólfur - 15.08.1902, Side 2

130
inum, svo hróðugur var hann. Hann
var að bögglast við að kreista úr
sér ónotum til útgefanda þessa blaðs
í hefndarskyni fyrir meinlausa útfarar-
minningu, ónotum, sem við engin rök
áttu að styðjast, þar sem það t. d. var
gert að höfuðsök, að útg. hefði á þingi
kallað stjórnarbótarmálið — ráðherra-
búsetuna,— stærsta velferðarmál þjóðar-
innar. En það er auðvitað hið hrap-
arlegasta rangnefni í augum þeirra
manna, er ekkert vilja nema
,Hitt frnmvarpið'.
Það glappaðist nfl. út úr yfirdóm-
aranum, svona öldungis óvart(!), að
það hefði legid „annað frumvarp" fyr-
ir þinginu nú, þ. e. valtýska frv. frá
í fyrra, og það hefði verið nœr að
taka því. Kölluðu þá inargir áheyr-
endurnir: „Heyr, þarna sprakk blaðr-
an". En yfirdómarinn roðnaði, sá, að
hann haíði talað af sér, mátti ekki
þarna minnast á það, sem mest-öllum
hvininum olli. £n þetta varð nú ekki
aptur tekið. Og til þess að hjálpa
manninum, steig dr. Valtýr sjálfur síð-
ar í ræðustólinn, og fór meðal annars
að bera það af ráðgjafanum, að hann
hefðibeittþingið nokkurri „ósvífni“,eins
og áður er minnzt á. Og sjálfur höfð-
inginn gat þá ekki stillt sig um, að
minnast á þetta „annað frumvarþ“
(frumvarpið hans), er væri svo miklu
heppilegra, en ráðherrafrumfrv., af því
að í sínu frumvarpi væri ekki beint
tekið fram, að ráðherrann skyldi sitja
í ríkisráðinu. Enn eins og honum var
bent á síðar, er ekki harla mikill munur
á því,hvortákvæðið er samþ.í sjálfufrv.,
eða það er samþ. með þeirri vissu, að
ráðgjafinn situr hvort sem er í ríkis-
ráðinu. Þar verður æði mjótt á mun-
unum. Óg á því flaki, þeim mismun,
getur hvorki Valtýr og kumpánar hans,
Jón Jensson og fl. lengi fleytt sér.
Hefði það hins vegar verið tekið fram
í valtýska frumvarpinu, að ráðherrann
skyldi ekki sitja í ríkisráðinu, þá hefði
V. getað veifað því gagnvart hinu.
— Bæði dr. Valtýr og Jón Jenssson
komu því óþægilega upp um sig á
þessum fundi, gátu ekki staðizt að
þegja yfir því, er ríkast var inni fyr-
ir, blessað Hafnarstjórnarfrumvarpið
þeirra frá 1901, sem þingið hefur nú
ekki litið við. En engir aðrir fundar-
menn, en þeir yfirdómarinn og dr. Val-
týr höfðu þrek í sér til að veifa þessu
frv. framan í fundinn. Þá þrekraun
sýndu þeir einir. Og svo voru leigðir
menn að sjálfsögðu til að klappa lof í
lófa að hinni djúpsæju Speki(!) ræðu-
manna.
Auk málshefjanda og fundarboðanda
(E. Benediktssonar) töluðu ennfremur
þeir W. Ó Breiðfjörð og Kr. Ó. Þor-
grímsson í hans anda. Dr. Jón Þor-
kellsson yngri tók í sama strenginn og
var allharðorður um atferli ráðgjafans,
en Lárus Bjarnason og Tr. Gunnars-
son héldu svörum uppi fyrir þinginu
og aðferð þess, er þeir eptir atvikum
kváðu hárrétta. Guðiaugur Guðmunds-
son talaði einnig í sömu átt, en dálít-
ið „beggja blands". Jón Ólafsson tal-
aði einkar liðlega og ofsalaust, eins og
honum er lagið á fundum, og sýndi
fram á, hve ástæðulítið uppþot þetta,
allur þessi stormur væri Hrakti hann
einkum glamuryrði Jóns yfirdómara, og
sagði, að þetta væri hreinasta
Kosnintja-ayn
— eða „kosningaflesk", eins og hann
kallaði það, og var að því gerður góð-
ur rómur, enda var þá áliðið fundar-
tímans og menn farnir að skilja, hvar
fiskur lá undir steini með allt þetta
fundarhald.
Gengið var síðast til atkvæða um á-
skorun (frá E. B.) til efri deildar, að
kippa orðunum „í ríkisráðinu" út úr
2. gr. frumv., og gekk hrumult að
telja saman atkvæðin. Urðu loks 30—
40 atkv. með þessari áskorun, en um
20 á móti. Húsið var troðfullt af kjós-
endum o. fl., svo að að eins örfáir
menn hafa greitt atkv, talið auðvitað
þýðingarlaust að skipta sér nokkuð af
þessu með eða móti. Og samt var þó
rækilega safnað liði áður.
Hvaðan fylgið sé.
Það var á fundinum auðsjáanlega
nokkuð skipt úr hvorum flokknum at-
kvæði voru greidd með áskorun þess-
ari; þó voru þeir miklu fleiri, er atkvæði
greiddu með úr Valtýingaflokknum.
En þess skal getið, að margir hinna
gætnari manna úr þeim flokki munu
alls ekki hlynntir þessu tiltæki, og
þykir það ísjárvert. Hinir fáu menn
úr heimastjórnarflokknum, er virtust
vera þessu fylgjandi, hafa auðvitað ekki
gert sér ljósa grein fyrir um hvað hér
var að tefla, og í hverjum tilgangi
þessu var hleypt af stokkunum, ekki
athugað, að það væri af valtýskum
rótum runnið til að spilla og eyða
framgangi heimastjórnarfrumvarpsins á
þingi, ekki vitað, að það væri hættu-
leg tilraun til að sundra heimastjórn-
arflokknum og tvístra kröptunum hin-
um til sigurs. Hefðu þeir athugað
það, mundu þeir haía hugsað sig tvis-
var um, áður en þeir hefðu rétt hjálp-
arhönd til slíks óhappaverks.
Mikill ábyrgðarhluti.
Vér ímyndum ossþví, að allir sann-
ir og einlægir flokksmenn vorir, kom-
ist við nánari athugun að þeirri nið-
urstöðu, hversu óhappalegt það sé að
sundra nú samheldninni, og láta hina
hlakka yfir því, að þarna hafi þeir get-
að brotið skarð í hina öflugu fylkingu
heimastjórnarmanna. Ef það tækist
væri það ekki að eins þjóðarminnkun
heldur þjóðarógæfa, er vér biðum ef
til vill seint eða aldrei bætur. Hver,
sem nú blæs eldi að þeim kolum að
varpa þjóðinni inn í nýja vonleysis-
baráttu, veit ekki, hvað hann gerir,
veit ekki, hversu þunga ábyrgð hann
tekur sér á herðar, og hversu mikið
ógagn hann getur unnið þjóð sinni.
Afstaða þjöðarinnar
er í raun réttri naumast vandséð í
þessu máli, því að athugi hún það
rétt með festu og stillingu, þá hlýtur
hún að sjá, að spurningin um setu
ráðherrans í ríkisráðinu eða ekki er
málefni, sem ekki stendur í voru valdi
að leysa á þann hátt, er vér teldum
æskilegastan. Vér getum aldrei feng-
ið ráðherra vorn út úr ríkisráðinu
gegn eindregnum vilja dönsku stjórn-
arinnar. Um það tjáir oss ekki að
deila við dómarann Ráðherrann verð-
ur þar, hvort sem vér viljum eða ekki,
situr þar eins og hann hefur setið,
hvað sem vér segjum, allt þangað til
að Danir fást til að veita oss fullkomna
heimastjórn, landstjórafyrirkomulagið.
En hve nær sá dagur rennur upp veit
enginn. En það er enginn efi á því,
að með því fyrirkomulagi, sem vér
eigum nú kost á með ráðherrabúset-
unni, stöndum vér miklu nær því tak-
marki, að fá algerðá heimastjórn, og
fellur þá allt ríkisráðssetuþref um koll
af sjálfu sér.
Þjóðin, sem nú er orðin langþreytt
á löngum og hörðum stjórnarbótar-
deilum, mun kunna þinginu mikla þökk
fyrir, að úrslit málsins verða þau, sem
nú má ganga að vísu um, þau úrslit,
sem fullnaðarákvæði verður tekið um
næsta ár, svo framarlega sem þjóðin
lætur þetta undarlega uppþot örfárra
manna, eins og vind um eyrun þjóta,
eins og hún hlýtur að gera, og mun
gera. Sá, sem hefur verið pottur og
panna í því, að varpa nú þessu ófrið-
artundri meðal þjóðarinnar, hvort sem
þar hafa verið margir eða fáir í ráð-
um, hann getur ekki vænzt fylgis þjóð-
arinnar, getur alls enga von gert sér
um það, því að alþýðan íslenzka er
ekki svo skyni skroppin, að hún sjái
ekki, að hverju marki þetta á að miða:
annaðhvort að fallast í faðm valtýsk-
unnar, eða una því stjórnarástandi, sem
nú er. Hvorugt mun öllum þorra
manna þykja æskilegt, hversu ákaflega
sem að því verður unnið að blekkja
þjóðina með glamri, stóryrðum og föð-
urlandsástar látalátum.
A fundi, sem nokkrir stúdentar köll-
uðu saman í fyrra kveld í Iðnaðarmanna-
húsinu fyrir tilstilli Einars Benediktsson-
ar, varð harla lítið úr málinu og fékk
E. B. lítinn stuðning, en öflug mót-
mæli, einkum frá Halldóri Jónssyni
bankagjaldkera. Einn af valtýsku þing-
hetjunum í fyrra, Magnús Torfason
sýslumaður, sem hér er nú staddur í
bænum, hafði verið fenginn til að
hefja umræðurnar, en lítill rómur kvað
hafa verið gerður að máli hans. Varð
fundur þessi því Valtýingum að óliði
einu, og ver farið en heima setið. Engin
ályktun var gerð, og gengu menn burt af
fundi, meðan E. B. var að tala, og sleit
hann þá samkomunni.
Mál þetta hefur verið skýrt hér
svo ítarlega til þess, að almenningur
fengi sem fyrst að vita, hvað hér er
á seyði, svo að menn gætu betur var-
azt áhlaupið, er það dynur yfir og
væru ekki öldungis óviðbúnir. Það er
enginn vafi á því, er menn hafa átt-
að sig á málinu, að þeir munu verða
fáir, er leggja sig í líma til að spilla
og eyða stjórnarbótarmáli voru, og ó-
nýta gerðir þessa alþingis í því.
Stjórnarskrármálið
var afgreitt frá neðri deild 8. þ. m.
með öllum atkvæðum deildarmanna, að
viðhöfðu nafnakalli. Umræður um mál-
ið urðu svo að segja engar við síð-
ustu umræðu þess þar. Að eins skýrði
Sighvatur Árnason með fám orðum
frá afstöðu sinni í málinu og gat þess,
að hann gæfi því atkvæði sitt, enda
þótt hann væri óánægður yfir innskots-
greininni um setu ráðherrans í ríkisráð-
inu, eins og fleiri heimastjórnarmenn
hefðu lýst yfir.
Málið var til 1. umr. í efrideild i2.
þ. m. og talaði þá enginn nema Krist-
ján Jónsson, er lagði eins og vænta
mátti mesta áherzlu á, að öll ákvæði
valtýska frv. í fyrra, væru tekin upp
í þetta frv., en ráðherrabúsetunni að
eins viðbætt, og var harla lítið á ræðu
hans að græða. Nefnd var því næst
kosin í málið með hlutfallskosningu,
og voru kosnir Guttormur Vigfússon,
Guðjón Guðlaugsson, Júlíus Havsteen,
Kristján Jónsson og Skúli Thoroddsen.
Er nú birt álit nefndarinnar, ogerþað
lítt merkt, en með eindregnum val-
týskum blæ, enda var Kr. J. skrifari
nefndarinnar og Júlíus Havsteen skrif-
aði undir það fyrirvaraláust, en Guð-
jón og Guttormur þó með fyrirvara,
munu ekki hafa viljað, eða treyst sér
til að kljúfa nefndina út af röksemda-
leiðslu Kr. J. í ástæðunum, þótt þeir
reyndar hefðu átt aðgera það. En allir
nefndarmenn voru á einu máli um það,
að ekkert tillit ætti að taka til áskor-
unarinnar frá hinum svokallaða borg-
arafundi II. þ. m., sem getið er um
hér áður í blaðinu. Hefðu Valtýingar
verið nú í meiri hluta í efri deild, og
treyst sér til að fá samþykkt Hafnar-
stjórnarfrumvarp síðasta þings, þá er
lítill vafi á því, að þeir hefðu tekið
áskorunina til greina, og þótzt fá þar
afsökun til að greiða atkvæði gegn
frumvarpi stjórnarinnar.
Reykjavík eptir 25 ár.
Framtíðarhugleiðingar.
Þá er menn lesa gömlu ferðasögurn-
ar eptir Baumgartner, Kahle o. fl. eiga
menn bágt með að skilja í, hve ein-
falt og óbrotið lífið hefur verið hér í
borginni.
Nú eru nálega 20,000 íbúar í Reykja-
vík, þó hún hafi því nær ekkert vax-
ið síðastliðin 5 ár, með því að fólk-
straumurinn utan af landinu er nú hætt-
ur, sem betur fer. í einstöku héruð-
um voru margar jarðir farnar að leggj-
ast í eyði, en nú hefur orðið breyting
á þessu til batnaðar og flestar jarðir
verið byggðar á ný.
Fögur og örugg höfn er nú við
austurhluta hins viðáttumikla bæjar.
Holdsveikraspítalinn, er áður var, gerði
kaupmaður nokkur að vöruhúsi, eptir
að veiki þessi var alveg útdauð. Hið
nýja hótel „Rauðará" gnæfir nú yfir
bæinn á stað þeim, er þjóðminningar-
hátíð fyrst var haldin hér. Einnig er
hótel „Geysir" í Bankastræti orðlagt
fyrir hina góðu frönsku matargerð.
Ofan á gamla hótel „Island" hefur
verið bætt einu lopti, og nýi turninn,
sem í eru 2 herbergi fyrir stjörnufræð-
inga og veðurfræðinga, gnæfir við him-
inn, svo að hótelið er nú allásjálegt.
Litla hótel „Reykjavík" hefur að vísu
yngzt upp, en er þó ekki sérlega fjöl-
sótt, vegna þess hvað það er afskekkt,
þótt rafmagnssporbraut liggi nú aust-
an frá hótel „Rauðará" yfir Austur-
stræti og út í Vesturgötu, sem tölu-
vert er búið að breikka, en önnur
braut liggur umhverfis tjörnina, sem
umkringd er af fögrum sumarbýlum.
Meðal nýjustu húsa má telja lands-
bókasafnshúsið við Austurvöll, gagn-
vart lyfjabúðinni. í þessu húsi er
einnig geymt listasafnið, sem fyrir ör-
læti manna sífellt fer vaxandi, og nátt-
úrugripasafnið, sem einnig hefur mikið
aukizt. Bæði söfnin eru daglega op-
in kl. 10—2 f. li. og sótt af fjölda
manna. (Aðgangur 25 aura á rúm-
helgum dögum, á sunnudögum ókeyp-
is; skrá á þrem málum 20 aura). Enn-
fremur má nefna háskólann rétt hjá
Spítalanum. Við hverja hinna 4 deilda
hans starfa 3—4 dugandi prófessórar.
Tala nemenda er venjulega 110—130.
Danmörk styður háskólann með sömu
námstyrksveitingu, sem stúdentar urðu
áður aðnjótandi á „Garði" í Kaupmanna-
höfn.
Latínuskólinn er einnig fluttur í nýtt
hús við tjörnina. í gamla skólahúsinu
hefur verið settur á stofn „Vefnaðar-
skóli landsins", þar sem tilbúnir eru
hinir fornu smekklegu dúkar, ábreið-
ur og kniplingar. í gamla skólasafns-
húsinu er stofnaður prívatskóli fyrir
teiknara og málara; hann sækja sífellt
15—20 karlar og konur og árlega er
þar haldin dálítil sýning. Einnig er
hér góður músíkskóli, fransk-þýzkur
samtalsklúbbur og sjónleikafélag, sem
heldur uppi reglulegum sjónleikum.
Viðskiptalífið hefur einnig orðið fjör-
ugra vegna þess, að vöruútflutningur