Þjóðólfur - 22.01.1909, Page 1

61. árg.
])4r Ungraenni og aðrir áhuga-
menn, sem láta sér ekki á sama
standa, hvernig allt veltisi, og ekki
eru enn blindir orðnir af' gömlu
(lokksofstœki, œttu ekki að vera lengi
að hugsa sig um, hvaða blað þeir
eiga að kaupa.
Lesið auglgsinguna um
vildarkjörin, sem ngjum kaupend-
nm Pjóðólfs eru boðin i 1. tölubl.
hans þ. á.
Þingið — ráðherrann
— stjórnin.
Fyrsta vetrarþingið, er háð hefur verið
hér á landi, hefst að rúmum 3 vikum
liðnum. Sá þingtími verður hentugri
ýmsum, er þar eiga sæti, heldur en há-
sumartíminn, sérstaklega þó bændum,
auk þess sem flestum eru eðlilegri inni-
setur og bókleg störf að vetrarlagi, en 1
blíðviðrum á sumrum. Nú er samgöng-
um einnig orðið svo háttað, að engir erfið-
leikar eru á því, að komast á þing eða
af þingi fyrir þá, sem fjarri Reykjavík
búa, þótt þingið sé haldið um þetta
ieyti árs. Aður hefðu engin tök verið
á því, vegna samgönguleysis. En vetrar-
þingin verða nokkru dýrari en sumar-
þingin, sérstaklega vegna hitunar á þing-
húsinu, og ef til vill dýrari skripta. Hins-
vegar ætti ferðakostnaður þingmanna ekki
að verða hærri en áður, því að allur þorri
þeirra, sem búa utan Réj'kjavíkur, geta
notað skipaferðir á þing og af þingi, og
það verður ódýrara heldur en landferðir
sumra þingmanna áður. Það er á ferða-
kostnaðarreikningunum, er þingmenn bú-
settir utan Reykjavíkur hafa »þénað« of-
urlítið að undantörnu, þv( að af 6 kr.
•dagpeningum verður enginn ofhaldinn.
Það er í raun réttri afarKtil borgun, eptir
þeim kröfum, sem nú eru gerðar, og eptir
því hversu allar lífsnauðsynjar hafa stór-
kostlega hækkað ( verði. Það var allgóð
horgun fyrir 20 árum, en nú ekki.
Með þvl að þingið hefst 15, febrúar,
•og á að standa að minnsta kosti 8 vikur,
ef allt fer með felldu, getur því ekki
erðið slitið fyr en um 12. apríl, en það er
2. í páskum. I’áskavikan (4.—11. apríl)
fellur á síðustu viku þingsins, og með þv(
að þingfundir verða tæplega þá viku, verð-
nr að lengja þingttmann að minnsta kosti
sem því svarar', eða til 20. apríl. Annars
er sennilegt, að vetrarþingum veiti ekki
af að standa frá miðjum febrúar til aprtl-
loka, og það mun hafa verið tilgangur
þingsins, er það ákvað samkomudaginn
15. febrúar, þv( að hefði verið ætlazt
til, að það stæði 8 vikur réttar, mttndi
samkomuttminn hafa verið ákveðinn fyr,
t. d. 1. febrúar, þV( að þá hefði páska-
helgin að jafnaði fallið að þinglausnum.
Sumir hafa spáð þv(, að þetta þing,
sem nú kemur saman, muni skamma setu
eiga, og mttni ef til vill verða rofið rétt
eptir þingsetninguna. En slíkir spádómar
ná engri átt að vorum dómi. Að senda
þingið heim aptur jafnskjótt sem það
Reykjavík, föstudaginn 22. janúar 1909.
kemur saman og láta þegar fara frara
nýjar kosningar með þingi í sumar,
mundi mælast svo illa fyrir, að sá ráð-
herra, sem þess yrði valdandi, gæti ekki
gert sér von um nokkurt fylgi við nýjar
kosningar. Að Hannesi Hafstein muni
detta sú fásinna í hug, tekur ekki nokkru
tali, enda væri það slíkt ofbeldi, er þjóðin
öll mundi rísa öndverð gegn.
Vér höfum ávallt litið svo á, að það
það lægi í hlutarins eðli og leiddi alveg
af sjálíu sér, eptir kosningaúrslitin í sum-
ar, að Hannes Hafstein legði niður völdin
í byrjun þings, öldungis sjálfkrafa, án þess
frumvarpsandstæðingar þyrftu að minna
hann á það. Hann þarf slíkrar áminn-
ingar ekki við, og þægilegra að vera laus
við hana. Honum er eflaust fullljóst,
hvað þingræði er, og hverjar s k y 1 d u r
hann hefur gagnvart þjóð sinni, sem fyrsti
ráðherra landsins; að verða ekki fyrstur tii
að misbjóða þingræðinu. Þeir sem gruna
Hannes Hafstein um slíkt, verða naumast
sannspáir að því. Og þeir sem kynnu
að stæla hann upp i því, vinna honum
mikið óþurftarverk, gera á honum skemmd-
arverk, sem seint verður bætt. Og þrátt
fyrir allt er hann þó ofmætur maður til
þess, að láta hina og þessa pölitiska ang-
urgapa leiða sig út í ófæru.
I þessu sambandi skiptir það litlu eða
engu, hvort H. H. fær nokkrar ívilnanir
eða breytingar hjá Dönum á sambands-
lagatrumvarpinu, því að enda þótt breyt-
ingar þessar væru svo víðtækar, sem eng-
inn væntir, að frumvarpsandstæðingar
gætu fallizt á þær, þá yrði H. H. engu
slður að fara frá völdum nú, með því að
þann úrskurð felldi þjóðin með kosning-
unum í haust gagnvart hinni harðsnúnu
baráttu hans fyrir sambandslagafrum-
varpinu öldungis óbreyttu, eins og það
kom frá nefndinni. Á því féll hann svo
greinilega, sem nokkur ráðherra getur
fallið, og það fall verður ekki að engu
gert eða úr því bætt, þótt Danir gefi nú
vonir um einhverjar ívilnanir eptir á,
þá er fullséð er, að Islendingar vilja ekki
líta við þessu, sem allra náðarsamlegast
átti að gæða þeim á. Þvl er meira
að segja svo háttað, að afstaða H. H.
gagnvart breytingum á frumvarpinu nú,
verður 1 rauninni harla kynleg, og nán-
ast fremur óþægileg fyrir sjálfan hann,
eptir allt kappið ( sumar. Og þv( fer
svo fjarri, að þetta geti orðið nokkur
valda-bjarghringur fyrir hann, að það er
jafnvel undarlegt, ef hann hyggur frum-
varpsandstæðinga svo glámskyggna, að
hánn geti villt þeim sýn með einhverju
lítilsháttar breytingakáki, sem vitanlega
verður hvorki heilt né hálft. Danir bjóða
oss ekki að fyrra bragði þau boð,
er aðgengileg geti verið í þessu máli.
Það þarf enginn að ætla. Og boð þau,
sem þeir kynnu nú að bjóða, standa auð-
vitað óhögguð, hver sem ráðherrann verð-
ur. Engum óvitlausum manni geturdottið
< hug, að Danir gefi oss kost á betri kjörum
að eins með því skilyrði, að Hannes Haf-
stein sitji kyr að völdum, en annars ekki!
Þeir sem kröfðust þess, að H. H. legði
niður völd þegar eptir kosningarnar, höfðu
að vfsu mikið til síns máls, þvl að það
hefði eflaust verið réttast, að hann
hefði gert það þá, en eins og Þjóðólfur
hefur áður tekið fram, mátti vel við það
una, að ráðherrann biði þingsetning-
a r, og tilkynnti þá brottför slna fyrir
þingheimi öllum, ótilknúður frá þingsins
hálfu. Það ætti bezt við, og mundi verða
báðum málsaðilum, þinginu og ráðherra,
þægilegast. Þyrfti þá til engra hörku-
bragða að koma á hvoruga hlið, og ráð-
herrann héldi sæmd sinni fullri gagnvart
þjóð og þingi, þjóðræði og þingræði. En
annars kostar gæti til harðræða horft og
ýmissa óþæginda, er gæti haft athuga-
verðar afleiðingar í för með sér, og væri
því betur, að hjá því yrði sneitt í tíma.
En þótt ráðherrann segði af sér í þing-
byrjun, mundi hann gegna ráðherrastörf-
um á þingi og utan þings, þangað til nýi
ráðherrann væri skipaður af konungi og
og tæki við embættinu.
Það er síður en svo, að nokkur verði I
öfundsverður af því að setjast í ráðherra-
sessinn á eptir H. H. Það verður enginn
ofsæll af því, ekki svo mjög vegna þess,
að aðra skorti svo marga hluti á við
H. H. til að standa jafnvel í þeirri stöðu,
heldur vegna ástandsins 1 landinu, hversu
ískyggilegt það er á marga lund, svo að
það hetur naumast nokkru sinni lakara
verið á síðustu áratugum. Það er mikill
munur á því, að taka nú við stjórn lands-
íns, eða var 1904, þá er H. H. tók við.
Vitanlega verður stjórninni ekki einvörð-
ungu kennt um ástandið, eins og það er.
Það er margt, sem hún hefur ekki getað
ráðið við, þótt hún hefði viljað, en vitan-
lega hefði hún getað verið nokkru ráð- I
settari og gætnari, en hún hefur reynzt;
hefði þá ekki verið krækt upp ýmsu
hrófatildri, sem ekki stóð á tryggri undir-
undirstöðu, heldur meira og minna í lausu
lopti. Og fer svo jafnan í fyrirhyggju-
litlu framfarabraski og busli, þá er mest
er um það hugsað, að spenna bogann
sem hæst, án tillits til þess, hvort fram-
kvæmdirnar séu í raun réttri hagkvæmar,
og farsælar fyrir þjóðina í framtíðínni.
En það skal enginn ætla, að ný stjórn
kippi því öllu eða flestu í lag, er aflaga
hefur farið á slðustu árum, eða geri nokk-
ur furðuverk í því, að ráða fram úr þeim
vandræðum, sem nú eru fyrir hendi. Hlut-
verk þeirrar stjórnar verður, að reyna
að gæta þess, að ekki snarist alveg yfir
um á landsjóðsdróginni, að láta ekki allt
of mikinn baggamun verða milli tekna
og útgjalda, en það er hægra sagt en j
gert, eptir þvf sem í haginn er búið, eptir
alla þá skóla og öll þau embætti, er stofn-
uð hafa verið, að stórfyrirtækjum sleppt-
um. Nú er svo komið, að það er ekki
lengur unnt að spara, eyðslan verður að
halda áfram og aukast með ári hverju.
Það er ekki efnilegt, en svona er því hátt-
að. Og svo er hrópað á þingið, að það
eigi að bjarga öllu við, sem óhagsýn
stjórn, og óviðunanlegt bankafyrirkomu-
lag, hefur komið í kreppu. En þingið
hefur svo fá ráð í höndum til þess, t. d.
( bankamálum. Eða hvernig verður ætl-
azt til þess, þá er hlutaðeigandi stofnanir
gera ekkert og þykjast ekkert geta gert,
engan veg sjá til að ráða bót á ástand-
inu. Það verður allt að fara niður fyrir
bakkann þeirra vegna. Bankarnir geta
ekki og vilja ekki við því sporna. Og
meðan þingið er að hugleiða, hvað gera
þurfi til að hjálpa atvinnuvegum landsins,
svo að allt fari ekki í kaldakol, og hamla
fólkinu frá brottflutningi, þá er verið að
berjast fyrir því með hnúum og hnefum,
að svipta landsjóð stærsta tekjuliðnum,
vínfangatollinum, og koma kvennfólki inn
á alþing, svo að það geti nú farið að
»gera graut« í pólitfkinni. Þetta er helzta
ráðið til viðreisnar landinu(l).
4.
M sainheldni er sigurs m
Kosningar þær, sem fram fóru síðasl.
haust, sýndu svo skýran og eindreginn
vilja þjóðarinnar f sambandsmálinu, sem
þær aðallega hafa snúizt um, að ákveðn-
ara svar mun hún naumast hafa gefið
nokkurntíma fyrri, og má það þó nærri
undrum sæta, hve hún hefur ratað þar
rétta leið ( gegnum það moldviðri, sem
þyrlað var upp og hún hafði að feta sig
1 gegnum. Svarið er með öðrum orðum
þetta; Sambandslaganefndin — meiri hlut-
inn — hefur brugðist mér: hún hefur
gengið inn á þá samninga, sem eg álít
blindsker ein ; henni og hennar flokki get
eg því ómögulega treyst til að halda
fram mínum fulla rétti, sem eg vil engan
veginn gefa eptir. Þessvegna hlýt eg að
skipta tim fulltrúa og taka þá eina, sem
skýrust loforð hafa gefið að halda mín-
um rétti fram til fullkominnar sjálfstjórn-
ar í öllum mínum málum. Þetta svar
gaf þjóðin 10. september 1 haust, eins og
kunnugt er, með því að kjósa yfirgnæf-
andi meiri hluta frumvarps-andstæðinga.
Nú hefur þjóðin gert hreint fyrir sínum
dyrum, hún hefur sagt sinn ákveðna vilja,
meira getur hún ekki gert að sinni. Þá
kemur til þingmanna kasta, hvort þeir
geti sýnt, að þeir séu verðir þess trausts,
sem hún hefur veitt þeim, hvort þeir séu
færir um að halda saman sem einn mað-
ur 1 þessu máli, gagnvart útlenda vald-
inu, og láta nú ei villa sér sýn á réttu
máli, né flokkinn klofna af sundurlyndi
sín á milli, því þá er ósigurinn vís og
úlfurinn stendur reiðubúinn til að gleypa
hvern þann, sem út úr fylkingunni hrökkl-
ast. Nei, þjóðin vonar, að eins og hún
hefur einum rómi neitað þvf, að nokkuð
af málum hennar væri gefið útlendu
valdi í hendur, um aldur og æfi, eins
verði meiri hluti hinna nýkosnu þing-
manna samtaka sem einn maður, að upp-
fylla vonir þjóðar sinnar af fremsta
megni.
Snorri Vestfirðingur.
Miinpr Ijrir l-i áim
Smápistlar eptir M. J.
III.
I Svefneyjum bjuggu þá þeir feðgar
Eyjólfur dannebrogsmaður og Hafliði.
Voru þeir þá helztir bændur f öllum
Breiðafirðii Var Ej'jólfur fornmaður í
skapi og ýmsum háttum, harðlyndur og
óvæginn, en drengskaparmaður, ef hann
mátti ráða, heilráður og trúfastur í lund.
Hef eg nokkuð minnzt á þetta mikil-
menni áður í þessu blaði, enda er enn
til af honum allmikil saga í Breiðafirði;
erfði hann forræði bænda í Breiðafirði
eptir hina gömlu Hergilseyinga, einkum
Eggert ólafsson, -j- 1819, er saga er
til af eptir Gísla Konráðsson, Hann
byggði fyrstur f Hergilsej', er verið hafði
óbyggð að sögn frá dögum Gísla Súrs-
sonar, þá er Börkur hinn digri gerði af