Þjóðólfur - 15.01.1909, Blaðsíða 1

61. árg.
Reykjavík, föstudaginn 15. janúar 19 09.
—....-. t
Jtt 3.
V erkf œravélar
og smíðatól.
Fd. & L Schmail,
Kjöbenhavn. Gl. Kongevej 1D.
Brlend tíðindi.
Símskeyti til Þjóðólfs, sent frá Kaupm,-
"höfn f gærkveldi svo látandi:
Samningar yerðir milli Tyrk-
lands og Austurríkis. Tgrkland fœr
Novibasar og 60 miljónir austur-
Iskra króna fyrir landmissirinn.
Friðarhorfur.
Þetta eru allmikil tíðindi, að samningar
•eru komnir á milli Tyrklands og Austur-
ríkis út af innlimun Bosníu og Herze-
gowinu í Austurríki, og má nú telja sjálf-
sagt, að Balkanmálið í heild sinni semjist
•friðsamlega, úr þvf að svona greiðlega
tókst að jafna þetta alvarlega misklíðar-
efni. En drjúga fúlgu fær Tyrkland fyrir
eptirgjöfina, sem eðlilegt er, auk Novi-
basars. sem Tyrkjum hefur Ifklega þótt
meira vert um en féð, en Novibasar er
bær á Tyrklandi norðvestanverðu, litlu
mannfleiri en Reykjavfk, með héraði sam-
nefndu umhverfis, er Austurríki hefur að
nokkru ieyti haft umráð vfir sfðan 1879,
er aptur stóð í sambandi við verndar-
yfirráð þeirra yfir Bosníu og Herzegowinu,
því að bærinn Novibasar er einmitt aðal-
sambandsliður milli Bosníu og Tyrklands,
og þess vegna þýðingarmikill staður, ef
til ófriðar kæmi á þeim slóðum.
„Sjá nú hvað eg er beinaber,
brjóstin nakin og fölar kinnar;
eldsteypu lýsa hraunin hér
hörðum búsifjum æfi minnar
Kóróna mín er kaldur snjór,
klömbrur hafísa mitt aðsetur,
þrautir mínat í þúsund ár
þekkir guð einn og talið getur“.
Bólu-Hjálmar.
Ef vér lítum yfir landið og berum það
í hugarium sarnan við ýms önnur lönd,
þá finnst oss þessi aldna úthafsdrottn-
ing hrópa til vor og biðja uin hjálp. Oss
finnst hún biðja um; v i 1 j a, þ r ó 11 og
f r a m k v æ m d til þess að hlúa að mögru
°g beru brjóstunum og fölu kinnunum
'hennar. ]>að má með sanni segja, að það
er margt, sem þjakar gömlu fóstru vorri,
ótal eru þær þrautir, sem hún hefur mátt
líða, enda ber hún þess merkin. Hún
brosir nú ekki við gesturn slnnm, eins og
hún gerði, þegar Ingólfur Arnarson kom
hér fyrst að landi. Sagan segir, að þá
hafi land allt verið skógi vaxið milli fjalis
og fjöru. Það er því ekkert skrum, að
slandið var tagurt og frítt« o. s. frv. Marg-
ur staðurinn er lika enn, sem minnir á
forna fegurð og töfrar oss með sínum
yndisleik. En þvl miður hefur þessum
stöðum fækkað í nokkrum héruðum lands-
ins. Þeir hafa eyðilagzt, bæði af van-
þekkingu, skeytingarleysi mannanna, og
af völdum náttúruaflanna, svo að nú eru
blásnar auðnir, sem áður voru laufgrænir
skógar. Samt vona eg að allir, sem
komnir eru til vits og ára, beri minningu
einhverra fagurra staða í huga sínum.
Reyndar býst eg ekki við, að þeir séu
allir jafnfagrir, né öllum þyki jafn vænt
um| þá. En það gerir engan mun, oss
getur þótt jafnvænt utn t. d. hólbrekkuna
og fffilinn, lyngið og músareyrað, eins og
skógarrunnana og berjalautirnar í fjalls-
hlíðinni. Vér gerum ef til vill heldur ekki
upp á milli blómhvammsins og lækjar-
niðsins, litskrúðs fjólunnar og sóleyjunnar,
ilmsins af reyrstráunum og skrauti lilj-
unnar og baldursbrárinnar; oss þykir líka
vænt um mýrarblettina, starunginn og
fffuna. Allt er þetta æskuvinir, sem vér
höfum alizt upp við, og söknum að sjá
á bak.
Vér elskum þessa staði, af því að við
þá eru tengdar ýmsar ylhlýjar endurminn-
ingar iiðins tfma, og af þvf að við þá
bindum vér framtíðarvonir vorar. Vér
finnum að vér eruni afsprengi landsins,
og að vér erum skyldugir að verja það
skemmdum og reyna að græða þau sár,
sem vér sjáum, og álítum að hægt sé að
lækna.
Eitt af þeim tnálum, sem stefnir í þessa
átt og hreyft hefur verið nú á sfðustu
árum, er sandgræðslumálið. Margir
halda að ekkert sé hægt að gera, til þess
að ráða við þann jötunn (sandinn), sem
fer herskildi yfir landið og leggur allt í
auðn, svo þar sem áður voru brosandi
vellir með blómlegum bændabýlum bú-
smala og fuglasöng, er nú ekki eptir
nema auðn ein. Grár roksandur, sem er
á sífelldri ferð ef nokkur vindblær er,
drepur allt líf. Þegar stormar eru, tekur
nann jafnvel útsýníð líka, svo að ekkert
sést nema kolsvört sandhrfðin. A þessum
stöðum er ekkert, sem minnir á líf,
ekkert blóm sést, og varla heyrist nokknr
fuglsrödd. Norn eyðileggingarinnar hefur
sezt hér að völdum og ógnar rneð gap-
andi gini nágrannahéruðunum.
Allvíða á landi voru má finna slík hér-
uð, sem sandurinn hefur skemmt raikið,
þótt einna mest kveði að skemmdunutn
í nokkrutn sýslum á Suðurlandi, t. d.
Skaptafellssýslunum, Rangárvallasýslu, Ár-
nessýslu, Gullbringusýsht og ýmsum fleir-
um, bæði fvTtr norðan og vestan.
Nú spyrja þeir, setn ekki láta það af-
skiptalaust: Hvað á að gera?
Það er hér mest um vert, eins og ann-
arstaðar, þar sem mikils þarf með: al-
mennur vilji. Ollum þeim, seni
byggja þessi héruð, þar sem sandurinn er,
verður að skiljast, hversu mikill vágest-
ur hann er landi og lýð, (jlíklegt
er líka annað en að þeim, sem jarðir eiga,
sé svo sárt um að verja lönd sín fyrir
sllkri eyðileggingu, þegar þeim skilst, hve
mikið er i húfi. En til að afstýra þess-
um voða, verður alþing að taka málið
til meðferðar, til þess að greiða því götu.
Það þarf lög að semja og fé að veita,
til þess að eitthvað sé hægt að fram-
kvæma. Leggist allir á eitt, landsjóður,
hlutaðeigandi sýslu- og hreppasjóðir og
jarðeigendur, þá er von um að fé fáist,
enda er mikið undir því komið, og svo
hinu, að unnið sé f rétta á 11'. Enginn
má þó vonast eptir fljótum ávöxtum af
vinnu þeirra, sem að sandgræðslunni vinna,
því að það er verk sem útheimtir þolin-
mæði og tfmalengd. filn öllum er óhætt
að treysta því, að séu peningar til og unnið
f rétta átt, þá kemUr árangurinn.
Allir sannir föðurlandsvinir! Munið
eptir að hugsa um, á hvern hátt hægast
sé og bezt að verja móðurjörð vora slík-
um skemmdum. Takið saman höndum
og hjálpið hver öðrttm til að vernda þá
bletti, sem ykkur ef til vill eru kærir, og
mikil hætta er búin. Munið að það er
hún, sem alið hefur oss upp af fátækt
sinni, vanrækt og lítilsvirt; það er hún,
l sem væntir góðs af sérhverjum syni sínum,
og launar það, sem henni er gott gert,
margfalt aptur.
Ef allir leggjast á eitt að klæða landið,
þá getum vér verið vissir um, að þá ræt-
ast orð skáldsins:
„Sú kenutr tíð, að sárin foldar gróa,
sveitirnar fyllast, akrar hylja móa,
brauð veitir sonum móðurmoldin frjóa,
menningin vex í Ittndi nýrra skóga“.
Þótt eg vænti góðs af öllum góðum
mönnum með að hlynna að sandgræðsln-
málinu,þátreysti eg þó sérstaklega
hinum heiðruðu þ i n g m ö n n u m til þess
að taka það alvarlega til athugunar. Af
ungmennafélögum og öðrum þeim, er
setja á merki sitt: »Allt fyrir ísland«, veit
eg að óhætt er að vonast eptir öllu hinu
bezta.
Gunnlaugur Kristmundsson.
Nýjar bækur
sendar Þjóðólfi.
Suuutrgjfif IV. ár. Útgefendur
Bjarni Jónsson frá Vogi og
Einar Gunnarsson cand. phil.
80 bls. 8vo.
Þessi árgangur »Sumargjafarinnar« er
allfjölskrúðugttr að efni. Hann flvtur meðal
annars myndir af 9 íslenzkum skálduro:
Helga Hálfdanarsyni, (-]- 1894), Steingrlmi
Thorsteinsson, Matthfasi Jochumssyni,
Kristjáni Jónssyni (-ý 1869), Valdimar
Briem, Jóni Ólafssyni, Indriða Einarssyni,
Gesti Pálssyni (7 1891) og Þorsteini Er-
lingssyni, Þar er og kvæði, er nefnist
aísland« eptir Sigurð Jónsson á Arnar-
vatni, laglegt og liðlega ort, en jafnast
ekki á við kvæði þau, sem áður hafa
birzt eptir sama höfund, t. d. »Sveitin
mím og »Herðubreið«, hvorttveggja snilld-
arkvæði. — Gnðm. Finnbogason ritar
smágrein um sumarið, um Veturliða og
Sumarliða. Guðmundur Friðjónsson yrkir
um Eyvind 1 Skeri, fátækan flskintann,
dálaglegt kvæði, er minnir mann dálftið á
»Þorgeir í Vík«, þótt ólfku sé auðvitað
saman að jafna. I þessu bindi eru og
kvæði eptir Bjarna frá Vogi, Huldu (frú
Unni Benediktsdóttur), Jónas Guðlaugsson
og Andrés Björnsson. Um Vestmanna-
eyjar ritar Helgi Jónsson grasafræðingur
stutta grein, og Hendrik Erlendsson hefur
snúið á íslenzku ofurstuttum (frakkneskum)
smáleik, er nefnist »Myndabókin«. Guð-
jón Baldvinsson stúdent hefur snúið á ís-
lenzku kafla (»Um hugrekki«) úr Tanke-
bilder« eptir Ellen Key, og Vernharður
Þorsteinsson hefur þýtt eina smásögu:
»Skáldið« eptir Guy de Maupassant. En
merkust í þessum árgangi »Sumargjafar-
innar« er þó frumsamda sagan: »Gísli
húsmaður« eptir Þorgils gjallanda, ágæt
smásaga, þótt stutt sé. — Eins og menn
sjá al þessu stutta yfirliti, er efni þessa ár-
gangs hið fjölskrúðugasta, og er þó sumt
enn ótalið, t. d. sagan um Völund (eptir
Sæmundar-eddu) og lag eptir Kr. Krist-
jánsson lækni við vísu Kristjáns skálds:
»Yfir kaldan eyðisand«. Og er þetta allt
ærið til þess, að mörgum ætti að vera
forvitni á að sjá ritið.
Sigurbjörn Sveinsson: Bernsk-
an II. Útgefandi Þórh. Bjarn-
arson (prentari) Akureyri. 140
bls. 8vo. Með mynd höf.
Safn þetta hefur hina sömn kosti og
fyrri hluti þess, er minnzt var á f Þjóðólfi
í fyrra, frásögnin létt og lipur og við
barnanna hæfi, engar óþarfa málaleng-
ingar, en atvikunum lýst svo skýrt og
skilmerkilega, að hvert meðalgreint barn
getur haft full not af bókinnt tilsagnar-
laust. Þótt sögurnar séu ekki allar jatn-
sögulegar, þá vinnst það upp við það, að
þær munu flestar eða allar vera sannar
sögur af lslenzkum börnum, að eins færð-
ar dálitið í stýlinn at safnandanum. Þar
eru t. d. sögur úr bernsku séra Matthlasar
Jochumssonar, séra Geirs Sæmundssonar,
Lárusar Rist sundkennara o. fl. Sagan
um þá bræður Jochumssyni, er þeir gerð-
ust útilegumenn vestur í Þorskaflrði, mun
að mestu rituð af séra Matthíasi. Um
séra Geir er alllangur pistill, bæði um
það, er hann v?r forsöngvari í Laugar-
dælakirkju 9 ára gamall, um orlofsför hans
að Neistastöðum og harmonikuspil Laugu
vinnukonu m. fl. Það er enginn vafi á
því, að börnunum geðjast vel að bók
þessari, og það skiptir miklu, bæði fyrir
safnandann og útgefandann.
.tMturtrrafreiturinti. ijq bls
Svo.
Sögu þessari hefiir Sigurjón Jónsson
1 Rvfk snúið á íslenzku úr norsku barna-
blaði, og er þýðingin furðu góð, og betri
en menn eiga að venjast. Sagan er vel
fallin til lesturs handa Itörnum og ung-
lingum sérstaklega. Hún er gefin út af
hlutafélagi, er nefnist »Vísir«, og segir í
eptirmála sögunnar, að félag þetta hati í
hyggju að gefa eitthvað fleira út, ef smá-
saga þessi vinnur sér hylli, og vonar fé-
lagið aö á því sannist máltækið: »Mjór
er ntikils vísir«.