Þjóðólfur - 17.07.1908, Page 1

bm
f f
60. árg.
A.AH, Meyer
Landemærket lí 13®,
Köbenhavn.
Stærsta verksmiðja í sinni grein
í Danmörku, tekur á móti til lit-
unar og hreinsunar karlmanna- og
kvennfatnaði, teppum, gluggatjöld-
um, dyratjöldum og yfir hötuð öllu,
sem er úr silki, ull eða baðmull.
Allskonar dúkar gerðir vatnsheld-
ir og eldtraustir. Pöntunum svar-
að með næstu póstferð.
Duglegur umboðsmað-
ur fyrir ísland óskast.
A, & H. Meyer, kemisk fata-
hreinsunar og gufupressunarverk-
smiðja, Landemærket 25.
Rennibekkir
og aðrar verkfæravélar
og smíðatól.
Fá & i Sclimatd,
Kjöbenhavn. Gl. Kongevej ÍD.
Frumvarpsuppkastið.
Svar til „Lögréttu“
frá
Magnúsi Arnbjarnarsyni.
(Ni.). ----
Illa kann »Lögréttu«gr.höf. því, að frum-
varpsuppkastið í umsögn minni er kallað
«innlimunargarður«. Þegar hann er bú-
inn að skyggnast um eptir væntanlegum,
ímynduðum sprungum í garðinum, sem
hann telur að muni verða allmargar —
ef innlimunargarður væri réttnefni — virð-
ist hann ætla að fara að gera grein fyrir
því, hvað meint sé nieð orðinu »innlim-
un« — með þvl að það sé ekki alltaf ljóst,
en allt fer það út um þúfur hjá honum.
En til þess að láta það þó eitthvað heita,
segir hann, að það sé óskiljanlegt, að
samningurinn sé innlimun, þar sem meðal
annars fáist viðurkennt með honum, að
ísland sé frjálst og sjálfstætt ríki við hlið
Danmerkurríkis, og jafn rétthátt því.
Þetta væri nú gott og blessað, ef það
stæði í frumvarpsuppkastinu, »að ísland
væri frjálst og sjálfstætt ríki, jafnrétthátt
Danmerkurríki«. En það stendur þár ekki,
ekki einu sinni í hinum íslenzka texta þess,
þótt hann í ýmsum greinum sé talsvert
rlflegri í garð íslendinga, heldur en danski
textinn. En frá sjónarmiði þeirra manna
__ef þeir eru ennþá nokkrir til — sem
halda þvf fram, að íslenzki textinn eigi
Reykjavík, föstudaginn 17. júlí 19 08
33.
að hafa sjálfstætt gildi fyrir ísland, hvað
sem danska textanum líði, er auðvitað
hægt að skjóta inn í hann orði og orði,
t. a. m. »ríki«, þótt það ekki standi í
danska textanum. Ekki verður heldur
með sanni sagt, að það, »að ísland sé
ríki jafnrétthátt Danmerkurríki«, felist í
innihaldi frumvarpsuppkastsins, án þess
að vera nefnt svo með berum orðum.
Þvert á móti. Orðin »ríki« og »jafnrétti«
eiga þar ekki við um Island, nema Upp-
kastinu væri gerbreytt.
Þegar litið er á umsögn mína, þá er
ekki erfittt að sjá, að eg tek orðið »inn-
limun« í svo víðtækri merkingu, að eg
tel hvert það land innlimað,
sem er ó a ð s k i 1 j a n 1 e g u r hluti
annars ríkis — og það á ísland
að verða eptir mínum skilningi
á frumvarpsuppkastinu — þótt
Iandið hafi nokkra sjálfstjórn eða heima-
stjórn, þar sem það þó að eins er ríkis-
hluti, en ekki sjálfstætt ríki. En sé orðið
innlimun haft í svo þröngri merkingu, að
innlimað sé að eins kallað það land, sem
alls enga sjálfstjórn eða sérráð hefur, þá
yrðu íslendingar fyrir íslands hönd, að
líkindum, að gera nýjan samning eða sátt-
mála við Dani, til þess að Island yrði
innlimað Danmörku.
Að því er snertir sprungurnar ímynd-
uðu í »innlimunargarðinum«, sem gr.höf.
drepur á, þá eru þær allar með því sama
marki brenndar, að engrar af þeim mundi
vart fyr en eptir hér um bil mannsaldur,
og satt að segja koma sprungurnar ekki
í garðinn sjálfkrafa, heldur er einmitt
gert ráð fyrir langri og má gera ráð fyrir
strangri baráttu, til þess að fá þær, og
ekki er víst að sprungan eða sprungurnar,
er sprengdar yrðu í garðinn, þegar til
kæmi, yrðu svo stórar, sbr. orð frumvarps-
uppkastsins »að nokkru eða öllu Ieyti«,
að hann ekki væri hér um bil jafn stæði-
legur eptir sem áður.
Til þess að sprengja eða rjúfa innlim-
limunargarð þann, sem nú á að hlaða um
Island, mun þurfa vitrari og þrekmeiri
Islendinga heldur en þá flesta, er nú skipa
hin æztu sæti og hafa mest völd og
metorð hjá íslenzku þjóðinni, því að ekki
er aðstoð Dana eins viss til þess að rífa
garðinn niður, eins og til þess að gera
hann.
»Lögr.«gr.höf. segir, að íslendingum í
frumvarpsuppkastinu sé »áskilinn réttur*
til að taka að sínu leyti þátt í stjórn
utanríkismála og hervarna. En það er
stórkostlegur misskilningur, að Islending-
um sé áskilinn nokkur réttur til slíkrar
hluttöku. í 6. gr. Uppkastsins stendur:
»þangað til öðruvísi verður ákveðið með
lögum, er ríkisþing og alþingi setja, og
konungur staðfestir, fara dönsk stjórnar-
völd einnig fyrir hönd íslands með mál
þau, sem eru sameiginleg samkv. 3. gr.«,
en í byrjun 7. gr. stendur: smeðan ís-
land tekur engan þátt í meðferð hinna
sameiginlegu mála, tekur það ekki heldur
þátt í kostnaði við þau«. Sannleikurinn
er þvf sá, að íslendingum, að því er þessi
mál (utanríkis- og hermál) snertir, er að
eins áskilinn réttur til þess, að vera lausir
við að taka þátt í kostnaði við þau, á
meðan þeir ekki taka neinn þátt í með-
ferð þeirra; en um nokkurn rétt þeim til
handa til þess að taka þátt í meðferð
málanna, er alls ekki að ræða. Það er
undir ríkisþinginu danska komið, hvort
það af náð sinni vildi veita Islendingum
nokkra hluttöku í meðferð þessara mála,
og það væri algerlega á þess valdi, hverja
og hvernig lagaða íhlutun íslandi til handa
því þóknaðist að samþykkja.
Eg er hálfhræddur um, að sú hluttaka,
sem ríkisþinginu danska þóknaðist að út-
hluta Islendingum, ekki mundi svara
kostnaði fyrir ísland. Það er því óhætt
að sleppa því alveg, að gera ráð fyrir
þessari sprungunni í garðinum (hvað sem
»Lögr.«gr.höf. vill skilja við »innlimun«.)
Utanríkismál og hervarnir, auk kon-
ungsmötu m. m., eiga einmitt, samkvæmt
frumvarpsuppkastinu, eins og eg og margir
aðrir hafa tekið fram, órjúfanlega eða um
aldur og æfi að verða í höndum Dana,
nema þeir vilji meiri miskun á gera og
af náð sinni gefa það eptir einhvern tíma,
að Islendingar fái að verða sjálfráðir um
þau mál, að því er ísland snertir. Þáð
væri öldungis sama, að því er líkurnar
snertir fyrir því, að íslendingar fái síðar
sjálfir ráð yfir þessum málum, hvort sem svo
væri að orði kveðið, að Danir skyldu eiga
vald á þessum málum um aldur og æfi,
eða það væri látið heita á meðan þeim
(Dönum) þóknaðist; því að samnings-
aðilar geta auðvitað alltaf breytt samn-
ingum, er þeir gera sín á milli, eins og
þeir vilja, ef um semur, nema svo ram-
lega sé um hnútana búið, eða svo standi
á, að einhver annar en samningsaðilar
eigi að hafa rétt til afskipta eða úrskurðar
um það. Dönum hefur þótt bana-
ið nægilega tryggt í sínum
höndum, með þvf aðeigaþað
undir sjálfum sér, hvort þeir
slepptu því nokkurn tíma eða
a l d r e i.
»Lögr.«gr.höf. hneykslast mjög á saman-
burði mínum á 1. gr. stöðulaganna, sem
hljóðar þannig: »Island er óaðskiljanleg-
ur hluti Danaveldis með sérstökum lands-
réttindum«, og fyrstu málsgrein 1. greinar
í frumvarpsuppkastinu, sem er svo hljóð-
andi: sísland er frjálst og sjálfstætt land,
er eigi verður af hendi látið« og á þeim
ummælum mínum, að munurinn ekki
virðist stórvægilegur. Eg get samt ekki
ennþá breytt skoðun minni né ályktun
um þetta atriði, fremur en annað í um-
sögn minni, enda gerir »Lögr.«gr.höf.
ekkert annað en falla í stafi yfir þessari
dirfsku minni, og reynir ekki einu sinni
að sýna neina rökleiðslutilburði. Það
nefur líklega rétt verið liðið yfir hannl
Orðin »frjálst og sjálfstætt land« eru út
af fyrir sig nokkuð óákveðin; en frelsið
og sjálfstæðið verður nokkurn veginn
ákveðið (takmarkað) þegar annað inni-
hald frumvarpsins er rækilega athugað,
og virðist mér það (frelsið og sjálfstæðið)
þá ekki miklu þyngra á metunum, en
landsréttindi stöðulaganna. »Óaðskiljan-
legur hluti« og orðin »er eigi verður af
hendi látið«, ætla eg að jafngildi svona
hér um bil hvort öðru í því sambandi,
sem það stendur hvort um sig.
Ein af hinum allra mestu fjarstæðum í
umsögn minni, segir »Lögr.«gr.höf. þau
ummæli mín, að Danir telji nú stjórnarfars-
lega nauðsyn, að ráðherra íslands eigi setu
í ríkisráði Dana, en ef samningurinn yrði
gildur, þá þyki þeim ekki lengur þörf
ríkisráðssetunnar, af þvf að þeir verði þá
fulltryggðir gegn því, að ísland fái nokkru
því framgengt, er nokkuð komi í bága
við einingu ríkisins eða hag þess. Jafn-
framt lætur gr.höf. það í veðri vaka, að
eg muni hafa mjög lítið álit á vitsmun-
um Dana, þar sem eg haldi þessu fram I
Hann segir, að ótrúlegt sé, að eg álíti
Dani svo grunnhyggna, að ætla, að það
sé minni nauðsyn vegna einingar ríkisins
og hags, að halda ríkisráðssetunni, ef
samningurinn kæmist á, heldur en nú, »á
meðan stöðulögin gilda á íslandi — og
það gera þau að Dana áliti nú — og
grundvallarlögin að nokkru leyti fyrir Is-
land«.
Hvaðan hefur gr.höf. það, að eg álíti
þetta lýsa nokkrum vitsmunaskorti hjá
Dönum? Því fer svo fjarri, að það sé
álit mitt, að eg þvert á móti tel það
einmitt skynsamlegt og sjálfsagt, að þeir,
ef frumvarpsuppkastið yrði að íögum, þá
ekki framar telji setu ráðherra Islands í
ríkisráði Dana stjórnarfarslega nauðsyn,
þar sem nú stendur til, að svo verði um
hnútana búið, að þeir samkvæmt órjúfan-
legum og ómótmælanlegum samningi eða
lögum eiga að fá allt það eptirlit með
Islandi, sem þeir æskja, sér í hendur, og
gerðardómiun, eins og hann er skipaður,
til áréttingar og fullkominnar tryggingar.
Aptur á móti hefur gildi stöðulaganna
verið mótmælt af hálfu Islendinga, og
sömuleiðis hafa þeir neitað því, að grund-
vallarlögin dönsku giltu fyrir Island, og
því hefur nú verið haldið fram af hálfu
nefndarmannanna íslenzku, að Island væri
að réttum lögum f konungssambandi einu
við Danmörku, og má gera ráð fyrir, að
flestir Islendingar séu þeim sammála um
það. Danir hafa að vísu engan veginn
goldið jákvæði við því, að þessar skoð-
anir Islendinga væru réttar; en er það
þar fyrir nokkuð undarlegt, þótt Danir
vilji einmitt, þegar svona stendur á, hafa
eptirlit með því, hvað íslendingar aðhaf-
ast í löggjöf sinni og stjórn ? Það er öðru
nær. Þetta virðist liggja nokkurn veginn
í augum uppi.
Það er einmitt glöggt teikn um skiln-
ing Dana á þýðingu samningsins, að þeir
ekki framar telja það stjórnarfarslega nauð-
syn, að ráðherra íslands sitji í ríkisráði
Dana, ef samningurinn kemst á.
Mig furðar á því, að menn, sem taldir
eru heilvita og nokkuð hafa hugsað um
þetta mál, skuli ekki skilja þetta, svo ein-
falt sem það virðist vera.
»Lögr.«gr.höf. ber mér á brýn, að útá-
setningar mínar, þegar frá séu taldar at-
hugasemdir mínar um þjóðarsamninga
og hæstarétt, séu ekki annað en endur-
tekning á því, »sem ísafold og hennar
fylgilið hefur stöðugt verið að stagast á«;
en samt er hann að burðast við að vísa
til »ísafoldar« og bera hana fyrir sig ein-
mitt til þess að reyna að hnekkja þeirri
umsögn minni, að Island sé ekki með
frumvarpsuppkastinu viðurkennt sem ríki.
Hvílík samkvæmni I
»Lögr.«gr.höf. segir, að eg viðurkenni